Alþýðublaðið - 09.07.1950, Blaðsíða 5

Sunnudagur 9, júlí 1950.
ALÞÝÐUBLAÐIÖ
VIÐ íSLENDINGAR tölum
merkilega tungu, tungu, sem
liefur tekið furðulega litlum
breytingum í þúsund ár og
yeitir okkur því betri skilyrði
til þess að skilja sögu okkar og
fortíð en nokkur önnur náiæg
þjóð hefur. Okkur finnst það
svo sjálfsagt, að við gerum okk-
iir tæplega grein fyrir því,
Jiversu merkilegt. það er, að
sérhver íslenzkur maður skuli
geta lesið nær þúsund ára
gamlar bækur sér til svipaðs
gagns og gamans og dagblöðin.
En þessi nánu tengsl nútíðar
©g fornaldar eru ein dýrmæt-
•<ustu einkenni íslenzkrar menn-
ingar, þau gefa menningu okk-
ar sérstakt gildi fyrir okkur
sjálfa og valda því jafnframt,
að skerfur okkar til heims-
menningarinnar er mikiu
stærri en svarar til stærðar
þjóðarinnar og veraldlegs auðs
bennar. Ég rakst fyrir skömmu
á mjög sérkennilega og
skemmtilega sönnun fyrir þess-
uim nánu tengslum. í Múnster
á Þýzkalandi er stúdent, að
aiafni Dietrich Becker, og legg-
ur stund á norræn fræði. Hann
befur iært þá fornu tungu,
sem töluð. var á Norðuriöndum
fyrir þúsund árum, og lesið
&væði og bækur, er þá voru
skráð. En hann hefur engin
liynni haft af íslandi nútím-
ans og hafði til skamms tíma
aldrei séð íslenzka nútímabók.
Sn af því að hann langaði til
’þess að eignast slíka bók, skrif-
;aði hann háskólanum og spurð-
ist fyrir um, hvort hægt væri
að senda sér hana. Og hann
skrifaði bréfið á þeirri tungu,
sem hann hafði lært af fornum
xitum. Háskólaritari sendi
lionum nokkrar bækur, og
skrifaði þá stúdentinn enn
þakkarbréf á þeirri þúsund ára
gömlu íslenzku, sem hann hef-
«r lært. Ég ætla nu að lofa
ykkur að heyra þetta sérkenni-
3ega bréf. Auðséð er að bréfrit-
arinn er í dálitlum vandræðum,
'þegar hann þarf að velja nýj-
cm hugtökum forn orð, en allt
íekst það og allt skilst það,
•enda er bréfritarinn gaman-
samur. Hér er bréfið:
„Háttverðugir prófessorar.
Þat var gaman svá mikit,
þá er ek gat vingjöf yðra, at
■ek kann eigi segja yðr þakkir
3nínar. Skýjar á gaman því einu
at þér kuniíið eigi líta í skap-
lyndi mín at sjá, hvernug lízt
:mér á bækr þessar, er þér seld-
'uð mér í hendr.
Þá er ek gat rit frá bréfa-
manni mínum (hann kallar til-
kynningu rit og bréfbera bréfa-
mann) at gjöf væri komin frá
íslandi ok skyldi ek taka við
'þeiri á morgun, þá svaf ek eigi
■of alla náttina ok vakta til þess,
•<er leið á morguninn, svá at ek
Ikunna fara til bréfahúsa (þ. e.
í pósthús) ok taka við allra
.gjafa helztunni.
Síðan reio ek heim ok tók at
3esa bækr yðrar. Þá hló ek of
■öllum hug ok létta eígi fyrr
en þá ek hafði lesinn svá mjök
er ek kunna. Ok varð eigi fyrr
■en þat, at ek kunna sofa.
Nú em ek allkátr fyrir sakir
xnikillar gjafar, — en allókátr
fyrir því, at ek veit eigi hversu
ek skal segja yðr gaman mitt
■og.þakka. yðr. Hvat er nú til
xáða?
Hygg ek, at þér munuð vita
hversu vel mér gezt at gjöfum
þessum, ef ek segi:„íslenzkar
sögur eru líelzt lesandi, ok þat
er helzt gaman at .þiggja þær
at mildum kennarum íslenzk-
um. Em ek allra manna glað-
astr við þat.“
Einum mánaði síðarr, er
líðr á várit, hef ek gert dokt-
orspróf ok um sumarit hefi ek
gört fullnaðarpróf í þýðversku
ok engilsku tungu ok í indo-
germanskum tungunum (sem
sanskrít ok aðrar). Eptir þann
tíma vil ek skjóta loku fyrir
dyrr mínar ok lesa sögur ok
innar aðrar bækr er þér send-
uð mér (Þat var kærleikur
mikill at selja í hendr mér
bæði Háskóla-Árbækr ok tvau
doctorsrit ok nýia Jslenzká
bók). Ok þá er ek á eyra at
gnógu, þá mun ek fara til ís-
lands ok sjá, hvar gerðiz alt
þat er ek les í sögunum.
Edda ok sögur ok aðrar ís-
lenzkar bækr eru mímr kost-
gripir, ok jafnan vil ék minnaz
þess, at ek gat þá at yðr.
