Alþýðublaðið - 24.12.1955, Qupperneq 5

■T10C 'w' ■. ■ /. !
hótel sitt eftir Alexöndru
dóttur Kristjáns konungs IX,
þeirri er gefin var Játvarði
VII. Bretakonungi. Að lokum
liélt Reykjavíkurklúbburinn
samkomur sínar að Hótel
Reylijavílc og Kótel ísland.
Einu sinni á vetri var hald-
inn grímudansleikur, en har.n
var ekkert bundinn vio jól
eða áramót. Venjulega var
hann ekki haldinn fyrr en
síðar um veturinn og fór þá
fram í veitingahúsi uppi við
Skólavörðustíg, sem nefnt
var Geysir. Þar var og
stúlknabaUið haldið, en það
var árleg samkoma, sem
kennd var við þjónustustúlk-
urnar í bænum.
A gamlaárskvöld voru engin
sérstök hátíðahöld, önnur en
þau, að efnt var til brennu,
maðurinn þar var danskur og
og gengust sjómenn venju-
]prf*'rif I- -I —% -t--—I
arirnar íogou til kassa, tunn-
ur og annað eldsneyti í
brennuköstinn. A heimilun-
um gerði fólk sér að vísu
einnig dagamun eins og á jól-
unum. Þá var og aftansöngur
í Dómkirkjunni, og aðalmál-
tíðin bcrðuð áður en farið
var í kirkju. En síðar um
kvöldið var svo borið fram
hangikjöt með grænum baun-
um, og fólk skemmti sér viö
eitt og annað fram yfir mið-
nættið. Safnazt var saman við
píanóið og sungnir sálmar og
ættjarðarlög, og loks var spil-
að á spil, og eins og áður
einkum „Púkk“ og „Hálf-
tólf“, en einnig „Lauma“,
„Svarti Pétur“ og sitthvað
fleira.
A þrettándanum var álfa-
dans og blysför, og voru það
skólapiltar Lærða skólans,
sem stóðu fyrir því. Ég tók
þátt í álfadansinum þegar ég
var í 1. bekk, en þá var ég
að.eins fjórtán ára, smávaxinn
og renglulegur, og sumir af
bekkjarbræðrum mínum voru
heldur engir risar, enda hluí-
um við hjá þeim eldri og
burðugri í skólanum sam-
heitið: keítlingamir. Nú, en
kettlingarnir þóttust svo sem
menn eins og hinir og hugð-
ust ekki láta sinn hlut eftir
liggja í blysförinni og álfa-
dansinum.
Það var venja, að safnazt
væri saman uppi við skóla, og
þar kveikt á kyndlunum, cn
síðan var gengið niður að
Tjöm og álfadansinn stiginn
við Tjamarhólmann, þegar ís
var á Tjörninni. Reyndu
menn að tína saman litsterka
búninga til þess að klæðast
við álfadansinn, en venjulega
voru þetta þó fatagarmar, sem
ekkert gerði til þótt skemmd-
ust, enda vildi það bera við,
að brunagöt kæinu á fötin af
blysunum, og sótblettir set.t-
ust á þau. Þá báru menn og
grimur fyrir andliti, en .eins
og lög gera ráð fyrir vor,u álfa-
drottning og álfakóngur búin
sérstökum skartklæðum,
báru kórónur á höfði, en
voru grímulaus. Fyrir álfa-
kóng Qg drottningu voru
valdir tveir af föngulegustu
og álitjegustu piltunum úr
efri bekkjum skólans, sem
jafnframt voru söngmenn
góðir, en „álfadrottningin"
var auðvi tað strákur, því að
engar stúlkur voru í skólan-
um.
Þegar gengið hafði verið
frá skólanum niður að Tjörn
með blysin á lofti, skiptist
hópurinn í tvær fylkingar.
Hélt önnur suður með Tjörn-
inni að austanverðu, en hin
vestur með Tjöminni ofan
við Tjamarbrekkuna, og vor-

Vilhjálmur fra Skáholti:
Hugsað
á iólum 1943

u,
yf-c*- lnní^'ii ojf
irðíð.
-i/i/?•? ri d'.-'
Ci'-t'Vn C'

sem ennpa finnur staö,
þótt gulliÓ v'm og gæs og jólaborðið
oft gleöji meir en það.
