Alþýðublaðið - 22.09.1949, Blaðsíða 5

Fimmttidagwr 22t sept. '>l©49
Gylfi Þ. Gíslaso
Genoislækkun ster
MEÐ GENGI GJALDEYRIS
er átt við hlutfallið milli verð-
gildis þessa gjaldeyris og ann-
ars gjaldeyris. Bankar hér í
Reykjavík selja eitt sterlings-
pund fyrir 26,22 kr. Þess vegna
er gengi sterlingspunds 26,22
k.r. Gengi krónunnar gagnvart
pundi er því tæpl. 1/26 hluti
úr pundi. Meðan engar breyt-
ingar verða á verði eriUids
gjaldeyris í bönkunum hér,
Lelzt gengi krónunnar óbrsytt.
Breyting á gengi krónunn-
ar væri í því fólgin, að v?rði
erlends gjaldeyfis í bönkun-
iim væri breytt. Þegar erlend-
ur gjaldeyrir er hækkaður í
verði, lækkar gengi krónunn-
ar. Sé verð erlends gjaideyr-
is lækkað, hækkar gengi krón-
unnar.
| Áður fyrr var það lengi vel
svo, að þjóðir ákváðu gengi
gjaldeyris síns með því að lög-
gilda tiltekið verðhlutfall milli
hans og gulls. Þá var t. d.
ákveðið, að svo og svo mörg
sterlingspund jafngiltu einu
kílói af gulli, og gátu menn þá
farið í brezka þjóðbankann og
fengið gull fyrir peninga sína
við þessu verði, ef menn vildu.
í Bandaríkjunum var líka á-
kveðið, hversu margir dollar-
ar jafngiltu einu kílói af gulli,
og þar með var auðvitað einn-
ig ákveðið verðhlutfallið milli
dollars og punds. Nú miða
þjóðirnar gengi gjaldeyris síns
ekki við neinn sameiginlegan
mælikvarða eins og gull. Rík-
isvaldið ákveður yfirleitt alls
staðar við hvaða verði bankar
skuli verzla með erlendan
gjaldeyri, og þannig ákvarð-
ast gengi innlenda gjaldeyris-
ins. Ekki getur þó ríkisvaldið
haft í hendi sér að ákveða
gengi alls' erlends gjaldeyris
eins og því sýnist. Sérhvert
land tengir gjaldeyri sinn
gjaldeyri einhvers annars
lands og þá venjulega gjald-
eyri aðalviðskiptalands síns og
skráir gjaldeyri þessa lands á
einhverju föstu verði. En af
þessu leiðir svo auðvitað, að
skrá verður gengi annars
gjaldeyris í samræmi við það
hlutfall, sem er á milli gjald-
eyris aðalviðskiptalandsins og
hins gjaldeyrisins. Meðan
gengi sterlingspundsins hér er
26,22 kr. getum við t. d. ekki
skráð dönsku krónuna á það,
sem okkur sýnist. í Danmörku
er gengi sterlingspundsins
19,40 danskar krónur. Ef
danska krónan væri skráð á t.
d. eina krónu íslenzka í bönk-
unum hér, mundi hljótast af
því augljós hagnaður að kaupa
t. d. 19,40 d. kr. hér og greiða
fyrir þær 19,40 ísl. kr„ en
kaupa svo eitt pund í Dan-
mörku fyrir þessar 19,40 d. kr.
Þetta pund væri hægt að selja
fyrir rúmar 26 kr. í bönkum
hér, svo að 6—7 kr. hagnaður
hefði orðið á þessum viðskipt-
um. Dönsku krónuna. verður
því að skrá hér í samræmi við
það verð, sem Danir hafa á-
kveðið á sterlingspundi hjá
sér, þ. e. á 1,35 kr. Þá er ekki
hægt að græða á viðskiptum
eins og þeim, sem lýst var áð-
an.
Sama máli gegnir um annan
gjaldeyri, t. d. dollar. Bretar
skrá dollarinn á ákveðið verð
í Bretlandi. Ef við skráum
sterlingspundið á 26,22 kr.,
verðum við auðvitað að skrá
dollarinn hér á gengi, sem
GYLFI Þ. GÍSLASON:
■
prófessor hefur samkvæmt:
ósk blaðsins skrifað grein;
þá, sem hér birtist, til skýr- |
mest í Bretlandi frá því sem
var fyrir stríð eða um 15%.