Áður ek lýk þessu rit vil ek
segja at ek mun senda yðr
þýzkar bæk.r fám dögum síð-
arr. Eigi eru þær svá dýrar
sem yðrar, en þat skal at eins
vera til jartegna þess, at ek
kunn yðr þökk fyrir vingjöf
máttuliga. Raf þakkir fyrir ok
ver heill ok sæll.
Dietrich Becker
vinr allmikill sagna fornaldar."
Og svo. er hér dálítill eftir-
máli:
„Eigi kann ek vel at rita í
tungu yðvarri, ok þat er
úskundi mikill. Ok þó ætla ek,
at eigi kemr at svá, sem fært er
í Eiríks sögu rauða (cap. 5):
„Hann talaði þá fyrst lengi í
þýzku ok skaut marga vega
augunum, ok gretti sik; enn
þeir skildu eigi, hvat er hann
sagðii“
Svo mörg eru þau orð. Slíkt
bréf væri ekki hægt að senda
til neins lands nema íslands.
Engin önnur þjóð mundi skilja
iafnvel, ef talað væri til henn-
ar þúsund ára gamalli röddu.
Auðvitað er þess að geta, að
ekki er víst, að við mundum
skilja hina fornu íslendinga, ef
við ættum þess kost að heyra
Gylfi Þ. Gíslason:
GREIN sú, sem hér birt-
ist, er þáttur úr erindi, sem
Gylfi Þ. Gíslason prófessor
flutti í ríkisútvarpinu síðast
lnSið mánudagskvöld, í dag-
skrárlið þess „Um daginn og
veginn“.
þá tala, eins vel og við skiljum
það, sem þeir hafa skrifað, þar
eð við vitum ekki glöggt um
framburð þeirra, líkt og það
veitist okkur miklum mun
hægara að lesa færeysku en
: kilja hana talaða. En merki-
legt er þetta engu að síður.
Þetta beinir athyglinni sð því,
að þegar á allt er litið, er ís-
íenzka þjóðin og'íslenzka þjóð-
félagið í rauninni sérkennilegt
og merkilegt fyrirbæn. Það
særði ýmsa, þegar brezki nátt-
úrufræðingurinp Julian Hux-
ley lét svo um mælt í Bret-
landi eftir nokkra dvöl hér á
Iandi, að ísland væri á, tak-
mörkum hins byggilega" heims.
En það er óþarfi að firrtast við
slík ummæli. Það er staðreynd,
að ísland er við takmörk þess
svæðis jarðarinnar, þar sem
lifað er menningarlífi.’ Og það
er í rauninni furðuleg stað-
reynd, að á þessum stað jarðar-
innar skuli jafnfámenn þjóð og
íslendingar hafa Iifað menn-
ingarlífi í þúsund ár og að þar
skuli nú 140 þúsund manns
halda uppi sjálístæðu menn-
ingarþjóðfélagi. Þessi stað-
reynd er þjóðinni tíl sóma, en
ekki vansæmdar. Ég hef oft-
lega orðið þess var, að útlend-
ingar eiga erfitt með að gera
sér þess grein, hversu lítið ís-
lenzka þjóðfélagið er, að til
skuli vera sjálfstæð þjóð, sem
er svo lítil, að nær helmingur
hennar býr í smábæ, að nær
fjórðungur hennar safnast
saman á einum hól og einu
torgi á þjóðhátíðardegi sínum,
að sjöttungur hennar horfir á
leikara og blaðamenn leika
knattspyrnu á litlum íþrótta-
velli. Og samt íifir þessi litla
þjóð fullgildu menningarlífi og
býr við lífskjör, sem eru sam-
bærileg því, sem á sér stað í
nálægum löndum. Skýringin
er auðvitað fólgin í því, að við
landið eru ein auðugustu fiski-
mið veraldar og að moldin er
hér frjórri og loftslag mildara
en við væri að búast, ef miðað
væri við hnattstöðuna eina.
Ævintýrið um íslendinga er
orðið langt. Á miðöldum voru
skráðar hér á landi merkustu
bækur þeirra tíma, aigjörlega
einstæð rit, sem skipað verður
á bekk með fremstu bókmennta
afrekum heimsins. í niðurlæg-
ingu 17. aldar kvað fátækur
prestur hér sálma, sem telja
verður til perlna heimsbók-
menntanna, Passíusálmana. Á
19. öld voru íslenzk ljóðskáld
í hópi fremstu Ijóðskálda Ev-
rópu, og enn í dag eru hér
Ijóðskáld á Evrópumælikvarða.