Sjá, enn í nótt fer unaðskennd um hjartað
af anda þínum gjörð,
og tónavegn, sem býr í björtum óði,
er boðar frið á jörð,
en jafnframt verður, Jesú góði,
jörðin okkar ranð af blóði.
Hví skyidi einhvern undra þótt að riði
sú andans draumahöll,
er hjartað skóp svo hreina í ást og friði,
og hér er sagan öll;
Við heyjum stríð ef höldum það sé gróði
hve liart, sem það er sótt.
Sjá, enn er barizt, blóðið hljóðlátt hnígnr
af hönd og síðu í nótt. —
Sem fyrr á jörðu, Jesú góði,
cr jörðin okkar rauð af blóði.
um góða clrenginn þann,
sem ekki vildi arka í strið og deyja
og ekki drepa mann.
Þeir hengdu hann á ehm angabragði
sem erkifant síns lands.
Og móðir hans, sem mætti þar, hún sagði:
Eg minnist ekki hans. —
Sjá, jafnvel rnóðir, Jesú góði,
lét jörðu okkar roðna af blóði.
Og æ má sjá hvar seythir blóðið rauða
úr sári á myrkva grund.
Ó, hvílík sorg að syngja Ijóð í dauða
á svona helgri stimd.
Við höggvum mann, ef höldum það sé gróði,
því hjartað þráir gull.
Sjá, ágirndin er okkar dýrsta drottning,
við drekkum hennar full,
en játum þig — ó, Jesú góði —
og jörðin verður raitð af blóði.
um við kettlingarnir úr 1.
bekk í þeim hópi.
Þá voru engin hús komin
undir Tjamarbrekkunni cg
var hún grasi vaxin ofan frá
brún og fram á Tjamarbakka.
Er hún ein af hinum fögru
stöðum gamla bæjarins, sem
ég sakna, en brekkan hefur
verið eyðilögð með bygging-
um og öðru umróti. Brekkan
var undurfögur af náttúrunn-
ar hendi, og minnisstæð er
mér spegilmynd hennar í
lognværri Tjörninni margt
sumarkvöldið. A veturna var
hún leikvangur bamanna líkt
og Tjörnin sjálf, en þá skefldi
tíðum í brekkuna svo að þar
myndaðist hið ákjósanlegasta
sleðafæri og renndu strákarn-
ir sér á sleðum alla leið ofan
frá myllunni á Hólavelli og
niður á Tjörn. Stundum
myndúðust snjóhengjur, þar
sem þrekkan var þröttust —
og svo var í þetta skipti er
•við skólapiltar gengum með
blysin á lofti suður brekku-
förinni, því auðvitað var það
metnaður okkar kettlinganna
og busanna að halda okkar
blysum ekki verr á loft en
hetjumar úr efri bekkjunum
í fylkingunni austan við
Tjömina. En syo ólánlega
tókst til fyrir mér, að ég sté
fram af snjóhengju í brekku-
brúninni og steyptist á bóla-
kaf í skaflinn fyrir neðan með
blysið í hendinni. Ég brölti
þarna um í snjónum stundar-
korn nieð augu, eyru og nef
fult af snjó; slokknað hafði á
blysinu mínu og þótti mér
þetta illur endi á minni fyrstu
þlysför.
En áfram var þó haldið suð-
ur fyrir brekkuna, en þaðan
hélt hópurinn út á Tjöm, og
mættust fylkingarnar við
hólmann, þar sem álfadans-
inn var stiginn og álfalög
sungin af miklu fjöri og
þrótti. Álfadansinn þótti
mikil tilbreytni í bæjarlífinu,
og þyrptust bæjarbúar niður
á Tjörn á þrettándanum til
þess að horfa á dansinn.
I þá daga var ísinn á Tjörn-
imii oftast glær, svo að það
sást til botns. Þá var Tjörnin
miklu vatnsmeiri og tærari en
nú, og sjaldan brást það að
mannheldur ís væri á henrii
mestallan veturinn, enda
voru frost þá meiri og tíðari,
en verið hafa síðari árin og
staðviðri meiri.
Það var því oft margt um
manninn á ísnum. Aldrei man
ég þó eftir jafmniklu fjöl-
um. Var skipshöfnin mjög
hrakin og margir lágu í kal-
sárum, lengi eftir að þeir
komu til Reykjavíkur. En
þeir af skipshöfninni, sem
rólfærir voru lífguðu hér upp
bæjarlífið með allnýstárleg-
um hætti. Tóku þeir sig til og
settu upp hringekju á Tjöm-
inni, og var þetta bæði gcrt í
fjáröflunarskyni fyrir þá
sjálfa og til skemmtunar bæj-
arbúum.
