Tíminn - 21.03.1964, Síða 8

Jóhann Hannesson, prófessor:
Einn sextugasti hluti af
svari við ..áskorun Vísis“
Þann 16. marz ræðir „Vísir"
áskorun hinna sextíu, og álítur að
leggja þurfi fram sannanir fyrir
skaðsemi sjónvarpsins, ef einhver
er. Ekki er að efa að þeir, sem
að áskoruninni standa, geta gert
grein bæði fyrir hinni beinu og
óbeinu skaðsemi sjónvarpsins, ef
þeir óska. Það er eitt dæmi um
menningarlega fátækt vora að
landið á enga socialvísindastofnun,
er unnið getur að tvihliða eða fjö!
hliða rannsóknum með „control
groups" varðandi áhrif á almenn
ing. Menningarleg gagnrýni, sein
erlendir stjórnmálamenn vilja
ekki án vera, hefir verið illa séð
hér á landi. Hvað gagnrýni snertir
á sjónvarpi hér, tel ég að blaða-
menn hafi brugðizt skyldu sinni.
Jafnvel heilhrigð útvarpsgagnrýni.
sem einstaka sinnum rís upp í
tlöðum, koðnar niður jafn óðum.
Hér er ástæða til að spyrja:
Hvað gerir Alþingi með þær sann
anir, sem eru fyrir hendi, eins og
t. d. í áfengismálum eða umferðar-
siysamálum? Það væri fróðlegt að
heyra.
Nýjustu tölur frá Noregi herma
i að þar í landi séu fimmtíu þúsund
karlar og tuttugu þúsund konur,
sem eru áfengissjúklingar ,svo
sannað sé. Að breyttu breytanda
höfum vér hliðstæðar sannanir
I.æknar eiga ekki erfitt með að
sanna hvort einhver maður er
áfengissjúklingur eða ekki — eða
t d. deyfilyfjaneytandi. Nóg er
af öðrum sönnunum, einnig hjá
oss: Brotin heimili, klesstir hflar,
limlestir sjúklingar, afræktar kon-
ur og böm, sarinanir á vegum,
heimilum, sjúkrahúsum — en hvað
gera yfirvöldin með allar þessar
sannanir? Þau skyldu þó ekki
veita það eitur, sem þessum sjúk
dómi veldur — já veita það ómælt
og án leiðbeininga? Hvers vegna
vill ekki Alþingi heita sér fyrir því
að límdur verði miði með leið-
beiningum á hverja áfengisflösku,
svo menn viti hversu nota skuii
innlhaldið, hve mikið í einu, hve
oft á dag?
í sambandi við sjónvarpið hafa
fræðimenn mótað hugtakið tele-
vision narcoman — fjernsynsnar
koman — en narcoman þýðir deyíi
lyfjaneytandi. En greining þess
sjúkdóms er erfiðari en greining
á alkohollsma. Og sjónvarpsnar-
koman mun ekki valda öðrum eins
spjöllum og t. d. dypsotrian áfeng
issjúklingur. Hins vegar kemur
nokkuð skylt f ljós í menningunni.
Hvorugur hefur áhuga á henni.
n.
Hin óbeina skaðsemi sjónvarps
er að það sogar til sín fé (sjá Vísi
og Morgunblaðið) frá góðum fram
kvæmdum og nauðsynlegum og
veldur því að þær dragast úr hófi
fram. Hér finna menn þó ekki til
þess enn í stórum stfl, af því að
menn hafa ekki talið það fyrir
neðan virðingu sína að þiggja þá
þjónustu, sem sjónvarpið býður
án þess að greiða nokkuð fyrir
hana. Það er von að útlendingar
spyrji: Skammast fsleridingar sfn
ekki fyrir neitt? Þessa spumingu
hef ég heyrt fram boma af þrem
menntamönnum af þrem ólíkum
þjóðemum. — Eina greiðslan, sem
vér hðfum í té látið, er bamalegt
skjall á hinu og þessu f sjón-
rarpinu og þögn . um alla þá of-
beldiskennslu og niðurrif á þeim
siðum, sem sumir kenna enn ungl-
ingum sfnum. f erlendum blöðutn
mátti lesa hressilega gagnrýni á
frammistöðu sjónvarpsins í sam-
bandi við morð Kénendy Banda-
rfkjaforseta — og má e. t. v. fá
meira að heyra. Hér var þessu
snúið upp f skjall,
Áður en vér förum að hella
meira fé í sjónvarpshítina en þeg-
ar er búið að gera, ber að ljúka
xdð nokkur góð verk og nytsamleg.
