Tíminn - 17.12.1964, Qupperneq 8

3
TIMINN
FIMMTUDAGUR 17. desember 1964
BÓKMENNTIR
MAOUR i HðRDUM HEIMI
Xristmann Guðmundsson:
Ármann og Vildís.
Bókfellsútgáfan 1963.
Nú er Ármann og Vildís kom
n út á íslenzku og er það seinna
en hægt hefði verið að búast við
ím verk, sem skrifað var 1928.
Xristmann segir um þessa sögu.
að þeir hjá Asehehoug í Osló hafi
/iljað fá hana strax tii utgái'u.
þójjgi höfundur teldi að hún væri
ekki fullunnin um það leyti. SíÖ
an hefur sagan eiginlega verið yf
irfarin tvisvar í þýðingu höfund
ar á íslenzku og segir Kristmann
að lokum, að þetta sé að ýmsu
leyti ný bók.
Undirritaðan gildir það einu,
þat^sem hann hefur ekki lesið
hana á norskunni, enda sú tunga
honum ekki það töm, að hann
geti lesið bókmenntir á henni sér
til gagns. En hvað sem líður allri
sögu verksins, þá er það nú
komið út á íslenzku, verk full-
(þtroska manns, þótt enn sé í
herjni eins og hálfgerður galsa
feriginn tónn ungs höfundar.
Mér er í minni, fyrsta bókin,
sem ég las eftir Kristmann. Þetta
var Nátttröllið glottir. Maður kem
ur af hafi og tekur land á smá
kænu og heldur til bæjar og þar
er m.a. fyrir Mekkína mjaltakona.
Maðurinn er sveipaður bláleitum
hulduljóma en Mekkína hirðir um
kýrnar og ef ég man rétt skerast
leiðir þessara andstæðna, þegar
heimsmaðurinn og hafsiglar
inn lýtur Mekkínu í einum fjós
básnum. En auðvitað var meira í
þeirri bók. En í fleiru sem ég hef
lesið eftir Kristmann eigast við
huldumenn og mjaltakonur, og
þessu bregður einnig fyrir í' Ár-
manni og Vildísi. Svona þræði
mætti spinna víða og rekja til
cákna um gerð viðkvæms manns í
hörðum heimi, um þá óskhygg.iu.
að hið fínlega sigri hið grófa, að
það sé að minnsta kosti alltaf yfir
það hafið. Þannig er hægt að
rekja teiknin, en það er nú eins
og að taka faliega kind og koin-
ið fram á sauðburð og skera
ast fyrir komandi kynslóðum, og
hvorugur kosturinn góður.
Það er tvennt sem bendir til
aldurs sögunnar um Ármann og
Vildísi. Sögusviðið er Vífilsstaðir
og tíminn um það leyti sem
spánska veikin gekk í Reykjavík.
Hvað sem spönsku veikinni líður,
en til hennar hafa margir vitnað
í ræðu og riti, þá eru liðnir
nokkrir áratugir, síðan sögur gerð
ust á hælum eins og Vífilsstöðum.
Þetta er þó enginn galli á verk-
inu, heldur einungis svolítið skrít-
ið að vera farinn að lesa aftur
sögu frá slíkum stað, þar sem and-
lát manna gengu undir nafninu
j hvítur dauði. En það er ekki mik-
ið verið að fjasa um hann í þess-
ari bók. Hún er um ákaflega lif-
andi fólk, og þegar það deyr, þá
sér maður eftir því eins og í raun-
veruleikanum. Það er því ekki ver
hana á háls einungis til að vita i velja sögunni svona stað til
hvort hún er tvílemd. að gera mikinn vefnað úr brott-
Nokkru eftir að ég hafði lesið ; hvarfinu. En hið fínlega og grófa
um Mekkínu, sögðu þeir sem voru | QlS& nokkurt spil í sögunni, og
Kvæðasafn Einars Benedikts-
sonar, hin mikla afmælisútgáfa, er
komin á bókamarkaðinn svo sem
boðað var við hátíðahöldin á
þessu hausti. Útgefandi er Bragi
h.f. — félag Einars Benediktsson
ar, en Pétur Sigurðsson, prófessor,
hefur búið safnið til prentunar.
