Tíminn - 27.02.1964, Blaðsíða 8

GULL í GAMALLI SLÓÐ
MALLARINN.
MALLARI
Eins og kunnugt er þá hefur
Gísli Halldórsson verkfræðingur
undanfarin tvö ár unnið að því
að fá reynda nýja tegund af síld-
arsjóðara, er hann nefnir mall-
ara. En erfiðleikar reyndust mikl
ir að fá tækið nokkurs staðar
reynt, þótt furðulegt megi telja,
í landi sem byggir afkomu sína á
fiskiðnaði og vaxandi tækni.
Segir Gisli að þeir óvæntu erf-
iðleikar sem þessi dráttur hafi
bakað honum séu svo alvarlegir að
hann myndi hugsa sig um tvisvar
áður en hann tæki aftur á sig þá
byrði að standa undir framkvæmd
nýrrar tæknihugmyndar, hér á
landi.
Nú er þó loksins svo komið,
fyrir djarfhug og drengskap hins
kunna athafnamanns Guðmundar
Jónssonar frá Rafnkelsstöðum og
aðstoð nokkurra annarra ágætra
aðila, svo sem Fiskimálasjóðs,
Framkvæmdabankans og Lands-
bankans, að mallarinn er kominn
í gagnið í verksmiðju Guðmundar
í Sandgerði.
Hefur hann nú verið í sífelldri
notkun um margra vikna skeið og
reynist hið bezta.
Er það mál manna að hann auki
verulega afköst hins óbeina sjóð-
ara, sem forhitar efnið áður en
það fer í mallarann, þar sem það
kraumar áfram í ca. 15 mínútur,
á meðan það sígur hægt niður í
gegnum mallarann.
Mallarinn er þannig eins konar
moðsuðutæki, sem ekki er ætlað
að bæta hita í efnið heldur að-
eins halda við hitastiginu og gefa
efninu tíma til að fullsjóða, þann
ig að það verði allt jafnsoðið og
hvergi hrátt. Úr hinum óbeinu
sjóðurum er reynslan hins vegar
sú að sumt af efninu vill koma
hrátt úr þeim, nema hitastigið úr
þeim sé mjög hált. Þegar kalt
er í veðri reynist oft erfitt. að ná
nógu háu hitastigi, að ekki sé tal-
að um síld sem snjó eða frost hef-
ur komizt í.
Loks getur síldin verið í þann-
ig ásigkomulagi, að hún líkist
mest tómatsúpu, og vill þá mauk
þetta oft renna hraðar í gegnum
skrúfu sjóðarans, heldur en snún-
ingur og tilfærsla skrúfunnar seg-
ir til um, og koma út hrátt.
Þegar tilraunir hófust með mall
arann í janúar s.l., hafði reynzt
erfitt að sjóða nema fyrir aðra
pressuna af tveimur, fyrir það hve
efnið vildi koma hrátt úr sjóðar-
anum. En strax og mallarinn var
settur í gang reyndist unnt að
sjóða með báðum pressunum og
ná hámarksafköstum verksmiðj.
eða sem næst tvöföldum þeim af-
köstum, sem áður hafði verið
unnið með. Fékkst þá og mjög
lágt fituinnihald í mjöli, sem næst
5,5% og vatnsinnihald í pressu-
köku einnig lágt. Efnið reyndist
vel soðið og enginn hrái. Hins veg
ar var hrái í efninu, ef tekið var
beint frá sjóðara og vatn í köku
og fita meiri. Verksmiðjustjórinn
Björn Vilhjálmsson telur ólíkt
betra og auðveldara að vinna með
mallaranum en án hans. — Telur
hann skapa öryggi og jöfnun á
vinnslunni, auk þess hvað hann
eykur afköstin.
Gísli hafði sérstakan sýningar-
bás á fiskiðnsýningunni í London
í maí 1963, þar sem hann sýndi
teikningar af mallaranum og stór-
ar Ijósmyndir. Einnig upplýsta
teikningu í litum af verksmiðju
þeirri er hann teiknaði fyrir Ein-
ar Guðfinnsson í Bolungarvík og
sem nú er tekin til starfa. Þá var
og þarna útbýtt sérstökum mjög
vönduðum myndprýddum bækl-
ingi, með myndum af ýmsum síld-
arverksmiðjum frá íslandi, sem
keypt hafa stálgrindahús frá fyrir-
tækinu Coseley Building Ltd. Einn
ig var þarna litprentuð mynd af
verksmiðju Einars Guðfinnssonar
og auglýsing um mallarann, sem
viða hefur verið getið annars
staðar.
