Tíminn - 10.02.1965, Blaðsíða 8

MIÐVnCUDAGUR 10. febrúar 1965
TÍMINN
Family Sketchbook a Hundred
Years Ago. Höfundur: E. Ell-
en Buxton. Útgefandi: Geoffr-
ey Bles, London 1964. Verð:
21s.
E. Ellen Buxton átti heima
í Norfolk og Essex um miðja
19. öld, hún elst þar upp og
teiknar fjölda mynda af fjöl-
skyldu sinni. Þessar myndir
gefa ágæta hugmynd um líf-
ernishætti millistéttarfólks um
þær mundir. Myndimar eru
flokkaðar og skýrðar af dótt-
ur dóttur hennar Ellen R. C.
Creighton.
Hér eru myndir af leik
bama inni og úti, aðrar sýna
fjölskylduna að kvöldlagi við
arininn lesandi og prjónandi.
Hér má sjá skemmtilegar ferða
minningar í myndum, veiði-
ferðir og heimsóknir til ætt-
ingja og venzlafólks. Flestum
atburðum innan fjölskyldunn
ar er lýst I myndum, og þess-
ar myndir eru skemmtilega
bamalegar og sannar í ein-
feldni sinni og nákvæmni.
Skýringarnar eru skemmtileg-
ar og fylla og lífga myndirn-
ar. Þetta er góð fjölskyldu-
saga og falleg bók.
The Habitablc Earth. Höfund-
ur: Ronald Fraser. Útgefandi:
Hodder and Stoughton, Lond-
on 1964. Verð: 30s.
Dr. Ronald Fraser er jarð-
eðlisfræðingur og hefur lagt
stund á þau fræði undanfarin
þrjátíu ár. Hann er í fremstu
röð vísindamanna um þessi
efni.
Fyrir fimm þúsund milljón-
um ára hófst móturiarsaga jarð
arinnar. Sú mynd, sem vísinda
menn 19. aldar drógu upp af
þróunar og myndunarsögu
jarðar er nú ekki tekin gild
af frumsýnum jarðeðlisfræð-
ingum. Þar kemur til ný þekk-
ing á iðrum jai-ðar og jarð-
skjálftarannsóknum „steismo-
logíunni." Hér koma fram
kenningar, sem hljóta að
hljóma mörgum heldur en
ekki annkanalega. Höfundur
skiptir bókinni í fjóra kafla.
Fyrst lýsir hann iðrum jarð-
ar, síðan kemur kafli um þá
röð eldstöðva, sem hringast
um jörðina, bæði ofan og neð-
an sjávar. Einn kaflinn fjall-
ar um mótun meginlandanna
og sá síðasti um líkindin á því
að líf hafi kviknað á jörðinni
við allt annað hitastig og aðra
efnasamsetningu loftsins, en
nú ríkir.
Þetta er nýstárleg bók og
forvitnileg fyrir alla þá, sem
áhuga hafa fyrir náttúrufræð-
um. Gnægð skýringarmynda
fylgir og ljósmynda.
Das Narrenschiff. Höfundur:
Sebastian Brant. Útgefandi:
Philipp Reclam jun. Stuttgart,
1964. Verð: DM 10.80
Höfundur þessarar bókar
var fæddur 1457 í Strassburg
í Elsass, dó 10. 5. 1521. Hann
var sonur gestgjafa. Las við
háskólann í Basel og var síð-
ar prófessor í lögum við sama
skóla. Maximilian I. aðlaði
hann. Hann var stuðningsmað
ur Karls V. og andstæður lúth-
erskri kenningu. Hann þýddi
og samdi ýmis rit.og það merk
asta er þessi bók. Hún er tal-
in til klassískra verka þýzkra
bókmennta. 1509 er búið að
gefa út 5 útgáfur af bókinni
•í Basel. Fyrsta útgáfa 1494.
Þessi útgáfa er þýðing H. A.
Junghans (1877) af þeirri
frumháþýzku, sem bókin er
rituð á. Þetta rit hefur verið
mjög vinsælt og er það enn.
Höfundurinn flokkar alla galla
og ávirðingar manna til heims-
kunnar og fíflskunnar.
Kveðandin er einkar þægi-
leg og myndirnar, sem Al-
brecht Diirer gerði, falla sér-
lega vel að efninu. Þetta er
skemmtilegt rit, þetta „Narra-
skip” eða „Fíflaskipið”. Það
var mikið gert af því að setja
saman bækur gegn heimsk-
unni og lyginni hér áður, fræg
ustu rit þess efnis er þessi
bók og rit Lof lyginnar eftir
Erasmus, sem er umskrifuð á
íslenzku af Þorleifi Halldórs-
syni skólameistara á Hólum.