Sigurður Nordal, prófessor ritar
um skáldið. Af bókinni hafa ver-
ið prentuð 500 tölusett eintök
prentuð á sérstakan pappír, bund-
in í alskinn og árituð af stjórn
útgáfufélagsins
Kvæðasafn Einars er mikil bók
og fögur, hátt á níunda hundrað
blaðsíður, prentuð á þykkan papp
ir með allstóru letri, og fer því
að vonum nokkuð mikið fyrir
henni. Bandið er traust og svip-
falleg en ekki borið í það um
of. Prentsmiðjan Hólar mun hafa
leyst prentun og band af hendi.
Fremst í bókinni er rithandarsýn
Einar Benediktsson.
Kristmann Guðmundsson
Kvæðasafn Einars
Benediktssonar
skáld á Akureyri, að Kristmann
hefði komið og ekki spurt eftir
neinu meir en blómum. Það var
eftir stríð, þegar jafnvel dauðinn
var hættur að vera rómantískur.En
Kristmann verður ekki afgreidd-
ur einungis sem rithöfundur, sem
viil ná sér niðri á grófleikanum.
Yfirleitt hefur mönnum gengið
ákaflega illa að afgreiða hann á
harðar tilraunir
Þótt nýjum mönnum sé mikið í
mun að sýna dómhörku, þá eru
hetjur, ungar og gamlar. Það er
eftirtektarvert, að hálfbræðurnir í
sögunni eru eins og unnir úr einni
og sömu persónu, og eins er farið
þótt í óljósara mæli sé með Elí-
önnu og Vildísi. Þetta breytir nátt
úrlega engu.
Eins og segir i upphafi, veit
undirritaður ekki hvernig þessi
saga hefur verið á norsku í sinni
einn eða annan hátt. þrafr"jwpþriffifálégu riiynd. ‘Eins 'og hún
harfiar tilrannir ér núna stendur hún báðum fótum
í jörð og hefur fullt jafnvægi. Hún
er sparlega og stuttaralega skrif-
j ævistörf ekki svo einskis nýt, að j uð, og viðbrögðin í henni eru
j hægt sé að víkja þeim til hliðar; snögg og þeir myndu hressast við
með manni og mús, kannski með að lesa hana. sem þurfa að eyða
I það fvrir augum að rýma til í löngum tíma innan um leiðinlegt
frægðinni. Og bannig er það með kvenfólk.
rithöfunda. Þeir verða ekki af- Fyrir utan þetta er nókm mjög
greiddir með ..knock out“ Þeir sannferðug lýsing á lífinu á hæl-
renna sitt skeið með mismunandi unum, það er mikið um göngu-
; háum seglum og menn lenda bara ferðir. ást og árekstra túhafið
undir kjölinn ef þeir ætla ólgar i vatnsglasinu. þar sem
að keyra skipið niður. Kannski þessu lífi var lifað, og það er m.a.
gleymast þeir síðar. Aðrir verða hlutverk þessarar bókar að sýna
eins og Hollendingurinn fljúg- lesandanum að stundum flæðir yf-
1 andi, einungis gerðir til að þvæi- ir barmana. i.GÞ..
ishorn Einars, en þa kemur efn-
isyfirlit, heiti kvæðanna, í birt-
ingarröð, en aftast í bókinm er
einnig skrá um nöfn og upphafs-
línur kvæða í stafrófsröð. Mer
finnst það lýti, að báðar þessar
skrár skuli ekki vera saman aft
ast í bókinni. Efnisyfirlitið, svo
langt sem það er, lýtir upphaf
bókarinnar.
Sigurður Nordal ritar um Ein
ar á rúmum fjörutíu blaðsíðum.