Af þessum ástæðum barst Gísla
fjöldi fyrirspurna frá ýmsum lönd
um um mallarann, en taldi sér
ekki fært að svara þeim og gera
ákveðin tilboð fyrr en fullnaðar-
reynsla hefði fengizt af honum.
En vegna þess hve dregizt hefur
að fá hann reyndan, er það fyrst
nú að unnt er að hefjast handa.
Gísli hefur sótt um einkaleyfi
bæði hér á landi og í mörgum öðr-
um löndum en slíkt er bæði tíma-
frekt og fjárfrekt. Gerir hann sér
nú vonir um að mallarinn, eins og
þurrkarar þeir sem hann fann upp
í Bandaríkjunum, eigi eftir að
ryðja sér til rúms víða um heim,
og þá einnig hér á landi.
Munu um átta eða tíu þurrkarar
af þeirri eerð nú hér í ýmsum
verksmiðjum, þar á meðal einn í
verksmiðju Guðmundar frá Rafn-
kelsstöðum.
Jón Haraldsson á Einarsstöð-
um. — Oft hef ég sagt við sjálf
an mig: Hefurðu nokkum tíma
kynnzt skemmtilegri manni en
Jóni Haraldssyni.“ Og þó að ág
gerist nú roskinn og meira en
aldarfjórðungur sé liðinn frá því,
er ég kynntist Jóni Haraldssyni
fyrst, þá verður svarið jafnan á
eina leið: — Líklega hef ég aldrei
kynnzt skemmtilegri manni. Eg
verð þess einatt áþreifanlega var,
að ég er farinn að gleyma unn-
vörpusn mönnum, sem borið hefur
á veg minn einhvem tíma og
einhvers staðar á lífsleiðinni. En
Jóni Haraldssyni er ómögulegt að
f-leyma.
Mér þykir því persónulega mjög
vænt um það, að ekkja Jóns, frú
Þóra Sigfúsdóttir frá Halldórs-
stöðum, hefur nú gefið út fallega
og myndarlega bók með efni úr
eftirlátnum blöðum Jón Haralds
sonar. Karl Kristjánsson alþing-
ismaður á Húsavík, sem ásamt
frúnni hefur haft hönd í bagga
um val efnis i bókina, ritar að
henni fróðlegan formála, se*n jafn
framt em minningarorð. Lýsir
hann þar fjölþættum og marg-
slungnum persónuleika Jón Har-
aldssonar af djúpum skilningi og
nærfærni.
En heiti bókarinnar: Gull í gam
alli slóð, er fyrirsögn Jóns sjálfs
á einum snjallasta frásöguþætti
þckarinnar og má vel heita ein-
kennandi fyrir hana alla. Jón
stefndi ekki svo mjög til skapandi
frumleiks í því, er hann reit. En
hann vildi bjarga gulli úr gam-
alli slóð, var ræktarmaður eigi
siður en ræktunar, hagleiksmaður
og hirðu. f þá átt stefnir nálega
allt það, sem hann hefur ritað,
ljóð, ssnásögur, frásöguþættir og
ræður. Og allt er það með ein
hverjum hætti athyglisvert þeim,
er hug leggja á geymd þjóðlegra
menningarerfða.
Jón Haraldsson fæddist á Ein-
arsstöðum í Reykjadal 6. sept
1888. Hann átti þar heima allan
sinn aldur og var þaðan aldrei
langdvölum, nema þá vetur, er
hann stundaði ungur búnaðarnárn
á Hólum. /
Jón Haraldsson andaðist 13.
apríl 1958 tæplega sjötugur að
aldri og hvílir ásamt mörgum for
feðrum sínum, EinarsstaðabænJ-
um, í kirkjugarðinutn þar á staðn
um.
