Alþýðublaðið - 18.02.1950, Blaðsíða 5

Laugardagur 18. febrúar 1950
A5 t>Ýf)URLAÐgf)
5
SIGURÐUR RÓBERTSSON
var nokkuð kunnur orðinn sem
smásagnahöfundur og hafði að
auki birt athyglisverða bók-
sögu í tímaritinu „Nýjar kvöld-
vökur“, þegar skáldsaga hans
„Augu mannanna" kom út árið
1946. Henni var sæmilega tek-
ið, enda gat sagan talizt dágóð
byrjandabók. Nú hefur Sigurð-
ur látið frá sér fara nýja skáld-
sögu, er nefnist „Yegur allra
vega“ og er framhald af „Augu
mannanna“, en sjálfstæð þó, og
enn er framhalds að vænta.
Heíur skáldsögu þessarar lítt
verið getið í blöðum og tíma-
ritum, og er það hlutaðeigend-
um til vanza. Sigurður Róberts-
son er höfundur, sem vekur
vonir, og „Vegur allra vega“
verðskuldar tvímælalaust, að
henni sé gaumur gefinn.
Tök höfundarins á söguefn-
inu eru mun fastari í síðari bók
inni en hinni fyrri, tæknin er
meiri og boðskapurinn hnitmið
aðri. Sögufólkið er skýrt og lif
ancii og atburðirnir áhrifamikl-
ir, sér í lagi eftir að sögunni
víliur afíur heim til Kjálkavík-
ur, en sá hluti bókarinnar tek-
ur Reykjavíkurþáttunum mjög
fram, þó að þar sé lagður grund-
vöJlur að því, er síðar kemur,
og engan veginn kastað til hans
höndunum. Leifur og Gullveig
eru barna aðalpersónur, og höf-
undurinn gerir þeim yfirleitt
góö skil, þó að hann ætli þeim
bersýnilega stærri hlutverk síð-
ar. En aukapersónurnar eru bó
sýnu betri. Þorkell og Brynjólf
ur bankastjóri eru hvor á sinn
bátt táknrænir fulltrúar gamla
tímans, sem raunar framlengist
furðu óbreyttar eins og högum
þjóðmálanna er enn háttað á
landi hér. Ásvaldur og Björn
eru valin sýnishorn af úrkynj-
un borgarastéttarinnar, og
myndin af Baldvini er prýðilega
dregin. Hann verður ógleyman-
legur fulltrúi misindismanna
einstaklingsframtaksins, en
minnir stundum helzt til mikið
á kunningja okkur Bör Börsson.
Kaflinn, sem gerist heima hjá
Mikka, leynir á sér, þó að höf-
undurinn fari hægt í sakirnar,
og Mikki verður lesandanum
minnisstæður, þó að mjög sé
stiklað á stóru, þegar harmsaga
hans er rakin. Hanna afgreiðslu
stúlka er ein af gleggstu per-
sónum bókarinnar, og lýsing
höfundarins á sálarlífi hennar
er í látleysi sínu og einfaldleik
tindurinn í þeim hluta sögunn-
ar, sem gerist í Reykjavík.
Myndin af lífinu og fólkinu í
Kjálkavík er svo haglega dreg-
in, að höfundinum mistekst þar
naumast lýsing og boðun, þó að
oft hefði verið ástæða til að
færast meira í fang. Uppboðið
og útför Þórnýjar eru atriði,
sem bera órækt vitni um skáld-
gáfu og tæknitök höfundarins.
En kaflinn um strandið er ris-
lágur um of.
Sigurður Róbertsson gerir
einstaklingunum í sögu sinni
góð sldl, en meginkostur henn-
ar er þó heildarmyndin og bak-
grunnurinn — lýsing höfund-
arins á þjóðfélaginu, andstæð-
um þess og göllum. Hún er öfga
laus og sönn, en bitur að von-
um. Sigurður sér og þekkir
ranglæti samfélagsins, og hann
lýsir vel fátækt og öryggisleysi
verkalýðsins, sem auðstéttin
arðrænir og vill teíla fram eiris
og peðum á skákborði tilver-
unnar. En honum láist að túlka
baráttu og hugsjónir alþýðunn-
ar, og hann blæs letilega að
heilagri glóð hennar. Hann er
bölsýnismaður. Það er afsakan-
legt og ef til vill skiljanlegt. En
íslenzk alþýða hefur aldi’ei
verið samsafn vonlausra og
dáðlítilla einstaklinga. Húr.
hefur oft bognað, en aldrei
brotnað. - Þess vegna hefur
henni auðnazt að þrauka af
þorrann og góuna.