Danmörk er næst í röðinni, og
er framleiðslan þar nú hin
sama og fyrir stríð. Ef athug-
að er verðmæti framleiðslunn-
ingar á gengislækkun ster- ■ ar á mann, kemur í ljós, að það
lingspundsins, orsökum; I er mest í Bretlandi eða 200
hennar og afleiðingum. • dollara v.irði á ári. í Dan-
mörku er bað 179 dollarar, í
svarar til þess verðs, sem er á
dollarnum í Bretlandi. Þang-
að til fyrir fáum dögum var
gengi dollars í Bretlandi þann-
ig, að 4,03 dollarar voru í einu
sterlingspundi. Þess vegna var
dollarinn skráður á 6,50 hér.
Um leið og gengi dollarsins
breytist í Bretlandi, svo sem
nú hefur átt sér stað, hlýtur
gengi dollarsins að breytast
hér, ef gengi sterlingspunds á
að haldast óbreytt.
GENGISLÆKKUN
PUNDSINS
Hinn 18. þ. m. tilkynnti
brezka stjórnin, að hún hefði
Belgíu 154, í Noregi 148,
Frakklandi 139 o. s. frv.
Sýnikennslunámskeið
Húsmæðrafélags Reykjavíkur
byrjar 26.—29. sept. Kennt verður Kalt borð, Grænmetis-
réttir, Smurt brauð, bakstur o. f.l
Kennari verður Frú Sigríður Haraldsdóttir.
Allar nánari upplýsingar í síma 4740 — 5182 1810
— 5236 — 4442 — 80597.
N.B. Þátttaka óskast tilkynnt hið allra fyrsta.
Forstöðunefnd.
orðið mikið minni a
ári en við hafði verið
Af þessu má bað vera Ijóst.
að gengi pundsins gagnvart
dollar hefur ekki verið lækkað ! hefur
vegna þess, að Bretum hafi ^ þessu
mistekizt viðreisnarstarfið. Þeir , búizt, fyrst og fremst vegna
eru þvert á móti í fararbroddi í verðlækkunar þeirrar, sem
þeirra þjóða, sem tóku þátt í orðið hefur í Bapdaríkjunum,
styrjöldinni. En styrjöldin en hún hefur valdið því, að
varð Bretum ekki aðeins ægi- , brezkar vörur hafa reynzt.þar
lega dýr, heldur breytti hún of dýrar. Undanfarnar vikur
og allri viðskiptaaðstöðu j hefur verið augljóst, að ekki
árs, en minnkaði síðan afturað dollaratekjur Breta aukist
mjög ört. Útflutningur Breta f,vo mikið, að þeir geti vegna
til Bandaríkjanna og Kanada þeirra náð eitthvað hagkvæm-
ari verzlunarsamningum en
ella, og það vegi þá nokkuð
á móti.
VIÐHORFIÐ Á ÍSLANDI
Frá sjónarmiði okkar fs-
lendinga horfir mál þetta
þannig við, að eftir að Bretar
hafa breytt verði dollara hjá
um 3/4 eigna sinna erlendis
og söfnuðu enn fremur stór-
Ekuldum. Þeir höfðu fyrir stríð
greitt um fjórðung innflutn-
ings síns með tekjum af eign-
um erlendis, en eftir stríð hafa
ákveðið að breyta verðhlut-1 þeir þurft ag greiða vexti af
fallinu milli sterlingspunds og ! eriendum skuldum. Á þessum
dollars, þannig að framvegis erfiðleikum hafa Bretar sigr-
skyldu vera 2,80 dollarar í asi ag xnestu leyti. Þjóðin er að
pundi, í stað 4,03 dollara áður.
Verð dollars í Bretlandi hækk
ar þannig um 44%. Gengi ster
iingspunds gagnvart dollav en hún var þá. Sagan er hins
vegar ekki öll sögð með þessu.