Það er að sjálfsögðu ekki ævisaga,
heldur greinargerð um líf hans og
skáldskap. Nordal rekur í fáum
dráttum nokkur æviatriði, einkum
með skáldið í huga að því er virð
ist, en meginmál ritgerðarinnar
er um skáldskap Einars. Eru þar
á afar glöggan hátt dregin fram
helztu einkenni kvæðanna, rætt
um skáldskaparefni og skoðamr
manna fyrr og síðar á ljóðum
Einars, minnst á einstök kvæði og
rakinn þróunarferill skáldsins í
skýrum línum. Norda) bætir eKki
við nýjum skýringum eða upp
götvunum á Einari svo að teljandi
sé. enda varia hægt að æuast 'il
þess, en ekki er fráleitt að iíta
svo á, að þarna sé í nokkurri
Mikil saga laus í böndum
Jómfrú Þórdís eftir Jón
Björnsson. Almenna Bóka-
félagið.
Jón Björnsson á að baki langan
rithöfundarferil. Fyrsta skáldsaga
hans, Jordens magt, kom út 1942,
rituð á dönsku. Honum tókst að
afla sér töluverðra vinsælda fyrir
sögur sínar meðal Dana, og lét •
hverja skáldsöguna reka aðra þar |
ytra. Eftir heimsstyrjöldina kom j
Jón heim og tók að rita á íslenzku.:
lafa síðan komið út eftir hann
íokkrar skáldsögur. Munu þær
art hafa náð jafn miklum vin-
ældum hér heima og hinar fyrri
ögur hans úti i Danmörku.
Jón ’ðefur á síðari árum seilzt æ
neira aftur í aldir eftir söguefn-
,tm. Mun hw.rt tveggja, að honum
eru átök og atburðir úr sögunni
hugstæð, og þar er að finna vinsæl
og gimileg söguefni. Ekki verða
káldsögur hans þó taldar „sögu-
egar“, nema ef svo má að orði
kveða um skáldsögu þá, sem Al-
menna bókafélagið hefur nú gef-
ið út.
Ýmsum kann að detta í hug,
að Jón sé að rita nýtt tilbrigði af
Jémfrú Ragnheiði Kambans, en
varla er réttmætt að segja, að
svo sé. Saga Jóns er svo frábrugð-
in henni, þó að kveikjan sé hin
sama — hórdómur og vandlæting
siðaskiptaaldar, en breyskleiki
manna er svo alvanalegt fyrirbæri,
að engan furðar þótt hann sé uppi-
staða í annarri hverri skáldsögu
enda öðru girnilegri í augum les-
enda. Eiðtakan er samnefnari þess
ara tveggja sagna, en munurinn
er sá, að Kamban rennir stoðum
undir sakleysi Ragnheiðar, en eið-
ur Þórdísar er efalaust meinsæri.
Sögusvið Jóns er norður í Skaga-
firði. Söguhetjur eru lögmaðurinn
á Reynistað, þær systur, frænkur
hans, Þórdís og Bergljót og Tómas
maður Bergljótar, frændi Guð-
brandar biskups. Söguþráðurinn er
bameign þeirra Tómasar og Þór-
dísar í meinum undir stóradómi.
Sögunni lýkur með fullnaðarrefs-
ingu Þórdísar en flótta Tómasar
í dauðann eða erlent skip.
Ékki vantar það, að söguefnið
sé hrikalegt, og höfundur sparar
lield’ ekki að etja andstæðunum
saman. Þar leika lausum hala ást
og hatur, smámennska, og stórhug-
: ur, undirgeíni og yfirlæti, hindur-
I vitni og galdraótti.
! Sagan er óneitanlega stór í snið
! um. viðburðarík og stígandi. en
! hana skortir eigi að síður jafn-
vægi, sterk tök á persónusköpun
i og stílsnilld til þess að geta talizt
: heilstevpt og fágað skáldverk Mál
hennar er þó víða kjarngoi' og
I jafm 1 mergiað en brotalamir of
margar. Ekki er heldur nægiieg
rækt iogð við lysingu umhverfis
og al s til þess að 'magna sög-
una kyngi og seið, sem þörf er á.