scm sum eru búin að bíða allt of
lengi — og önnur, se*n frænd-
þjóðir vorar hafa fyrir löngu unn
ið. Meðal þess, sem gera ber, er
eftirfarandi:
1. Velta úrlausn gamalmennum,
sem bíða mörg eftir hæfilegu hús
næði og hjúkrun.
2. Fullgera bráðnauðsynlega
skóla, sem enn standa hálfsmíðaðir
en eiga þó að þjóna öllu landinu,
svo sem Kennaraskóla íslands,
Hjúkrunarskóla íslands og fleiii
þjóðnauðsynlega skóla. Meðan stöð
ugur skortur er á hjúkrunarkon
um og kennurum — og fyrirsiá-
anlegt er að hann ágerist á' kom-
andi árum, er ekki verjandi að
sóa fé f sjónvarp, fremur en í af-
iátsbréf á dögum Lúthers.
3. Stækka Háskólann svo að
hann geti tekið við sfvaxandi
f.iölda stúdenta, sem von er á
næstu árin. Byggja tímabært
bennsluhúsnæði handa lækna-
deild, stofna deild í sócíalvísind
um og rannsóknarstofnun í is-
lenzkum fræðum.
4. Gera ráðstafanir til að draga
úr óeðlilega miklum barnadauða
af völdum umferðarslysa hér í
borg. Fækka pollum og moldar-
flögum, sem ýmsir ungir Reykvik
ingar alast nú upp við ár eftir ár.
5. Byggja dvalar- og hressingar-
heimili fyrir aldraða bændur 4
sveitum.
6. Koma á fót nauðsynlegum
stofnunum fyrir afvegaleidda ungl
inga, einkum stúlkur, enda hefir
lengi verið skortur á slfkri stofnun.
7. Stofna sócialfræðilegan skóla,
bæði vísindalegan og hagnýtan, til
þess að miðla þekkingu uppalend
um, stjórnmálamönnum, kirkjulcg
um og öðrum félagslegum starfs-
mönnum.
8. Bæta aðstöðu til lækninga og
hjúkrunar fyrir taugaveiklað fólk,
fullorðið og börn.
9. Segja mönnum sannleikann
um hinn ægilega rekstrarkostnað
sjónvarpsins (stofnkostnaður hef-
ír lækkað á síðari árum, sökum
tæknilegra umbóta) og gera Rík’s
útvarpið að meiri menningarstofn
un en það er nú.
Allar þessar stofnanir skipta
meira máli en sjónvarp, þegar um
heill þjóðfélagsins er að ræða, og
mætti fleiri telja.
III.
Um beina skaðsemi sjónvarps
MINNING
Svavar Karlsson,
skipstjórí
Ei sollin lífs fyrir handan höf,
er höfn svo trygg og blíð.
f dag verður jarðsunginti
frá Stokkseyrarkirkju, Svavar
Karlsson skipstjóri frá Þorláks-
höfn.
Svavar var fæddur að Gamia
Hrauni 25. janúar 1914 og lézt 12.
marz síðastliðinn og varð því réttr
ar hálfrar aldar gamall.
Foreldrar hans voru hjónin
( Sesselja Jónsdóttir og Karl Guð-
mundsson, formaður á Stokkseyr;,
en hann lézt frá stórum barnahópi,
þegar Svavar var 15 ára, árið 1929
Svavar var elztur sinna systkina
og reyndi því snemma á dug hans
og atorku, er hann var helzta stoð
og stytta móður sinnar, svo ungur
að árum.
s
Allir sem til þekkja vita, að fáar
mæður áttu betri syni, en frú Sess
elja í Svavari.
Hann reyndist heimili sínu hinn
bezti forsvarsmaður á allan hátt,
systkinum sínum sem bezti faðir.