Sú bók var prentuð í safn-
inu Islandica, sem Fiske safn-
ið gefur út.
Reclam forlagið er ein
fyrsta vasabókarútgáfan, og
hefur gefið út mikinn fjölda
bóka í mjög ódýrum útgáfum.
Sú útgáfa er nú ódýrasta
vasabókaútgáfa, sem finnst.
Venjuleg stærð kostar frá 80
til 1.50 DM sem yrði ca. 8—10
krónur ísl.
Land of Tomorrow: An Ama-
zon Journey. Höfundur:Yves
Manciet. Þýðandi: Peter og
Beryl Atkins. Útgefandi: Oli-
ver and Boyd 1964. Verð:25s.
Höfundur þessarar bókar,
sem er Frakki, þráði frá barn-
æsku að rannsaka Amazon
svæðið. Og loks fékk hann
tækifærið og greip það fegins
hendi. Hann lét engar sögur
um fjandsamlega Indíána né
hættuleg villidýr aftra sér frá
þessari ferð, sem varð honum
bæði ævintýraleg og oft hættu-
leg.
Hann lýsir þeim stöðum, þar
sem hann kom, Belémborg,
sem stendur við mynni fljóts-
ins, Marajó, sem er eyja í
fljótsmynninu á stærð við
Svissland, Manaus, sem er höf-
uðborgin í fylkinu, þar sem
ægir saman hreysum og höll-
um. Og svo frumskógurinn,
sem þekur mikinn hluta þess-
ara landsvæða. Hann heimsæk-
ir fjarlæg þorp, sem liggja á
jaðri siðmenningarinnar og bú
staði Indíána, sem fækkar óð-
um sökum farsótta og alkóhol-
isma.
Á þessu svæði búa nú um
þrjár milljónir, en höfundur
álítur að þar geti búið átta
hundruð milljónir, þegar auð-
lindirnar verða fullnýttar.
Bókin er liðlega skrifuð og
prýdd mörgum myndum.
Sprichwörter der Völker. Her-
ausgeben von Karl Rauch. Út-
gefandi: Eugen Diederichs Ver
lag 1963. Verð: DM 14.80
Málshættir og orðskviðir
eru vinsælt efni. Sumir segja
að sál þjóðanna kristallist í
málsháttum þeirra. Þetta er
handhægt safn málshátta, 320
blaðsíður, með ágætu registri
og uppsláttarorðum, svo það
er auðvelt að leita, vilji mað-
ur finna málshátt um ákveð-
ið efni eða eigindi. Alls tel-
ur bókin um 4000 málshætti
alls staðar að úr heiminum.
Efninu er raðað eftir löndum.
Vizka sú, sem fólgin er í máls-
háttum er keimlík hjá öllum
þjóðum, en þó með vissum
tilbrigðum, sem helgast af mál
fari og þeim mismun sem skil-
ur þjóðir að öðru leyti.
Reynsla manneskjunnar, sem
birtist í þessum knöppu orðs-
kviðum, þrá hennar og ótti er
alþjóðleg. Oft eru slíkir máls-
hættir lykillin að þjóðtrú og
jafnvel atvinnuháttum hverrar
þjóðar. Þetta er skemmtiegt
safn og fjölskrúðugt.
Oliver Twist — The Öld Curio-
sity Shop — Great Expecta-
tions — Bamaby Rudge. Höf-
undur: Charles Dickens. Út-
gefandi: Panther Books 1964.
Verð hverrar bókar: 5s.
Þetta er ódýr Dickens út-
gáfa, og þrátt fyrir það er
hún hin snotrasta. Það eykur
gildi útgáfunnar að Margaret
L,ane ritar formála fyrir hverri
sögu. Dickens er ennþá einn
vinsælasti skáldsagnahöfundur,
sem skrifað hefur á enska
tungu. Hann er lesinn af ung-
um sem öldnum um allan
heim. Það sem gerir hann svo
hugnæman er mannást hans
og hlýða til allra manna, jafn-
vel fantarnir eru að minnsta
kosti kátlegir.
Dickens fæddist 1812 í Ports
mouth. Fyrstu sögur hans birt-
ust þegar hann var 22ja ára
og síðan kom skriðan. Hann
varð frægur höfundur við birt-
ingu Blaða Pikwiks, sem er
ein með kátlegustu sögum
heimsbókmenntanna. Um þrí-
tugt var hann orðinn einn vin-
sælasti höfundur Englendinga.
