Tíminn - 14.11.1964, Blaðsíða 8

LAUGARDAGUR 14. nóvember 1964
8_____________________TIMINN
MHMMHMIMWMIMMMMMIMMaWMmHMa
Surtsey er orðin ársgcmul.
Hún lyftist úr hafinu suður af
Vestjnannaeyjum röskum
klukkutíma eftir rismál 14.
r.óvember í fyrra og heíur hald
ið áfram að vaxa og dafna síð
an. Ef frá er skilið tæplega
tíu vikna sumarleyfi í júr.i og
júlí, ftafa Surtur og aðrir gígar
spúið eldi árlangt eða þvi sem
næst, og sér enginn fyrii end
ann á þeim litríku uppsölum,
sem óteljandi fóK> á óllum
aldri hefur glaðzt við að horfa
á, nótt sem nýtan dag Eng-
inn hefur þó fylgzt betur með
uppvexti þessa náttúrufyrir
bæris en Sigurður jarðfræðing
ur Þórarinsson. Helzt hefði
hann viljað vera viðstaddur
fæðinguna. En hann var kom-
inn á vettvang jöfnu bæði dag
mála og hádegis, og á þessum
slóðum hefur hann löngum ver
ið á vakki síðan. einu sinm eða
oftar í viku hverri, siglandi
eða fljúgandi í kring, einu
sinni færðist hann í kat í
flæðarmálinu, þegar átfi að
freista landgöngu. Þá léi Surt
ur ófriðlega, hrifsaði af Sigurði
ljósmyndavéi og fleiri dýrind
istól. fékk fyrst skottið af húf
unni góðu, sem fylgt hefur
Sigurði í marga svaðilför og
gleypti síðan húfuna a!la Síð
an gerðist Surtur spakari og
sofnaði séinast, en bræður hans
tóku við goshiutverkinu Dr.
Sigurður og margir fleiri vís-
indamenn hafa kannað Surts-
ey talsvert hátt og lágt, og það-
an var Sigurður enn nýkominn,
þegar ég komst í kallfæri við
hann til að biðja hann að
þylja fyrir okkur annál Surts-
eyjar í tilefni ársafmælisins.
Sigurður á bágt með að neita
manni bón, þótt sannarlega
hafi hann öðrum hnöppum að
hneppa. og hálfgert á hlaup
um sagði hann mér undar og
ofan af því helzta, sem þarna
hefur verið að gerast suður í
hafinu síðastliðið ár.
— Það var um kl. 7 15 að
morgni 14. nóvember, sem m
b. ísleifur II. úr Vestmanna-
eyjum var að leggja línuna á
miðum þarna langt suðui af
Eyjum, og þá sá kokkuriim Ól-
afur Vestmann, fyrstur roanna
reyk stíga upp úr sjónum enn
miklu sunnar og tilkynnti skip
stjóranum það þagar. F'yrst
gizkuðu menn á, að þar væri
skip að brenna. Þeir náðu sam
bandi við Vestmannaeyja Rad-
io, sem ekki höfðu fengið neina
tilkynningu um brennandi skip.
Þá sigldu þeir á ísleifi nær
þessu og þá leyndi sér ekki,
hvað var á seyði. Þeir höfðu
hraðann á, tilkynntu hingað til
Reykjavíkur, hvað fyrir þá
hafði borið og við vorum
komnir þangað í loftinu á
ellefta tímanum, jarðfr'æðing-
ar og blaðamenn í býtið rr.org
uninn eftir var komin þarna
eyja upp úr sjónum. Þetta
hlýtur að hafa byrjað nokkr
um dögum fyrr Enda þóttust
menn í Vestmannaeyjum hafa
fundið brennisteinsþef nokkr
um dögum áður en þetta sást,
og eins í Vík í Mýrdal fundu
menn þef, sem þeir töldu að
gæti, sökum vindáttar, ekki
komið frá Fúlalæk. Og togar
inn Þorsteinn þorskabítur. sem
var að sjórannsóknum á þess-
um slóðum sólarhring áður,
mældi tveggja stiga hitaaukn-
ingu, þegar þeir sigldu yfir
þennan stað, en svo lækkaði hit
inn aftur, þegar þeir fjarlægð
ust staðinn. Eftir því að dæma
hefur þá verið kominn upp
einhver hiti frá sprungunni.
Þetta hækkaði mjög fljótt, sem
sést á því, að mökkurinn var
kominn upp í átta kílómetra á
öðrum degi og sást annnð veif
ið frá Reykjavík. Þetta byrjaði
á sprungu, sem lá, eins og
tíðkast um sprungur sunnan-
lands, frá norðaustri tii suð-
vesturs, og voru tveir eða þrír
gígir á sprungunni og gusu
á víxl, stundpm allir í einu.
fyrst voru varla nokknr af-
mörkuð gígop, heldur lék þetta
svona eftir sprungunni Vindur
var á norðan í fyrstu. og þá
lokaðist eyjan að sunnan á
meðan og þannig hé’zt það
fram ti! 23. nóvember, þá fór
það að snúast við, og ?vo var
hún lengst upp frá opin til
suðvesturs meðan sprengigosin
héldust og þessi gígur var i
gangi, sem fékk nafnið Surtur.