Persónumyndir Sigurðar Ró-
bertssonar eru glöggar og sann-
ar. Honum lætur einnig vel að
beita samtölum. En ívaf frá-
sagnarinnar er hnökrótt og mál
ið með of miklum lýtum, þótt
það sé stórgallalaust. Sigurður
hefur svo sem ekki fundið hinn
eina sanna veg sem skáMsagna-
höfundur. En hann er á réttri
leið.
„Vegur allra vega“ er gefin
út af höfundinum sjálfum, Þ.að
er að sjálfsögðu ástæöulaust að
leyna því, sem þar býr að báki
Sigurði Róbertssyni hefur ekki
tekizt að fá útgefanda að skáld-
sögu sinni. Orsökin þarf engum
að dyljast. íslenzkum bókaút-
gefendum þykir arðvænlegra að
gefa út þýdda reyfara eða end-
urprentaðan „þjóðlegan“ fróð-
leik en frumsamda skáld-
sögu efnilegs höfundar. Slík eru
sjónarmið einkaframtaksins
jafnt í bókaútgáfu sem á öðr-
um sviðum. Það þekkir ekki
menningarskyldu, en lifir í
gróðavon.
Helgi Sæmunílsson,
5oíí kynnisrit íslenzkra bókmennta
ÁRIÐ, sem leið, kom út í
Svíþjóð bók, er flytur íslenzka
leskafla, en útgáfu hennar hafa
annazt þeir Sven B. F. Jansson,
Gunnar Leijström og Sigurður
Þórarinsson. Megintilgangur
bókarinnar er að sjálfsögðu sá,
að vera lesbók við íslenzku-,
kennslu. En hún mun og hafa
mikjl og góð áhrif til kynning-
ar á íslenzkum bókmenntum
síðari áratuga í Svíþjóð og ef til
vill víðar.
Bókin hefst á sjö þjóðsögum,
sem virðast ágætlega valdar.
Síðan tekur við sagnaskáld-
skapur og ritgerðir eftir nafn-
greinda höfunda. Látnir rithöf-
undar, sem efni eiga í bókinni,
eru Jón Thoroddsen, Jónas
Hallgrímsson, Gestur Pálsson,
Einar H. Kvaran, Jón Trausti,
Guðmundur Friðjónsson, Jó-
hann Sigurjónsson, Jónas Jón-
asson og Þorvaldur Thoroddsen.
Núlifandi rithöfundar, er valizt
hafa til að kynna þarna ís-
lenzkar samtíðarbókmenntir,
eru hins vegar þeir Guðmund-
ur Gíslason Hagalín, Þórbergur
Þórðarson, Halldór Kiljan Lax-
ness, Halldór Stefánsson, Gunn-
ar Gunnarsson, Sigurður Nor-
dal og Einar Ól. Sveinsson. Enn
fremur flytur bókin stuttar en
skilmerkilegar skýringar og
margar prýðilegar ljósmyndir,
svo og uppdrátt af íslandi.