Þótt hann væri sískrifandi
skáldsögur vann hann einnig
sem blaðamaður og barðist
sem slíkur gegn allskonar
óréttlæti. Á efri árum stund-
aði hann nokkuð upplestra úr
bókum milli þess sem hann
skrifaði, hann unni sér aldrei
hvíldar og heimilislíf hans
varð honum ekki sú vin, sem
hann kaus. Hann andaðist
1870. Banamein hans var heila
blóðfall.
Það hefur allt of lítið af
sögum Dickens verið þýtt á
íslenzku, og er það undarlggt,
því að bækur hans myndu selj-
ast hér eins og annarsstaðar.
Portisch og Geller
sigurvegarar á skák-
mátinu í Beverwijk
Nýársmótið í Beverwijk er nú
il lykta leitt og urðu úrslit sem
hér segir:
1-2. Evfim Geller og
Lajos Portisch báðir 10% v
3. Bobotsov 10 v.
I. -5. Donner og
Ikov báðir 8% v.
6. Lehimann 8 v.
7.-10. Bagirov, Langeweg
Johannesen,
Padhman, allir 7%; v.
II. -14. Matanovic,
Smedervac, Scheltinga,
Lengyel, allir 7 v.
15. Medina 5y2 v.
16. Van den Berg 3% v.
Sigur þeirra Gellers og Portisch
:r fyllilega verðskuldaður, en raun
r má segja, að hinn nýbakaði
lúlgarski stórmeistari, Bobotsov,
afi átt skilið að verða þeim jafn,
iví að hann tefldi af fádæma ör-
/ggi og var sá eini í mótinu, sem
k)ki tapaði skák. Sennilega er
jetta einhver bezta frammistaða
ans til þessa. — Þeir Ivkov og
>onner geta eftir atvikum verið
inægðir með árangur sinn, sér í
lagi Donner, sem tefldi ákaflega
ójafnt og slapp á ævintýralegan
hátt við margan skellinn. — Vest
urjþýzki skákmeistarinn Lehmann
hefði þurft að fá einn vinning í
viðbót til að ná stórmeistara-
árangri, en hann tefldi fulldjarft
í síðustu umferð og tapaði. Um
aðra keppendur er þetta að
segja: Stórmeistaramir Pach-
man, Matanovic og Lengyel, og
rússneski skákmeistarinn Bagirov,
eru neðar á töflunni en þeir sam
kvæmt styrkleika sínum ættu að
vera. Á það er hins vegar að líta,
að mót þetta var afar sterikt og
undir slíkum kringumstæðum
verða ávallt einhverjir hinna
„sterku“ að láta sér nægja lágt
sæti. — Langeweg, Johannesen,
Soheltinga og Smedervac geta
allir verið ánægðir með sína
frammistöðu, sérstaklegá þó ný-
liðinn Smederevac, sem náði
þarna léttilega alþj. meistara-
árangri. Annar slíkur árangur
ætti skv. núgildandi lögum FIDE
að tryggja honum titilinn, en ekki
er ósennilegt, að þessar reglur
verði bráðlega hertar, því að mörg
um finnst sm titilveitingarnar
hafi gengið full langt á undanförn
um árum.
Hér verða nú birtar tvær af
vinningsskákum sigurvegaranna:
Hvítt: Matanovic.
Svart: Portisch.
Sikileyjarvöm.
1. e4,c5 2. Rf3,e6 3. d4,cxd4 4.
Rxd4,Rc6 5. Rc3,d6 6. Be2,Be7 7.
0-0.RÍ6 8. Be3,0-0 9. f4,Bd7 10.
Khl,a6 11. Rf3 (Portisch lastar
þennan leik og telur hann ekki
vera í samræmi við uppbyggingu
hvíts. Betra hefði verið 11. Del
strax ásamt 12. Hdl) 11. —,Dc7
(Svartur hefur nú góða stöðu.)
12. Del,d5 13. e5 (Eftir 13. exd5,
exd5 mundi svartur hafa mun
meiri not af e-línunni en hvítur).
13. —,Rg4 14. Bgl,f6 15. Rd4 (Ef
15. Dh4 þá, Rh6 16. exf6,Hxf6 og
svartur stendur vel.) 15. —,Rh6
16. exf6,Bxf6 17. Dd2? iÞessi leik
ur leiðir til óyfirstíganlegra erfið
leika fyrir hvít. Nauðsynlegt var
17. Rxc6,Dxc6 með eitthvað lakari
FRIÐRIK ÓLAFSSON SKRIFAR UM SKÁK
stöðu fyrir hvit. 17. —,Bxd4 18.
Bxd4,Rxd4 .19. Dxd4,Rf5 20. Dd2,
d4 21. Rdl (Svarti riddarinn má
ekki komast til e3.) 21. —,Bc6 22.