Mér þykir alveg sérstaklega
vænt um útkomu þessarar bókar
vegna þess, að mér finnst ég hafa
Jón Haraldsson nokkru nær mér,
þó að ég viti hann farinn af þess-
um heimi, eftir að ég hef bókinn
í hillunni fyrir aftan skrifborðið
mitt. Og Jón var einmitt einn
þeirra manna, sem ég vildi vita
mér í andlegri nálægð. Mér er
það ekkert launungarmál, að
mér fannst svo mikið til utn per-
sónuleika Jóns, gáfur hans, við-
ræðusnilli og fjör, að ég hafði
fvrir allmörgum árum lagt nokkur
drög til þess að rita dálítið um
hann og aflað mér nokkurra gagna
i því skyni frá kunnugum mönn
um. Einnig átti ég um skeið nokk
ui bréfaskipti við Jón og stýrði
þeim i þá átt, ?ð ég mætti verða
nokkurs vísari um andlegt líf
hans, skapgerð og lífsviðhorf. Nú
mun ekki af því verða um sinn,
að ég riti um Jón Haraldsson á
Einarsstöðum, enda mun hann nú
um hríð hafa sjálfur orð fyrir
sér með bók þeirri, er hér liggur
fyrir. Og þá þykja mér Þingeying
ar — og raunar sægur manna úr
öllum fjórðungum landsins — illa
minnugir frábærrar gestrisni
þeirra Einarsstaðahjóna og ó-
gleymanlegra viðræðna við hús-
fcóndann, ef þeir kjósa ekki æði
margir að kaupa og eiga þessa
bók. Og eigi þætti mér ólíklegt,
að mörgum þeirra myndi þykja
sem Jón Haraldsson hefði tekið
upp og látið blika við ljósi gull
úr þeirra eigin slóð, er þeir lesa
fcana, ekki ^ízt Þingeyingum. Þessi
orð mín má vel skilja, sem til-
mæli eða eggjan. Eg teldi það
mjög illa farið og algerlega ómak-
legt minningu Jóns Haraldssonar
ef aðstandendur þessarar bókar
þyrftu að bera halla af útgáfunni.
Margt er haglega og fallega
sagt í þessari bók, bæði í bundnu
máli og óbundnu og allt ber það
því vitni, hve fim og persónuleg
tök Jón Haraldsson hafði á með-
ferð tungunnar, hvað sem hann
kaus að segja. Smásagan Nýjar
sveitir, er hrein perla, hvemig
sem á hana er litið og þar birt-
ast þrjú einkenni Jóns, gleggni
hans, launkímni og drengileg al-
vara. Og vænt þótti mér um að
sjá þarna ræðuna, setn hann flutti
1952 á sjötugsafmæli Kaupfélags
Þingeyinga og hálfrar aldar af-
mæli Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga, ekki sízt vegna þess
að þar er þætti Gautlandafeðga,
Jóns Sigurðssonar Alþingisforseta,
og Péturs Jónssonar, um forgöngu
og þrif þessara stofnana, hið
fyrsta vaxtarskeið, lýst áf skiln-
ingi og þekkingu, sem vel má varð
veitast. Og gaman þótti mér að
rekast þarna á sögu, sem Jón
Haraldsson sagði mér endur fyrir
löngu um það, hvernig Jón Sig-
urðsson á Gautlöndum bar brot-
sjó af Einarsstaðafólki, er hann
með skörungsskap og frábæru
drenglyndi barg því, að Einars-
staðir gengju ckki úr ætt þeirra
frænda, er félítil ekkja stóð uppi
til forsvars, en synir hennar ung-
ii og einskis megandi. Þær mega
gangast nokkuð enn almannaslóð
ir í þessum byggðum, áður en nið
ur eru troðin öll spor Gautlend-
inga. Jón Haraldsson var svo ætt
vís og ættrækinn, að hann gleymdi
þessu aldrei. Annars er lýsing
Jóns á Einarsstaðaheimili frá því
í lok 19. aldar og fram á búskapar
ár hans sjálfs, einn veigamesti og
skemmtilegasti þáttur bókarinnar
og merkilegt menningarsögulegt
heimildarskjal.
