Tíminn - 02.03.1965, Qupperneq 9

ÞRIÐJUDAGUR 2. marz 1965
geysimikil. Næsti vetur var
mjög harður, en þó var hafís
eKki að ráði landfastur, utan
dálítill hroði. Veturinn 1819
var talinn í betra lagi, þó kom
nofckur ís upp að landinu og
þá var bjamdýr unnið í Þing
eyjarsýslu.
Árin á þriðja .áratug aldar
iunar voru ekki mikil ísár, en
þó feom hinn hvíti floti meira
og minna hingað til lands flest
eða 811 árin, og hindraði sigl-
ingar. Þess er getið, að hann
hafi árið 1821 legið mest ajlt
sumarið fyrir Vestur og Norð-
urlandi og 30 hollenzk fiski-
sfeip sátu föst í ísnum lengst
af sumri.
Árið 1834 kom ísinn um
krossmessu að vori og lá við
land nyrðra fram á haust og
hindraði siglingar kaupfara.
Næsta ár var einnig slæmt ís-
ár, þá kom ísinn um miðjan
vetur og lagðist kringum allt
Veistur- Noröur- og Austurland,
og var þar til í júlí. Var þá
mikill fjárfellir. 1837 var mik
ið ísár og er því lýst þannig
f Annál nítjándu aldar: „En
er leið að sumarmálum, kom
hafísinn; lagðist hann inn á
hvem fjörð norðanlands,
beygði austur fyrir Langanes,
komst með tímanum fyrir alla
Austfjörðu og aftur vestur allt
að Skaftárósi og þar var hann
seint í maí, en vonum fyrr
rak hann frá aftur. Við Norður
land lá hann þar á móti all-
víða þangað til seint í júlí.“
Nú koma nokkur ár, þar
sem stundum var hafís að
nokkru ráði, stundum lítill
sem enginn og við skulum
bregða okkur til ársins 1855. í
það ár kom ís í febrúar að
Norðurlandi og umkringdi það
allt, vestur að Látraröst og
austur að Héraðsflóa. Hann
fór ekfci að ráði inn á firði á
Vestfjörðum, en hafþök vora
fyrir utan. Meginísinn rak þó
frá aftur í marz, en ekki var
þó orðið íslaust fyrir Vestur-
og Norðurlandi fyrr en í miðj
um maí. 24. febrúar það ár
rak ísinn inn á Eyjafjörð og
fyllti hann að lagís þeim sem
kominn var á fjörðinn. Mátti
um næstu mánaðamót ganga
allan Eyjafjörð þvert og endi
langt á ís, út á Kljáströnd að
austan og út á Hjalteyri að
vestan. Þetta ár fórst maður
af Skaga, er hann var við há-
karlaveiðar upp um ísinn aust
ur af Skaga um mílu frá landi
Er hann var að flytja veiðina
eða veiðarfærin heim gliðnaði
fsinn sundur og komst hann
ekki til lands og ekki var hægt
að bjarga honum sökum ísreks
og ofviðris. Fylgzt var með hon
um í sjónauka, meðan birta
hélzt, og sást hann þá hlaupa
fram og aftur um ísinn. Með
honum var hundur hans og kom
hann sex dægrum síðar að
landi á Skaga. en til manns
ins spurðist aldrei.
Árið 1859 var einnig mikið
hafísár og var því af sumum
jafnað tii ársins 1802 Skip
komust ekki tii Akureyrar
fyrr en í júníbyrjun og i
sumum sveitum á Austfjörð
um féll fjórði hluti t'járins. Þá
lagði Austfirði út fyrir yztu
annes, en þar tók hafísinn við
Þá fóru menn á útmánuðum
úr Fáskrúðsfirði með æki á
ísnum út fyrir Vattarnestangs
og inn á Eskifjörð og lagísinn
á Fáskrúðsfirði var svo sléti
ur að t'ært var á skautum
þvert og endilangt vim fjörð
inn“ segir í Annál nftjándu
aldai Á Vestfjörðum voru
miklar frosthörkur, og var vet
ur þessi þar kalla'ður Álfta
bani. Miklir lagnaðarísar voru
á Breiðafirði og komst skip
ekfci til Stykkishólms í apríl
Hafíshroði var fyrir Norður-
landi og Vestfjörðum fram í
september. Næsta ár var einn
ig nokkur hafís, en harðindi
óskapleg og féll þá fénaðurunn
vörpum og varð sums staðar að
skera lömbin undan ánum. Þá
gekk slæm ,,taksótt“ víða og
varð árið fimmta mesta mann-
dauðaár aldarinnar, svo lands
mönnum fækkaði um tæp níu .
hundruð.