Systurnai Þórdís og Bergljót eru
þó svipský'rar persónur og heilleg-
ar mjög,þar sem sami eldurinn býr
inni fyrir en brýzt út með ólíkum
hætti. Tómas er hins vegar eins
og síbreytilegt vax í höndum höf-
undar, ósamkvæmur að gerð. jafn-
vel S"o að með ólíkindum er. Hið
sama má raunar segja um Magnús
prest á Reynistað. Er þessi veiia í
j persónugerð þéirra mikiil bagi á
I sögunni
Þegar öidurnar rísa hæst undir
sögulokin á dómþinginu við Valla
laug. fer sagan mjög úr böndum
Verða þá langar lýsingar og óná-
kvæmar. þegar mest var þörfin á
snjölium tökum Höfundur hefur
þar mikið efni í höndum og vili
komr því til skila. en honum tekst
ekki að þjappa því saman, skýra
örlagaörættina meitla orðaskiptj
lýsa í fáum dráttum.Aukapersónur
I eru þar allt of margar án teljandi
i tilefnis. og myndin verður þoku-
kennd Einstakir góðir þættir ná
i ekki að vindas', saman í megin-
Eramnald á bls. 13.
samþjöppun niðurstaða þess, sem
hann hefur hugsað og skrifað urn
skáldið á langri ævi, og þó sett
fram með hliðsjón af því, sem
honum finnst nauðsynlegast til
þess að efla og leiðrétta skiln
ing þjóðarinnar á Einari eins og
hann er nú. Þótt ritgerðin sé ekki
orðmörg um of, birtist Einar þar
í mjög skýru ljósi. Maður finnur
alltaf glögglega, hve ritað er af
mikilli þekkingu á manninum og
djúpum skilningi á skáldinu. Auð
séð er einnig, að Nordal gerir f
ritgerðinni miklar kröfur til les
andans, lætur svo marga hluti
ósagða en byggir þó á þeim sem
sjálfsagðri vitneskju manna, og
er næmur á það, hver hún er.
Fyrir bragðið drukknar hugsunin
hvergi í málalengingum útskýr
inga. Mér finnst, að Einar hafi
aldrei verið eins skýr í huga
mínum sem eftir lestur þessarar
stuttu en frábæru ritgerðar.
Kvæðabækur Einars eru síðan
birtar í réttri útkomuröð í safn
inu, fyrst kvæðin úr Sögur og
kvæði, þá Hafblik, Hrannir, Vog
ar, Hvammar og loks þýðing Ein
ars á Pétri Gaut. Aftast er svo
nefndur bókarauki, þar sem finna
má nokkur kvæði, er ekki hafa
birzt í kvæðabókum skáldsins.
minningaljóð, kveðjur og þýdd
; ljóð eða lausavísur. Er mikill feng
ur að því, að þessi reki skuli sam
an tíndur. Aftast er eftirmáli Pét
urs Sigurðssonar og athugasemd
ir hans. Er þar margan fróðleik
að finna um fyrstu prentun kvæð
anna, hvenær þau eru ort og jafn
vel nokkrar skýringar og getið
breytinga, sem fram hafa komið
hjá skáldinu á orðum og ljóðlín
um.
Vafalaust er, að ijóð Einars
hafa aldrei verið gefin út á eins
S vandaðan hátt, og útgáfan öli
; ber aðalsmerki alúðar og mynd-
arskapar Gott er að hafa kvæðin
! í einni bók. þótt stór sé. En gaman
væri líka að eiga þau í lítilli,
handhægri smábók. þéttprentuð
á þunnan pappír. handhægri til
föruneytis. Englendingar hafa t.d.
gefið höfuðskáld sin afar fallega
út í smábókum og koma undra
rriklu í þær. Nú væri þörf að
gefa ein tíu höfuðskáld íslend
inga út í slíkum smábókum. Fram
að þessu hafa skáldaútgáfur hér
á landi verið viðadigrar og papp
írsmikiav og er ekki við bví ð
amast. en ekki ei síður gaman
að eiga helztu skáld bjóðarinnar
í fögrum smábókum, og við bað
mundu ijóðin ef til vili vpr*a
mörgum handgengnari. Þær eru
svo þægilegar í meðförum. A.K