Og síðast og fyrst: Jón Haralds
son var töfrandi persónuleiki. Það
kemur ekki til fullra skila í þess
ari bók og það á sfnar gildu ástæð
ur. Hann var bóndi en ekki rithöf
und'ur. Hann tók aldrei svo til frá
sagnar, að ekki væri unun á að
hlýða, lýsti aldrei manni eða at-
viki svo, að það yrði ekki með ein-
hverjum hætti minnilegt. Hann
tók á viðræðum sínum við menn,
eins og listamaður tekur á við-
fangsefni sínu. Þess vegna er mér
það efamál, hvort margt það
snjallasta, sem Jón Haraldsson
hugsaði og sagði, komst nokkurn
tíma á pappír. Hann þurfl eggj-
andi samvista við menn til þess
að uppsprettur hugans færu að
að streyma, andlegt fjör hans að
leiftra. Og þegar þau skilyrði voru
fyrir hendi gat hann verið óvið-
jafnanlegur. Mér er ekki með
öllu grunlaust um, að þetta hafi
stundum orðið einstaka manni að
öiundarefni, þeim er snjall vildi
vera. En ekki harla mörgum, því
að sú er þar líkn í máli, að fín-
gerðustu gamansemi lífsins skynja
ekki aðrir en þeir, sem bæði þola
hana og kunna að meta.
Þess er að lokum getandi, að
frágangur þessarar bókar er
nærri óvenjulega traustur og
snotur. Hún er öll prentuð á
myndapappír, enda myndir marg-
ar á víð og dreif innan um, les-
málið, prentvillur sárafáar, sem
ég hef veitt athygli. Kápa smekk
leg og traustlegt band.
Bókin er öllum hlutaðeigendum
ti) sóma.
Sigurður Einarsson
í Holti.
SVAR TIL
KARLS KR.
Hr. alþingismaður
Karl Kristjánsson
Reykjavík.
Heiðraði hr. alþingismaður!
Þakka yður kærlega fyrir bréfið
til mín, sem Tíminn birti hinn 13.
þ.m. Það hafa ekki aðrir gengið
lengra í því að vekja athygli les-
enda Tímans á skrifum mínum um
sagnritun Kristjáns Albertssonar.
Það er ekki sama hvernig vitn-
að er í orð manna. Þér hafið al-
gjörlega rétt fyrir yður í þvi at-
riði. En þegar þér deilið á ríkis-
stjórnina á Alþingi og takið yð-
ur í munn orð bónda á Norður-
landi, þá hika ég ekki við að túlka
það svo, að þér þar með gerið
hans orð að eigin. Enda segið þér.
að þér séuð ekki höfundur orð-
anna — „því miður“.
Ef móðuharðindin áttu að verða
af mannavöldum, þá — hvaða
manna? Eg er svo forhertur að ég
held að það geti naumast verið
neinn vafi að þér áttuð við rík-
isstjórnina.
Þér viljið nú gera það sem aðr-
ir reyndu að gera: túlka vit í
fullyrðinguna Þjóðin hefir lifað
móðuharðindi og það er það og
ekki eitthvað annað sem orðið
merkir: náttúruhamfarir, sem sjón
arvottar hafa lýst, sjúkdómar,
hungurdauði dýra og manna ásamt
margvíslegum þjáninguan. Sérhver
önnur merking í orðinu er því að
eins það sem ég sagði: túlkun.
Má ég í leiðinni benda yður á, að
þér eruð hiklaust í tölu þeirra
manna, sem hafa vel ráð á því að
segja eina og eina vitleysu?
í þessu bréfi mínu er efckert
orð, sem aðrir hafa ekki notað
áður, flestir óteljandi sinnum.
Samt megið þéi treysta því, að
þau eru nú mín.
Vinsamlegast, yðar einlægur
Benjamín Eirífcsson
FRÁ SJÁ! FSBJÖRG
NÝLEGA afhenti Baldvin Sig-
'cldason, Hverfisgötu 59, Rvík,
S]álfsbjörg, landssambandi fatl-
aðra, veglega bókagjöf. Færir
Sjálfsbjörg, LSF gefanda beztu
þakkir fyrir þann hlýhug og vin-
semd jpr hann sýnir samtökum
fatlaðra með þessari gjöf.
Fötluð kona, Ragna Guðmunds-
dóttir, Sólvangi, Hafnarfirði, gaf
kr 2.000,00 í byggingasjóð Sjálfs-
bjargar. LSF- Sjálfsbjörg færir
þessum félaga sínum beztu þakkir,
en hún þekkir af langri reynslu þá
brýnu þörf. er dvalarheimili fyrir
fntlaða er ætlað að leysa.
8
TÍMIN N, flmmtudaginn 27. febrúar 19M_ —