Tíminn - 10.01.1964, Blaðsíða 9

\

Vilhjálmur
Viðskiptafrelsi og frjáls
slandi
AÐ UNDANFÖRNU hat'a
birzt greinar í Alþýðúblaðsnu
og Þjóðviljanum um útboð á
olíuviðskiptum Reykjavíkur-
borgar og uppsögn olíufélag
anna á viðskiptasamningi, er
þau hafa öll haft við Innkaupa-
stofnun ríkisins. Að gefnuni
þessum tilefnum þykir mér rétt
að skýra í stuttri blaðagrein
„samkeppnisaðstöðu íslenzku ol
íufélaganna“.
Svo sem alþjóð er kunnugt,
hafa allar þarfir landsins af
brennsluolíum og bílabenzini s
1. 10 ár verið keyptar frá Rúss
landi að frátöldu nokkru magni
af gasolíu á s. 1. ári, sem keypt
var frá Rúmeníu. Öll þessi olíu
kaup hafa verið byggð á vöru-
skiptasamningi milli ríkis-
stjórna landanna. íslenzku olíu-
félögin hafa framkvæmt þann
hluta af vöruskiptasamningi
þessum, er snertir olíuinnflutn-
ing til landsins. Með því að þau
eru þannig af ríkisvaidinu
skuldbundin til þess að kaupa
öll af sama aðila liggur í hlut-
arins eðli, að innkaupsverð hjá
öllum félögunum er hið sama
Grundvöllur frjálsrar verð-
myndunar í innflutningsverzl-
un byggist að sjálfsögðu á þvi,
að kaupsýslumenn keppast um
að ná viðskiptasamböndum
sem veiti hagkvæm verð á þeim
vörum, sem þeir verzla með.
Sá innflytjandi, sem nær hag-
kvæmasta verðinu, miðað við
sömu vörugæði, nær þá eðb-
lega viðskiptum frá öðrum. —
Þetta er sá aflvaki í innflutn-
ingsverzlun, sem tryggir sam-
keppni milli hinna einstöku
innflytjenda og leiðir til þess-
að sá, sem ekki er ávallt á varð
bergi að grípa tækifæri til hag
kvæmra innkaupa, hlýtur að
missa viðskipti og hverfa af
sjónarsviðinu.
Af framansögðu ætti að vera
Ijóst, að sá grundvöllur til
frjálsrar verðmyndunar, sem
hér er rætt um, er ekki fyrxr
hendi á íslandi. að því er snert
ir verzlun með brennsluoliur
og bílabenzin, þó aðeins væri
litið á þær staðreyndir sem nú
hafa verið nefndar. Það geta
því ekki verið menn, sem fylgzt
hafa með málum á íslandi sífji
ustu árin, sem rita um „við
skiptafrelsi“ í sambandi við
olíukaup til landsins.
í þessu sambandi1 er rétt að
undirstrika. að enginn dómur
er á það lagður hversu ha.g-
kvæmir viðskiptasamningar við
Rússland hafa verið fyrir þjóð-
ina í heild. Allir eru sjálfsagt
sammála um, að þeir hafi ver
ið nauðsynlegir til þess að
skapa markaði fyrir íslenzkar
afurðir og verð á rússneskri
olíu til íslands hefur verið hav
kvæmt miðað við verðskráningn
á V-löndum. Hins vegar breytir
það ekki samkeppnisaðstöðu ís
lenzku olíufélaganna-
Þá er komið að öðrum þætti
þessa máls, hvort eitthvert olíu
félagið skaraði svo fram úr i
hagkvæmni í rekstri, að það
gæti þess vegna selt olíu á
lægra verði en annað og þess
vegna boðið betri kjör. Nú er
vitað mál að öll félögin liata
annazt þessi viðskipti áratugum
saman. Þau hafa því öll þraut
skipulögð dreifingarkerfi og
þjálfað starfslið. Að eitthvert
þeirra búi yfir töfrabrögðum til
þess að annast þessi viðskipti
hagkvæmara en annað, svo
verulegu máli skipti, er því i
meira lagi ótrúlegt..
Að síðustu er svo rétt að at-
huga hvort þóknun sú, sem
verðlagseftirlitið hefur skammt
að olíufélögunum fyrir að ann
azt dreifingu á olíum, hafi ver-
ið með þeim hætti, að það
veiti olíufélögunum möguleika
til að skila hluta af þeim
skammti aftur til viðskipta-
manna, sem sérstakrar náðar
ættu að vera aðnjótandi.
Olíufélögin hafa ár eftir ár
lagt reikninga sína fyrir verð-
lagsstjóra og sýnt fram á, að
verðlagning á brennsluoliur.i
og bílabenzíni væri með þeim
hætti, að raunverulega væru
þessar vörur seldar með tapi.