Svavar fór ungur á sjóinn. Sjó-
inn sótti hann til æviloka. Brim-
sorfin og hafnlaus strönd Suður-
landsundirlendisins var vettvangur
sjósóknar hans; fyrst um árabil
sem formanns á Stokkseyri og víð
ar, en síðustu 15 árin sem for-
manns hjá útgerð Meitils í Þorláks
höfn. Lengst af réri hann ísleifi.
danskbyggðri sómafleytu, en hann
lagði á ráðin um kaun þess báts i
upphafi útgerðar Meitilsins hár
árið 1948. Eitt af mörgum happa-
verkum föður tníns fyrir hina nýju
byggð og útgerð í Þorlákshöfn, var
þegar hann réði Svavar heitinn
fyrstan formann hér og það var
gæfudrjúgt að fá svo vanan og
þaulreyndan formann til starfa
eins og aðstæður til sjósóknar hér
hafa verið.
Svavar var vanur erfiðri höfn á
Stokkseyri og ekki tók betra við
þegar legið var fyrir opnu haíi
eins og hér var fyrstu árin.
Framhald á 13. sfðu.
Jóhann Hannesson
almennt nægir að vísa til mikillar
rannsóknarskýrslu, sem Bretaþing
hefir nýlega látið gera, undir for-
sæti Pilkingtons lávarðar. En þar
er einnig fjallað um tillögur utn
skynsamlegan rekstur sjónvarps
og kosti þess. Það er misskilningur
qð sjónvarp geti komið í kennara
stað. Sumir góðir kennarar hata
afþakkáð, skólasjónvarp og endur
sent það sökum lélegs árangurs.
Hin eðlilega leið hefði verið að
Alþing hefði, áður en sjónvarp
inu var sleppt yfir þjóðina, látið
færa sönnur á að sjónvarp fyrir
erlenda hermenn væri ósaknæmt
fyrir íslenzk börn og íslenzka
menningu.
Menningarleg skaðsemi sjón-
varpsins hér er m. a. fólgin í því
að það er sá þáttur menningar í
voru eigin landi, sem íslenzKir
menn hafa engin umráð yfir, held
ur er að öllu leyti stjórnað af er-
lendum mönnum. Kvikmyndir era
ekki sambærilegar. fslenzkir
menn velja þær og flokka eftir
aldri barna, lögreglustjóri getur
stöðvað kvikmynd hér í borg, ef
brýna nauðsyn ber til að lands-
lögum, þótt almenn kvikmyndalög
skorti. Sá einhliða áróður, sern
bér hefur rekinn verið gegnum
blöð og útvarp, sýnir hversu langt
ei komið „peaceful penetration of
the native mind“ hér á fslandi.
Ekki er víst að þetta verði amer
ískum vinum vorum til neinnar
sæmdar eða ánægju þegar fram i
sækir, enda vafasamt að þeir hali
ætlazt til þess, sem orðið er. „The
narcotizing dysfunciton", sem al
menningur áttar sig ekki á; en
sócialvísindin þekkja, virðist vera
langt komin, af því sem ráða má af
skrifum blaðanna þessa daga
Kugsanleg var önnur leið en sú-
sem farin var: Að ameríska sjón-
viwpið hér hefði verið „civilian ‘
stofnun, en ekki „military" og
hefði þá verið hægt að hafa sam-
vinnu við það, læra af því og
mennta íslenzka menn til að stai’f-
rækja íslenzkt sjónvarp — og
koma öllum hérlendum sjónvarps-
rekstri í hendur hérlendra manna.
IV.
Innlend sóciologisk stofnun með
„control groúps“, gæti, ef til væri.
rannsakað vísindalega einstaka
þætti þjóðlífsins og sýnt hvaða
áhrif sjónvarpið hefði á þá. Velj-
um sem dæmi fyrirbærið fjársvik
og svindl. Það er ekki fyrir
fram auðið að staðhæfa, að
sjónvarpið valdi þar nokkru. —
En gera má samanburð á svæðum,
síðustu sex mánuði, t. d. á Kefla-
vík, sem er á sjónvarpssvæðinu,
og Akureyri, sem er utan þess-
Annan samanburð yrði að gera
yfir jafnlangan tíma á sömu svæð-
um áður en sjónvarpinu var sleppt
lausu. Óviðkomandi liði þarf að
útiloka samkvæmt reglum. Rann-
sóknin yrði flókin og dýr. Árang
urinn yrði heldur ekki eins ótví-
ræður og þær sannanir, sem við
blasa á afleiðingum ölvunar við
akstur, sem leitt hefir til slysa eða
árekstra.