Þótt hún lokaði sér. reif sjór-
inn hana upp aftur. Gosin
breyttust. Þegar eyjan var op-
in voru stórar tianastélsspreng
ingar, sem þeyttu upp grjóti og
urðu gráhvítar af gufu. En þeg
ar lokaðist. komu gos með
gjalli og ösku. Þetta va- um
26. nóvember, og þá kom ösku
fall í Eyjum, sem hélzt nokkuð
að staðaldri með vestanáttinni.
Ekki gerði það teljandi tjón,
aðalóþægindin urðu á neyzlu
vatninu, sem bar er t.ekið af
húsaþökunum.
— Hvað fór eyjan ört hækk-
andi?
— Þann 16. nóvember er
hæðin þegar orðin 40 metrar,
19. er hún 60 m. há og um 600
m. á lengd. Gosin komu rykkj
ótt á meðan sprengigosin héld
ust, lágu alveg niðri stund og
stund, komust upp í 16 klukku
tíma þann 16. desember Þé fór
ég þar í land í fyrsta sinn með
Þorbimi prófessor Sigurgeirs-
syni. Þá hafði tvisvar verið far
ið þar í land áður Fyrstir
urðu Fransmennirnir, sem stigu
á land 6. desember, og svo
ungir Vestmannaeyingar um
viku seinna. Svo 28. des fóru
að sjást merki þess að gos
væru byrjuð milli eyja og
lands, svona mitt á milli
Vestmannaeyja og Geirfugla-
skers, þar komu upp gos á
þrem stöðum á sprungu í
sömu stefnu. Menn bjuggust
við að þar mupdi koma upp
ný eyja ,en sú varð bó ekki
dr. Sigurður Þórarinsson.
raunin, heldur myndaðist að-
eins neðansjávarhryggu? Þetta
stóð yfir í nokkra daga. fram-
an af janúar, þá lá Surtui að
mestu niðri á meðan, en siðan
færðist hann fljótt í aukana,
og 16. janúar er eyjan orðin
160 metra há og í janúarlok
174 metrar og 1300 m. í' þver
mál, og hefur þá vaxið rúma
þrjú hundruð metra frá sjávar
botni á einum og hálfum mán
uði, því að dýpið þarna er
nærri 130 metrar. Þá hætti gos
ið í Surti alveg, en 1. febrúar
fundust kippir i Eyjum og um
kvöldið byrjaði gos norðvestan
við Surt, færðist fljótt >’ auk-
ana og myndaðist gígkeila sem
áður en langt leið var orðin
álíka há og stór um sig og sú
gamla. Samtímis sem sjórinn
braut niður að suðaustan byggð
ist þetta upp og áfram í norð
vestur. Þessi sprunga kom
hornrétt á gömlu sprunguna,
svo nú liggja gígirnir ekki frá
norðustri til suðvesturs eins
og venjulega á Suðrlandi held
ur frá norðvestri til suðsust-
urs Þessi hver gaus sprengi-
gosum með líkum gangi og hinn
hafði áður gert, þangað ti! 4.
apríl, þá byrjuðu hraungosin
og síðan hafa ekki orðið sprengi
gos
Sú breyting gerði gæíumun-
ínn. Fyrr var ekki hægt að
búast við því að eyjan vrð' var-
anleg en hraun færi að renna.
Hversu Iengi það stendui úr
þessu, er ómögulegt að segja,
það hefur ekkert lát verið á
gosi nú mánuðum saman Hin
mikla breyting varð fyrir utan
aðkomandi áhrif, að gígurinn
lokaðist og sprengigos breyttist
í hraungos, en innri aðstæður
héldust í raun óbreyttar Fyrst
hélt það óslitið fram ti! 23.
apríl og síðan nokkuð stöðugt
mánuðinn á enda, en hætti þá.
Svo lá það alveg niðri, var
aðeins hrauntjörn, til 9 júlí,
en þá komst það aftur á strik
og hefur hraunrennsli haldizt
síðan, ekki þó ailtaf flætt yfir
gígbarmana, heldur stundum
eftir alls konar rásum út að
sjávarmáli. Eyjan hefur ekki
hækkað i sumar og gerir ekki,
frekar að hún lækkaði eða
sigi, en hún stækkar stöðugt og
er líklega nú orðin tveir og
hálfur ferkílómetri. Landmæl-
ingar íslands mæla hana með
svo sem mánaðar inillibili,
síðast var hún 2,2 ferkílómetr-
ar, 1800 metra löng. Það þarf
ekki að búast við því að þetta
gangi örar þvi þetta þarf að
fylla upp í 130 metra djúpan
sjó áður en landið stækkar.
Allt Tímamyndtr.