Bretar hafa þurft að flytja til-
tölulega miklu meira inn frá
Bandaríkjunum og öðrum doll-
aralöndum en þeir gerðu fyrir
stríð. Þeir hafa þurft að nota
iækkar um 30%. Hér er hins
vegar ekki um að ræða al-
menna gengislækkun sterlings-
pundsins, þ. e. lækkun þess
gagnvart öllum öðrum gjald-
eyri. Brezka stjórnin hefur
þeirra. Bretar þurftu að eyða hefur verið nema tvennt fyrir s^r geiur gengi bæði dollara
Breta að gera. Annað hvort 0g pUni|s auðvitað ekki verið
urðu heir að lækka fram- óbreytt hjá okkur. Við getum
leiðslukostnað sinn innanlands fátið krónuna fylgja pundinu,
til þess að geta verið sam- þ e_ látið verð punds hér vera
keppnisfærir í Bandaríkjun- óbreytt, en þá hlýtur verð doll-
um eða að hækka verðlag út- ars ag hækka í 9,36 kr. vegna
flutnings síns til Bandaríkj- hækkunar hans í Bretlandi.
anna með því að hækka verð Við getum líka látið krónuna
dollarsins. Til þess að geta far- . fylgja dollarnum, en þá yrði
ið síðari leiðina þurftu þeir gengi pundsins hér af sömu
samþykki Bandaríkjamanna, ástæðu og áðan var nefnd að
b. e. þeir þurftu að ganga úr ; lækka í 18.20 kr. Svo vær.i auð-
skugga um, að þeir svöruðu vitað ■ enn fremur hægt að
ekki með jafnmikilli lækkun á hækka verð dollars minna en
dollarnum, svo að lækkun ag ofan segir og lækka verð
pundsins yrði Bretum gagns- pundsins þá meira.
taus. En það er Bandaríkja-j Mill 80—90% af utanríkis-
mönnum að sjálfsögðu ekki í verzlun íslendinga er við Bret-
hag, að verð dollars sé hækk- land og Iönd, sem tengja gjald-
að í Bretlandi og á sterlings- eyri sinn pundinu. Utanríkis-
svæðinu yfirleitt. Við það verzlunin er því mjög við-
vísu ekki búin að safna þeirri
eign, sem hún átti fvrir stríð,
en framleiðslan er orðin meiri
gert ráð fyrir því, að flest eða j miklu meiri dollara en þá. Og
öll lönd hins svokallaða ster- , þótt þeir hefðu tekjuafgang í
tingsvæðis mundu breyta gengi gjaldeyri annarra þjóða, er yf-
sínu gagnvart dollar um leið irleitt ekki hægt að skipta hon-
og hún gerði það, svo sem og um í dollara. Á stríðsárunum
hefur orðið raun á, svo að varð „láns- og leigulöggjöfin11
ekki er um að ræða lækkun j til þess að bæta úr þessum
pundsins gagnvart gjaldeyri dollaraskorti Breta, eftir stríð-
þessara landa. Pundið lækkar ^ ið tóku þeir hátt dollaralán í
aðeins gagnvart dollar og . Bandaríkjunum, og er það var
gjaldeyri annarra svokallaðra . þrotið, kom Marshalláðstoðin
dollaralanda. jtil skjalanna. Þess hafði verið
En hvers vegna hafa Bretar | vænzt, að er Marshall-aðstoð-
lækkað gengi pundsins gagn- ^inni lyki 1952, hefði Bretum
vart dollar? Er hér um að ræða . tekizt að auka svo útflutning
einhverja neyðarráðstöfun, ' til Bandaríkjanna, að það, áður. Bandaríkjamenn féllust
sem á rót sína að rekia til þess, j nægði til þess að greiða inn- j samt á þessa ráðstöfun. Þeir
nð Bretum hafi mistekizt við- . flutning þaðan. Undanfarið
reisnarstarfið eftir stríð? Hef- j hefur komið í ]iós, að ekki
ur stefna sú, sem Bretar hafa væri líklegt, að svo gæti orðið,
fylgt eftir styrjöldina verið
röng, eða er hér um að ræða
ráðstöfum sem ætlað er að
bæta úr sérstökum erfiðleik-
um? Og hverjir eru þá þessir
erfiðleikar, og er líklegt, að úr
þeim verði bætt með þessu?
Ef iðnaðarframleiðsla Vest-
ur-Evrópuríkjanria á síðast
liðnu ári er borin saman við
það, sem hún var fyrir stríð
eða 1938, kemur í ljós, að hún
er víðast hvar orðin meiri en
hún var fyrir stríð. Aukningin
er mest í Danmörku eða 30%.
Síðan kemur Bretland með
21% aukningu, þá Noregur
með 18% aukningu, Belgía
með 15% aukningu, Holland
með 12% aukningu og Frakk-
land með 8% aukningu. Fram-
leiðsluaukningin í Bretlandi er
því næstmest hlutfallslega.