Bf3 (Eðlileg viðbrögð, en vart
þau beztu. Meiri vörn var senni-
lega fólgin í 22. Kgl ásamt 23.
Hf2) 22. —,e5 (Miðborðspeðin
svörtu fara nú að verða ógnandi.)
23. Bxc6,Dxc6 24. c3,Had8 25. Del,
exf4 26. Hxf4,Hae8 (Svartur er
nú allsráðandi á borðinu.) 27. Dd2,
Rh4 28. Hxf8r,Hxf8 29. Kgl,He8
30. Dg5 (Svartur hótaði —,Helf.)
30. —,Rxg2 31. Rf2 (Portisch telur
að hvíti hefði orðið lengra lífs
auðið með því að leika hér 31.
c4, sem gerir möguleg drottning-
arkaup, 32. Dd5|. Portisch hugð
ist þá leika 21. —,h6.) 31. —,Rel
32. Dg3,h6 33. cxd4,He3 34. Dg4,
Rf3f 35. Khl,Relf 36. Kgl,h5 37.
d5,Dxd5 38. Hadl,Rf3f 39. Kg2
(Eða 39. Khl,hxg4 40. Hxd5,Helf
og mát í næsta leik.) 39. —,Rd4f
Hvítur gafst upp.
Hvítt: Geller.
Svart: Pacman.
Drottningarbragð.
1. d4,d5 2. c4,e6 3. Rc3,Be7 4.
cxd5,exd5 5 Bf4,c6 6. e3,Bf5 7. g4.
(Þessum leik beitti Botvinnik
fjórum sinum í einvígi sínu við
Petrosjan.) 7. —, Be6 8. h3,Rf6 9.
Rf3,h5 (Þessi leikur er nýr í stöð
unni, en varla endurbót á tafl-
mennsku Petrosjan, eins og fram-
haldið ber með sér.) 10. g5,Re4 11.
Db3,Db6 12. Dc2 (Þessi leikur var
ekki mögulegur strax í 11. leik,
vegna þess að hvítur hafði þá ekki
nægilegt vald á g5-peðinu.) 12. —,
Ra6 13. a3,Da5 14. Hcl,Rxc3 15.
Dxc3 (Með 15. bxc3 gat hvitur
fórnað a-peðinu og leitað í stað-
inn sóknar á kóngsvængnum, en
hann kýs heldur að nýta betri
möguleika sína i endatafii). 15. —
Dxc3f 16. Hxc3,Rb8 17. Bd3,Rd7
118. g6 (Svartur hefði átt að úti-
jloka þennan möguleika með því
| að leika í 17. lei'k —,g6 ) 18. —,
i fxg6 (Svarta staðan væri ekki álit-
| leg eftir 18. —,f6 19. Rh4.) 19.
i Bxg6f,Bf7 20. Bxf7f,Kxf7 21. Hb3
j (Hvítur hefst handa um að fram-
í kalla veikingu á svörtu stöðunni.)
21. —,b6 22. Ke2,Bf6 23. Hhgl,H
he8 24. Hd3,c5 (Svartur leitar mót-
vægis á drottningarvængnum, en
þessar aðgerðir eru einungis hvíti
i hag. Skynsamlegra hefði verið að
bíða átekta og sjá hvað setur.)
25. dxc5,Rxc5 26. Hxd5,Bxb2 27.
Hxh5 Bxa3 (Taflið hefur opnazt og
línurnar skýrzt. Hvítur stendur bet
ur að vígi vegna hinnar virku
stöðu manna hans.) 28. Be5, Re6
29. Rg5f, Rxg5, 30. Hxg5,g6 (Svart
ur virðist hafa tryggt stöðu sína á
kóngsvængnum og peð hans á
drottningarvœngnum eru ógnandi.
En Geller hefur metið stöðuna
rétt, eins og framhaldið ber með
sér.) 31. h4 (Sett til höfuðs svarta
kónginum.) 31. —,Heg8 32. Bd4!
(Hindrar hreyfifrelsi svörtu frels
ingjanna.) 32. —,Be7 33. H5g4,H
ad8 34 Hf4f,Ke6 35. He4f,Kf7 36.
Hg3 (Það fer nú að gerast æði
næðingssamt um svarta kónginn.)
36. —,Hd5 37. Be5! Hd7 38. h5,
Bd6 (Nú er staðan orðin von-
laus.) 39. Hf3f,Ke6 40. Bb2f,Kd5
41. Hd4f,Ke6 42. Hf6f Svartur
gafst upp. Eftir uppskiptin vinn-
ur hvítur með h5-h6 o s frv.
Vel tefld skan aí hálfu Gellers.