Greindir blaðamenn geta gert
annað sér til skemmtunar: Mælt í
centimetrum og metrum svindl-
fréttir f sínum eigin blöðum, skrif
að tölur og reiknað út fjársvika-
visitölu á hinum ýmsu svæðum á
tilteknum tímum, segjum s. 1. sex
mánuði. Vera má að þeir finní
ekki neitt — en vera tná að
sjónvarpið eða útvarpið fari sð
tala, eins og andi í gegnum
miðil. Það verður að vera oss ljóst,
eínnig við rannsóknarstörf, að
vér fslendingar höfum nokkrar gáf
ur umfram aðra menn. Sjónvarps
narkomanar eru hins vegar lítt
viðmælanlegir — og „rökheldir“
eins og segir á psychiatrisku máli.
Hinir sextíu hafa engan æsinga
fund haldið með sér, ekki einu
sinni umræðufund, og margir lát
ið sömu skoðanir í Ijós áður. Hvers
vegna kemur þá þessi áskorun
fram nú?
Úti í hinum stóra heimi hefur
það meðal annars gerzt að mennt.a-
menn, beinir og óbeinir kennarar
þjóðanna, hafa gert sér þá stað
reynd ljósa að þjóðfélagið rífur
niður að kveldi það verk, sem
kennarar þess hafa unnið frá
morgni. Það er einkum með fjöl-
miðlunartækjunum, sem þetta
verk er unnið. Hér um nokkur
orð síðar, í öðru sambandi. Hið
nýja er ekki það að þessi niður
rif eru framkvæmd, heldur hitt, að
menntamenn eru farnir að hug-
leiða þessifyrirbæri af meiri áhuga
er. áður, Iáta sér ekkilengur á san.a
standa, heldur láta frá sér heyra
stundum þúsundum saman. Fjöl-
miðlunartækin hafa sogað að sér
fjármagn þjóðanna — og við hinn
fornfræga Vínarháskóla hefir það
ekki átt sér stað öldum saman, að
kennarar hans, doktorar og próf-
essorar gerðu verkfall, fyrr en á
vorum dögum. Hér hefur slíkt
ekki gerzt, en annað gerðist, sem
sýnir hvernig þjóð vor hefir met
ið menntamenn á síðari árutn.
Unglingur, seytján ára, var yfir-
heyrður í sambandi við slark, sem
hann hafði lent, í. Þá kom í ljó3
a? mánaðarkaup hans var á þeim
tíma jafnmikið og tveggja mennta-
skólakennara.
Stjórnmálamenn vorir hafa stað-
ið sig vel í landhelgismálinu, og
skulu þeim færðar þakkir, öllum
sem vel hafa unnið að þessu máli,
þjóð sinni og komandi kynslóðum
ti) gagns og sæmdar. Það er oss
nauðsynlegt að afkvæmi þorsbs
og ýsu fái að taka út nokkurn
þroska.
Til er önnur Iandhelgi, ef svo
mætti að orði kveða. landlielgi
heimilanna. Daglega er í henni
togað. í nálega hverjum mataT-
tíma, með auglýsingum útvarp3-
ins. Svo lágt hafa frændur vorir í
Noregi ekki viljað leggjast, en
hjá oss er ekkert lát á þessum tog
veiðum. Enn kröftugra veiðitæki
er sjónvarpið, þegar þvi er beitt
ti) að veiða sálir. — Af íslenzkum
b’öðum fæ ég ekki annað séð en
að menn fagni því að láta veiða
börn sín — og verða sjálfir veidair
i vörpu, sem erfitt er að losna úr
þegar möskvarnir herðast að og
upp er dregið.

T f M I N N, laugardagur 21. marz 1964. —
' ' 1 l'.v1 ',v ■ ■ • >/ 'i • ■ 'i '> i,