Hins vegar er Bretland eina
Iandið, þar sem framleiðsluaf-
köst á mann voru meiri á síð-
ast liðnu ári en 1938. Þau voru
3% meiri í Bretlandi en fyrir
stríð, en í Frakklandi, sem var
næst í þessari röð, voru þau
1% minni. Framleiðsla land-
búnaðarafurða hefur aukizt
er
kvæm fyrir sérhverri breyt-
ingu á gengi sterlingspunds.
Það gengi hefur mjög mikla
þýðingu, því að undir því er
komið verðlag á bæði útflutn-
ingi. og innflutningi. Ef gengi
sterlingspunds er lækkað, fá
útflytjendur minna fyrir af-
urðir sínar, en innfluttar vör-
ur verða hins vegar ódýrari.
Ef gengi sterlingspunds er
hækkað, fá útflytjendur meira
fyrir vöru sína, en aðfluttar
Vörur verða þá hins vegar dýr-
ari. Ef menn vilja sem minnsta
breytingu á verðlagi útflutn-
ings og innflutnings, en breyta
mikilvægt, að Bretar vinni bug ’ verður skráningu annað hvort
á dollaraskortinum og komist . tjollars eða sterlingspunds —
algjörlega á réttan kjöl. Þeir það hefur nú orðið að gera —
hafa hvort sem er greitt doll- j er auðvitað sjálfsagt að breyía
aragreiðsluhalla Breta að veru 'kráningu þess gjaldeyris, sem
verður auðveldara fyrir Breta
og sterlingþjóðirnar að flytja
vörur til Bandaríkjanna og
keppa þar við bandaríska
framleiðslu, og enn fremur tor-
veldar bað útflutning frá
Bandaríkjunum til þessara
landa, þar eð bandarískar vör-
ur verða þar aýrari fyrir
bragðið. Færri ferðamenn og
námsmenn munu og leita til
Bandaríkianna en ella vegna
þessarar ráðstöfunar, bar eð
þar verður dýrara að lifa en
telja það að sjálfsögðu mjög
að öllu óbreyttu. Marshallað-
stoðin hefur ekki dugað til þess
að jafna greiðsluhallann til
fulls, svo að gullforði Breta, legu leyti, en vegna þessarar j miimi
það
meira að segja
hefur farið ört minnkandi. j róttæku ráðstöfunar standa nú 1 uniklu minni — áhrif hefur á
Þegar Marshall-aðstoðin var, vonir til, að útflutningur Breta ( verðlagið, þ. e. dollarsins. Að
hafin, var gullforði Breta 552 j til Bandaríkjanna geti aukizt ejálfsögðu hlýtur hækkun doll-
millj. punda, en venjulega hef- svo mikið, að bráðlega verði ársins að valda nokkurri verð-
ur verið talið, að sá varasjóð- (unninn bugur á dollaraskortin- , hækkun á vörum, sem keyptar
ur, sem fólginn er í gullforð- um. (eru fyrir dollara, og fyrst
nnum, msgtti ekki verða minni
en 550 milli. pund. Við lok
níðast liðins árs var gullforðinn
457 millj. pund, hann óx nokk-
uð á fyrsta ársfjórðungi þessa
Að sjálfsögðu hlýtur nokk- pundið er óbreytt, hlýtur að
ur verðhækkun í Bretlandi að verða einhver hækkun á verð-
rigla í kjölfar þessárar hækk- . lagi. Ef engin hækkun ætti að
unar dollarsins eða lækkunar ’ verða á verðlagi, yrði að lækka
pundsins. En verið getur þó,
Alþýðublaðið
vantar ungling til blaðburðar
Laufásveg
Talið við afgreiðsluna
Alþýðublaðið. - Sími
verð pundsins dálítið til þess
að vega upp á móti hækkun
dollarsins. En eins og nú hátt-
ar um verðlag erlendis og
framleiðslukostnað innanlands
munu allir, sem til þekkja,
telja óframkvæmanlegt, að
lækka gengi sterlingspundsins
j nokkuð, nema átt sé á hættu,-
j að svo og svo mikið af útflutn-
I ingsframleiðslunni stöðvist og
hér verði atvinnuleysi. En ein-
mitt vegna þess, að algjörlega
áframkvæmanlegt má teljast
að Iækka gengi pundsins vegna
útflutningsatvinnuveganna, er
einnig óhjákvæmilegt aS
Framhald á 7. siðiv j