Á síðari helmingi sjöunda
tugs aldarinnar var meiri og
minni hafís fyrir Norðurlandi.
1866 er þess getið, að hákarla
skip hafi ekki komizt út úr
Eyjafirði vegna hafíss fyrr en
um miðjan júnímánuð og þá
komust fyrstu kaupskipin til
hafna á Norðuriandi 22. maí.
Vora þau tvo og komust tij
Eyjafjarðarhafna, en höfðu þá
bæði lent í mánaðarhrakning
um í ísnum. Þá var hafísinn
landfastur milli Hombjargs og
Stigahlíðar við ísafjarðardjúp
frá því í júlí fram í ágúst, svo
og inn Húnaflóa að Kúvíkum
við Skaga að austan og inn
með honum að vestan. Árið
1869 kom hafís að landinu á
þorra og hvarf elcki fyrr en í
ágústmánuði.
Árið 1874 varð vetur geysi
harður. Hafís lagðist óvenju
snemma og lá langt fram á
sumar. Bændur á Norður-
landi urðu að farga talsverðu
af fé sínu þegar á þorranum.
Máttu heita stanzlaus harðindi
frá því um haustið og fram
í aprílmánuð að nokkuð fór
að linna, þótt ísinn væri þá
enn fyrir landi. Næstu ár var
nokkur hafís öðru hverju út,
áratuginn, en árið 1880 ,var
mjög gott talið allt fram undir
jól, en milli jóla og nýárs það
ár gerði frosthörkur miklar os
hafís rak inn hvern fjörð og
flóa á Vestfjörðum og Norður-
landi og nú hófst mesti harð-
indavetur, sem dunið hefur
yfir landið síðustu öldina, og
hefur ekki annar slíkur komið
síðan, enda gaf alþýða manna
honum nafnið „frostaveturinn
mikli“ og hefur þurft nokfcuð
til. Árið 1881 linnti harðindum
ekki fyrr en um höfuðdag, og
segir svo um þetta ár í Annál
nítjándu aldar: „9. janúar að
kveldi skall á ofsalegt norðan
hríð um allt Norðurland og
Vestfirði. Næstu daga fyllti
hafís hverja vík, fönn hlóð nið
ur Norðanlands, en um Suður
land geysuðu stormar og gadd
viðri. Frosthart var um allt
land, 18—24° R nyrðra (22— 1
30°C) en 12—18° R (15— I
22 °C) fyrir sunnan. Þar, sem §
hafís rak að landi. fraus allt g
í eina hellu. Um miðjan jan. H
var Reykjavíkurhöfn frosin SÉ
iangt út fyrir eyjar í lok jan. g
var gengið yfir Stakkafjörð »
fyrir utan Keflavík og inn að É
Keilisnesi á Vatnsleysuströnd fe
Þá var riðið yfir Hvalfjörð I
gengið úr Reykjavík upp a %
Kjalarnes og þaðan upp á ®
Akranes. T apríi var sagt að 1
hestís hafi verið á Breiðafirði g
svo tangt sem eyiar náðu Pat m
reksfjörður var þá dðinn enrli |
langur frá Sauðlauksda' inn 1 |
botn Riðið var af Revk.iane=i &
út i Svefneyjar og gengið frá 1
Fagradal i Dalasýslu að Briáns j
læk á Barðastrnnr) ?.9 ianúar 1
gerði ofsaveður af norðaustr-i r|
og urðu þá mikli' 'kaðar oinV
um á Vesturlandi f "<*V> f
þessu vai Irostið /iða norðan t
Pramhalri. a bls 1S i§
TÍMBNN
AT
MAT FÓLKSINS
Frostaveturinn 1917—1918
var bjarndýr unnið á Eldjárns-
stöðum á Langanesi, eftir að
það hafði ætt um bæjarhúsin
og gætt sér á mat þeim, er
borinn hafði verið á borð fyrir
heimilisfólkið og drukkið með
mjólk, sem einnig hafði verið
borin á borð. Dýrið var skotið
með fuglabyssu, er það hafði
drepið einn hundanna á bæn-
um og var að gæða sér á hon-
um. Brann tvisvar fyrir í byss-
unni, áður en skot hljóp úr
henni og hefur þar ekki mátt
tæpara standa.