Allar tilraunir félaganna til
þess að fá leiðréttingu mála
sinna hafa reynzt árangurslaus-
ar. Þess vegna fengu olíufátög
in Svavar Pálsson, löggiltaxi
endurskoðanda, til þess að
rannsaka fjárhagsafkomu oliu-
félaganna á síðustu árum. Sam
kvæmt þeirri athugun reyndist
netto ágóði allra félaganna
samanlagt á árunum 1959—1962
kr. 358.00,00 eða 0,01% af
veltu. Það er því óhrekjanlegt
að um enga fjármagnsmyndun
hefur verið að ræða hjá olíuíc-
lögunum á liðnum árum, ef
reikningar þeirra allra eru
lagðir saman. Verðlagseftirlit-
ið hefur því ákveðið verðlag á
olíum þannig, að félögin halda
' engu eftir til þess að standa
undir eðlilegri söluaukningu og
verðþynningu, sem verið hef-
ur æði stórfelld síðustu árin og
leitt til stöðugt aukinnar fjár-
magnsþarfar svo sem kunnugt
er. Þetta hefur leitt til þess að
olíufélögin hafa í æ víkara
mæli orðið að leita á náðir
bankanna um aukið rekstrarfé.
Allir vita hvernig ástæður bank
anna eru í dag. Það kemur því
ekki á óvart þótt þeir hafi al-
gjörlega neitað olíufélögunum
um frekari lán og krafizt nið-
ur.greiðslu á skuldum þeirra —
Olíufélögin hafa því ekki kom
izt hjá að verða alvarlega vör
við þá greiðsluörðugleika. sem
við blasa í öllu viðskiptalífi i
dag Afleiðing af öllu þessu
er auðvitað sú, að hvað eftir
annað hefur legið við. að olfu-
innflutningur til landsins stöðv
aðist og við olíufélögunum
blasa i dag fjárhagsörðugleikar
sem þaú eru ófær að leysa af
eigin rammleik.
Ég hef reynt að benda hér
aðeins á sannanlegar staðreynd
ir. Þegar þær eru athugaðar
sýnist engum þurfa að koma á
óvart, þótt olíufélögin sam-
þykktu á s. 1. hausti að íella
niður alla afslætti og tilkynnta
Innkaupastofnun ríkisins þessa
ákvörðun. Þegar svo útboð kom
á olíuviðskiptum Reykjavíkur
borgar var eðlilegt framhald
af þeirri ákvörðun, að félögin
legðu fram tilboð, sem miðuð
væru við útsöluverð samkvæmt
ákvörðun verðlagsstjóra. Rétt
er að geta þess að einu aðilav
sem fengið hafa afslátt hjá olíu
félögunum, svo nokkru netni
frá almennum útsöluverðum
eru Innkaupastofnun ríkisins
og Reykjavíkurborg.
Að lokum er rétt að varpa
fram þeirri spurningu, nvort
þjóðfélaginu sé greiði gerður
með því að skammta svo smátr
álagningu að eðlilega rekin fyr
irtæki geti ekki myndað neitt
eigið fé, til þess að standa und-
ir aukinni sölu, hvað þá þörf
fyrir aukið rekstrarfé vegna
verðþynningar. Að mínu viti
ætti að búa þannig að nauð-
synlegum fyrirtækjum, hvort
sem þau stunda verzlun, iðnað,
útgerð eða annað, að þau geti
í sæimilegu árferði myndað fiái
magn til rekstrar og uppbygg-
ingar og til þess að mæta
skakkaföllum, sem ávallt geta
að borið. Þá gætu vel rekin at
vinnufyrirtæki verið þeir mátt-
arstólpar, sem þjóðfélagið þarí
að hvíla á. Ef þessu verður
ekki gaumur gefinn er vonlaust
að ná fjárhagslegu jafnvægi í
búskap þjóðarinnar. Þá verður
haldið áfram eins og hingað til,
að grípa til stöðugra bráða-
birgðaráðstafana, sem fæða at
sér ný og ný vandamál, og þeir,
sem reyna að reka atvinuu-
fyrirtæki ganga sem bónbjarg-
armenn milli peningastofnana
og ráðuneyta.
Orésending fiE
Á undanförnum árum hefur þaS skeð nokkrum slnnum, að
bændur hafa missf naufgripi af vöídum raflosis.
Hefur þeifa valdið föluverðu fjóni, sem engin trygging
hefur náð yfir.
5air.vinnu!ryggingar hafa því ákveðið, að venjuleg bruna-
frygging á naufgripum nái einnig til raflosfs,
án viðbófariðgjalds.
BÆHDH Brunatryggið því naufgripi yðar nú þegar.
SAMBANDSHÚSIMU SÍMI 20500
T í MIN N , föstudaginn 10. janúar 1964 —
9