Þá var Tjörnin botnfrosin
og hjuggu Phönix-menn holu
gegnum ísinn, en ráku síðan
langan staur niður í botn
Tjarnarinnar. Á þennan staur
smíðuðu þeir hjól með nokkr-
um örmum á. en á armana
eftir svellinu, og voru sæti á
sleðunum. Einhvers staðar
höfðu þeir uppi á lýrukassa,
og stóð einn við hann og spil-
aði í sífellu, meðan aðrir
gengu á álmur hringekjunn-
ar og hlupu á harðaspretti
kringum staurinn. Fólkið,
sem sat á sleðunum, hafði af
þessu hina beztu skemmtun,
og mun ekki hafa séð eftir
aurunum, sem hriogekju-
stjórarnir settu upp fyrir
ferðalagið í þessu óvenjulega
farartæki. Nokkuð var það
vfst, að bæjarbúar þustu út á
Tjörn í hvert sinn er Phönix-
menn hófu að spila á lýru-
kassann og snúa hringekj-
unni, og mun þetta hafa
orðið þeim nokkur fjárhags-
styrkur, því að auðvitað töp-
uðu þeir öllu sínu í strand-
inu.
Löngu eftir að ísinn leysii
af Tjörninni stóð staurinn
upp úr henni, eins og minnis-
varði um hringekju þeirra
Phönix-manna.
Já, Tjömin hefur löngum
verið leikvangur Reykyík-
inga, — ekki sízt í gamla
daga, þegar skemintanalífið
var i’áfcreyttara en nú. Þá
voru sltautaferðir aðalvetrar-
íþrótt þæjarbúa, bæði eldra
og yngra fólks. Þá voru aðal-
lega notaðir tréskautar með
jámi ixeðan í, og náðu menn
ótrúlegri leikni á þessum
skaptum. Stálskautar flutt-
ast ekki inn fyrr en síðar.
Ég iðkaði töluvert skauta-
hlaup, þegar ég var drengur
og raunar nokkuð fram eftir
aldri. Minnisstæðust verður
mér þó alltaí fyrsta skauta-
ferðin mín, en hana fór ég út
í kálgarðinn bak við hús for-
eldra minna í Austurstræti.
I rigningum komu oft stórir
pollar í garðinn og myndaðist
þar sveJI þegar frysti. Svo
kom að- því, að mér voru
gefnir skautar, og þurfti ég
voru festir sleðar er runiui
auðvitað strax að reyna þá.
En þegar ég sté út á svellið
féll ég þeint á hrammana, rak
nefið niður í klakann og
hlaut fossandi blóðnasir.
Þamiig var mín fj-rsía
ganga á skautum. En ég gafst
ekki upp fyrir þetta, heldur
reyndi aftur, og gekk þá bet-
ur, og leið ekki á löngu, unz
ég fór að sækja Tjömina eins
og aðrir, sem nokkuð þóttust
kunna fyrir sér í þessari
íþrótt.
Mestu skautasnillingarnir,.
sein ég minnist frá þessuin ár-
um, voru þeir Sveinbjöm
Egilsson, síðar ritstjóri, og
Ólafur Rósinkranz fimleika-
keimari, en þeir vom báðiii
hin mestu lipurmenni og léku
alls konar iistir á skautunum.
Ymsir fleiri yoru að vísu
ágætir skautamenn, þó að
þessir tveir bæru af, og
reyndum við strákamir auð-
vitað að feta í fótspor „meist-
aranna“, með mismuuandi
góðum árangri.
Þá þótti það hin mesta
skemmtun að nota skauta-
segl, og sigla Tjömina enda
milli, en þá náði hún allt frá
Dómkirkjunni suður updir
Vatnsmýri.
Skautaseglin voru búin til
menni þar og frostaveturinn
mikla 1881 er ,,Phönix-menn“
brúnina. En nú var eins og voru þar með ,,hringekjuna“
snjóhengjan væri einmitt til sína. Þann vetur strandaði
þess gerð að kollvarpa reisn póstskipið „Phönix“ vestur
minni og myndugleik í blys- við Skógarn’es á SnæfelJsnesi,
en skipshöfnin bjargaðist öll,
að undanteknum matsveinin-
JÓLAHELGIN
5