Útgefendurnir hafa tvímæla-
laust lagt alúð við efnisvalið, og
varla verður um það deilt, að
höfundarnir, sem efrii eiga í
bókinni, skipi þann sess með
sóma. Hitt er þó ekki ósenni-
legt, að margir sakni þarna
góðra höfunda, en stærð bókar-
innar hafa verið þröng takmörk
sett, þar eð hún nemur aðeins
fímmtán örkum, og brotið er í
tæpu meðallagi, en letrið all-
stórt, þótt það sé drjúgt. Efnis-
valið mætti sjálfsagt gagnrýna,
en áreiðanlega e^u höfundarnir
vel sæmdir af þvu, sem eftir þá
er birt. Helzt væri ástæða til að
finna að því, að útgefendurnir
hafa lagt meiri áherzlu á að
velja skáldsagnakafla en smá-
sögur. Skáldsagnakaflar mynda
að sjálfsögðu ekki heild á borð
við smásögur, og auk þess er
engum vafa bundið, að list-
rænn árangur sumra, ef ekki
allra, þessara höfunda, er meiri
í smásögunum en skáldsögun-
um. Ef dæma ætti íslenzkan
sagnaskáldskap eftir lesköflum
þessum, félli listasigurinn í
skaut Jóns Trausta og Halldórs
Stefánssonar, enda er eftir þá
valið það bezta í skáldskap
þeirra. En úrslitin yrðu senni-
leg'a nokkuð á aðra lund, ef smá
sögurnar Fyrirgefning éftir
Einar H. Kvaran, Gamla heyið
eftir Guðmund Friðjónsson,
Móðir barnanna eftir Guð-
mund Gíslason Hagalín og Na-
póleon Bónaparte eftir Halldór
Kiljan Laxness kæmu í stað
skáldsagnakaflanna. Bókakafl-
arnir eftir Þorvald Thoroddsen,
Jónas Jónasson, Sigurð Nordal
og Einar Ól. Sveinsson auka
Framhald á 7. síðu.
„Að vestan“, fyrsta bindi.!
Þjóðsögur og sagnir. Árni
Bjarnarson safnaði og sá um
útgáfuna. Bókaútg. Norðri. !
Prentverk Odils Björnsson- ;
ar, Akureyri, 1949. ' j
EINS OG FRÁ ER SKÝRT í
formála rits þessa, er þao fyrsta
bindi mjög stórs ritsafns, sem
ákveðið ér að gefið verði út á
næstu árum undir heildarfyrir- '
sögninni „Að vestan“. Áætlað
er að það nemi alls um 16 bind-
um. Verður þar safnað saman í
eina heild meginþorra þess, „er
íslendingar í Vesturheimi hafa ;
skráð af þjóðsögum og sag.ua- |
þáttum, ferðaminningum vest-
urfara, sjálfsævisögum, þáttum
úr lífi íslenzku landnemanna, i
minningum þeirra heiman frá
íslandi, alþýðukveðskap o. fl.“ ,
Er auðséð á þessari upptaln- (
ingu, að safn þetta verður
mjög fjölskrúðugt. Er ætlunin j
að skipta því í sjö efnisflokka, !
og verða tvö til fjögur bindi í
hyerjum flokki. Sakna ég þess i
þó, að hvergi er á það minnzt, j
að gefa eigi út úrval úr bréfum '
landnema og annarra Vestur-1
íslendinga. Er mér nær að j
halda, að sá flokkur, vrði hon-!
um við bætt, gæti orðið girni- |
legur til fróðleiks 6g skemmti-
legur aflestrar. Hef ég a. m. k.
séð frá vesturförum nokkur
bréf, sem varpa skýrara ljósi
én flest annað á líf þeirra og
baráttu í nýju og ókunnu landi.
Þykist ég þess fullviss, að gott j
úrval slíkra bréfa myndi sóma I
sér ágætlega í safni þessu og !
gefa glögga innsýn í hugarheim j
hinna vestur-íslenzku land- '
námsmanna. Vil ég mælast til
. þess við þá, sem. að útgáfunni
! standa, að þeir taki þessa á-
bendingu til vinsamiegrar at-
hugunar.
| Sá maður, sem á frumkvæð-
1 ið að söfnun þessari og útgáfu,
er Árni Bjarnarson á Akureyri.
Er söfnunarstarf hans þegar vel
á veg komið, enda hefur hann
að því unnið af miklu kappi.
Hefur hann í því skyni farið
tvívegis vestur um haf og ferð-
azt um Islendingabyggðir, ritað
upp ýmsan fróðleik og náð sam-
bandi við glögga menn, sem
hafa heitið honum aðstoð við
skráningu margvíslegs efnis.
j Bókaútgáfan Norðri hefur
. tekið að sér .að annast útgáfu
! að minnsta kosti tíu binda af
ritsafni þessu. Fyrsta bindið,
upphaf flokksins Þjóðsógur og
sagnir, kom út á öndverðum
þessum vetri. Eru það eingöngu
sögur, sem áður hafa verið
' prentaðar í vestur-íslenzkum
tímaritum. Sögurnar eru býsna
J fjölbreyttar, sagnir af nafn-
' kunnum mönnum og sérkenni-
legum, draugasögur, álfasögur,
ævintýri, frásagnir um fyrir-
boða, fjarhrif og drauma, kímni
sögur og sitthvað fleira Segja
má, að safn þetta skeri sig ekki
á neinn hátt úr þjóðfræðasöfn-
biðja um
norðlenzku
ostana.