Bækur margra íslenzkra ritliöf-
unda eru þýddar á ýmsar tung-
ur og lesnar víða um lönd, og
það er ekki lengra síðan en í
fyrra ,að íslenzkur rithöfundur
var einn þeirra, sem til greina
kom við úthlutun Nóbelsverð-
launa og hefði verið vei að því
kominn að hljóta þau. Og hér
er það ekki fátítt, sem talið er
til einsdæma víðast hvar ann-
ars staðar, að bóndi á afskekkt-
um sveitabæ reynist gagn-
menntaður fræðimaður eða
fiskimaður í smáþorpi snjallt
skáld. Það hefur einnig komið
í Ijós á síðustu árum, að íslend-
ingar hafa reynzt óvenjulegir
hæfileikamenn á ýmsar íþrótt-
ir, andlegar.og líkamlegar. Þeir
eiga Norðurlandameistara í
skák og eru í Evrópusveit í
bridge-spili. í frjálsum íþrótt-
um eiga þeir Evrópumeistara
og Norðurlandameistara Nokkr
ir ungir menn hér í smábæn-
um Reykjavík eru í hópi beztu
íþróttamanna Evrópu hver í
sinni grein, og íslenzkur há-
F
(ÚRVALSLIÐS)
hefst á íþróttavellinurn mánudaginn 10. júlí kl. 8.30.
Aðgöngumioar verða seldir
á vellinum í dag, sunnudag, kl. 10—12 og'
2__4.
skólastúdent er einn af fjöl-
hæfustu íþróttamönnum
heims. Allt er þetta næstum ó-
trúlegt, þegar smæð þjóðarinn-
ar er athuguð. En varast skyldi
þjóðin þó að ofmetnast af þess-
um sökum, því að ekki er hún
eða þjóðfélag hennar galla-
Iaust. Því fer fjarri. Þótt ís-
tenzkir alþýðumenn séu harð-
gerðir og harðduglegir til
starfs, held ég, að íslendingar
verði ekki taldir framkvæmda-
menn, þeim lætur ekki skipu-
legt og stöðugt starf undir sam-
stilltri stjórn, eins og t. d. Þjóð-
verjum og Bandaríkjamönn-
um. Til þess eru þeir líklega of
miklir einstaklingshyggju-
menn. Þeim fellur betur að
vinna sjálfsíætt vei'k á fiskibát
eða sveitabæ en að vera hlekk-
ur í langri keðju í stórri verk-
smiðju. í nánum tengslum við
þetta er það eflaust, að íslend-
ingar lúta illa ölium aga, svo
illa, að til nokkurra vandræða
horfir. Við eigum erfitt með-
að hlýða reglum, sem settar eru
ckkur til sameiginlegi'a hags-
bóta og til þess að tryggja rétt-
læti og öryggi, og á það við í
smáu sem stói'u. Það er t. d.
eins og það hafi aldrei hvarflað
að fótgangandi fólki hér í
Reykjavík að hlýða hinum á-
gætu götuvitum í miðbænum,
skömmtunarreglur hafa hér
ekki verið haldnar — ég býst
t .d. við að óhætt sé að segja,
að tilgangslaust hefði verið að
halda áfram benzínskömmtun,
begar henni var hætt, þar eð í
Ijós var komið, að hún hafði
nær engin áhrif á notkunina
— og varla þarf að minna á
skattalög og gjaldeyrislög í
þessu sambandi. í nánu sam-
bandi .við þetta allt saman er
svo það, að við erum óstund-
vísir, við komum kannski alls
ekki þangað, sem við segjumst
hafa ætlað að koma, við svör-
um ekki bréfum. við erum
kærulausir í meðferð fjár-
muna og hættir við yfirborðs-
legu óhófi. Við erum yfirleitt
ekki formfastir og nákvæmir
í umgengni eða störfum. Og
fyrst við erum jafnframt deilu-
gjarnir, eins og títt er um ein-
staklingshyggjumenn, þá er
ekki að undra, þótt við séum
ekki alltaf prúðir. Það er mjög
haft á orði, hversu stjórnmála-
líf okkar sé óþroskað og gegn-
sýrt persónulegum sjónarmið-
um. Sízt skal ég mæla slíku
bót. En því miður verður- dá-
lítið svipað uppi á teningnum,
hvert svo sem litið er í þjóðfé-
Iaginu. Lítið t. d. á samkomu-
lagið innan hinna fámennu
samtaka okkar ágætu lista-
manna, rithöfunda, málara,
ieikara. Það er ekki gott.
Hvernig er með íþróttahreyf-
inguna? Einhver mesta
skammagrein. sem ég hef lesið,
var skrifuð í tilefni af íþrótta-
málum. Og hvernig er með
kirkjuna, þar sem e. t. v. mætti
búast við beztri fyrirmynd í
þessum efnum? Ekki skortir á
deilurnar þar. Þær eru ekki all-
ar prúðmannlegar og fara ekki
allar fram fyrir opnum tjöld-
um. Ekki munu- stjórnmala-
menn heldur geta sótt neina
fyrirmvnd í síðustu fríkirkju-
kosningar eða afleiðingar
beirra, því miður. því að fyrir-
myndar þárfnast þeir vissu-
lega. Ég nefni þetta aðeins til
þess að benda á, að sundur-
lýndið er ekki einvörðungu á
stjórnmálasviðinu, heldur hvai'
vetna í þjóðfélaginu. Og svo
má geta þess, að hið að öðru
leyti frjóa menningarlíf þjóð-
arinnar er undarlega móttæki-
Vramhaid á 7. síðu. ;