. samvinnufélaga
Sími 2678.
um þeim, sem hér hafa komið
út á síðari tífqum. Skrásetjarar
sagnanna eru að vonum mis-
jafnlega slyngir, en. margir
þeirra rita gott og hreint al-
þýðumál og virðast kunna full
tök á þjóðsagnastíl þeim, sem
þróazt hafði meðal góðra sögu-
manna heima á Fróni, eins cg
þjóðsögur Jóns Árnasonar bera
Ijósast vitni. Meðal hinná beztu
sögumanna má nefna Þorstein
smið Þorsteinsson . frá Upsurn,
Hallclór Daníelsson frá ,Lang-
holti og Sigmund Matthíassen
Long.
Allur þorri sagna þessara
gerist á.íslandi. Eru þær úr ©II-
um landshlutum, en þó flestar
af Norður- og Austurlandi. Sög-
ur eins og „Reimleiki í Winr.i-
peg“ og „Indíánahjónin“ sýr.a
þó, að sagnir um „eilífðarver-
ur“ hafa einnig myndazt meðal
landa vestan Atlantsála. enda
mætti íurðulegt heita, ef svo
væri ekki. Kemur sennilega
fleira af því tæi í næsta þjóð-
sagnabindi.
Hæpin virðist mér sú ákvörð-
un, að taka upp í safnið eigi all-
fáar sögur, sem skráðar eru af
mönnum hér heima og gerast á
íslandi, þótt þær hafi á sínum
ííma verið prentaðar í vestur-
íslenzkum ritum. Þær eiga ekki
þegnrétt í þessu safnriti.
Útgáfa þessi er í heild sinni
vönduð, pappír góður, prentun
snyrtileg og prófarkalestur
lýtalaus. Verður ritsafni þessu
vafalaust vel tekið af íslend-
ingum, bæði austan hafs og
vestan. Gils Guðmundsson.
Úrslif í bókmennfa-
íegri 'skoðanakönnun
„EIMREIÐIN’1 hefur efnt til
bókmenntalegrar skoðanakönn-
unar, og eru úrslit hennar bií’t
í síoasta hefti tímaritsins.
Spurningin, sem lögð var fyrir
lesendurna, var á þessa leið:
Hvern teljið þér beztan rithöf-
und, sem nú er uppi með ís-
lenzku þjóðinni? Alls bárust
1224 ,svör, og skiptust atkvæð-
in á 16 höfunda. Þessir höfuud
ar fengu flest atkvæði: Davið
Stefánsson frá Fagraskógi fékk
275 atkvæði, Gunnar Gurmars-
son 207, Halldór Kiljan Lax-
ness 203 og Kristmann Guð-
mundsson 196.
Þessi hugmynd „Eimreiðar-
innar“ er ágæt. Hitt er annað
mál, hvort rétt sé að farið um
framkvæmd skoðanakönnunar-
innar. Það er erfitt að bera sam
an skáldskap Davíðs Stefáns-
sonar og Gunnars Gunnarsson-
ar, svo að miðað sé við þá tvo,
er flest atkvæði fengu. Væri
ekki nær lagi að efna til skoö-
anakönnunar um spui’ningarn-
ar, hvert væri bezta Ijóðskáld-
ið, hver bezti skáldsagnahöf-
undurinn og hver bezti smá-
sagnahöfundurinn?
Þá má og benda á, að vel
færi á því, að tveir eða þrír
þátttakendanna í slíkri bók-
mennalegri atkvæðagreiðslu
g^rðu grein fyrir mati sínu á
böfundunum í ritgerðum, sem
birtar væru í viðkomandi tíma-
riti.
Að öðru leyti skal ekki rætt
um síðasta.hefti „Eimreiðarinn
ar“. Ég mundi ekki að loknum
lestri þess eftir neinu sérstöku,
nema tilkynningunni um, að
von sé á nýrri framhaldsbók
eftir Cannon! Slíkur boðskap-
ur verður manni minnisstæður.
Helgi Sæmundsson,