Þegar þetta gerðist, var þrí-
býli á Eldjárnsstöðum, en bæj-
arhús voru þannig, að innan-
gengt var milli þeirra allra. Á
einu býlinu bjó Kristján Jóns-
son, á öðru bjuggu feðgarnir
Aðalmundur Jónsson og Jónas
Aðalmundarson og á því þriðja
Jóhannes Jónsson og sonur
hans Jón Jóhannesson. Voru
Aðalmundur og Jóhannes bræð-
ur..
Atbur'ðúr þessi varð 18. janú-
ar 1918. Þeir bræður og synir
þeirra voru þá farnir í fjárhús
árla dags, en Kristján fór með
vatnsfötur að vatnsbóli skammt
frá bænum til að sækja vatn.
Hríðarveður var og blindað,
, eins og oft, þ.egar ísinn var við
/ land.^Þegar Kristján var kom-
inn spölkorn frá bænum í átt til
vatnsbólsins, varð hann dýrsins
var, þar sem það stóð í skafli.
Dýrið tók þegar á rás í átt til
mannsins, en hann tók það til
ráðs að henda vatnsfötunum í
dýrið og hljóp sem mest hann
mátti í átt til bæjar Er hann
kom að bæjardyrum var dýr-
ið alveg á hælum hans, en þá
hlupu hundarnir út úr bænum
og réðust á dýrið og töfðu svo
ferð þess, að Kristján komst
inn. Kristján lokaði bænum og
fór síðan upp í baðstofu, sem
var á lofti. Dýrið braut upp
bæinn og komst inn og elti
hundana yfir í anpan bæjar-
enda.
Þar var stúlka í baðstofu og
var hún ekki komin á fætur.
Hún heyrði ólætin og komst á
: fætur og upp á loft, sem var
I' fyrir framan baðstofuna.
f baðstofunni hafði matur ver
ið borinn á borð, og meðal
annars stóð bar mjólkurílát.
j Dýrið fór inn í baðstofuna og
gæddi sér á öllum matnum og
; drakk mjólkina. Á meðan á
| þessu stóð hafði tekizt að koma
: boðum úr bænum op til bænd-
í anna, sem í fjárhúsunum vord.
I Brugðu beir skjótt við og héldu
; til bæjar. en það stóðst á end-
! um, að er þeir komu að bæn
; um. brauzt dýrið út um glugga
i og rann þegar i átt til þeirra
] En þá fór sem i fyrra skiptið
j að hundarnir á bænum komu
til bjargar. þvi að bei> réðusl
aftur á dýrið og löfðu fyrir
bví. á meðan mennirnii blupu
mn Dýrinu tókst hins vegar ai
hremma einn hundinn og drepa
og draslaði honum að bæiar
“"“num
Fólkið bafði nu allt safnazt
-nmflp ippi ' bænum >e ræddí
I" nm ‘i;in >r*i11í hva'* ti
I bjarga' mætti verða Kom þá i
I ijós. að á bænum var til ein
fuglabyssa. Var hún hlaðin og
tveir menn komust með hana
út í eitt bæjarsundið og að dýr-
inu þar sem það var að gæða
sér á hundinum. Var Jón Jó-
hannesson með byssuna. Miðaði
hann á dýrið, en ekki tókst bet-
ur til en svo, að það brann fyrir
og varð dýrið vart mannanna.
Byssan var þegar hlaðin aftur,
en enn fór á sömu leið. Var nú
dýrið farið mjög að ókyrrast, en
enn hlóðu þeir byssuna. í
þriðja skiptið hljóp skotið loks
af og hæfði dýrið og drap það.
f ljós kom, að dýrið hafði ver-
ið mjög soltið og fannst ekkert
. í maga þess utan sá matur, sem
það hafði náð í á Eldjárnsstöð-
um.
Þarna skall hurð nærri hæl-
um, sem oftar, og mikil mildi
að ekki skyldi verða mannskaði.
V*
Frostaveturinn 1918 vora
mörg bjarndýr unnin hérlend
is og hafa birzt sögur um flest
þeirra á prenti, utan eitt, sem
unnið var hjá Grjótnesi á
Sléttu, en Sigurður Björnsson
frá Grjótnesi, nú skrifstofu-
stjóri Regins í Silfurtúni, sem
sagði okkur þessa sögu. kvaðst
ekki vita til að hún hefði birzt
áður. Grjótnes er nær yzt á
Sléttu vestanmegin og var Sig-
urður barn að aldri er sagan
gerðist.
Það var dag einn í síðari
hluta janúarmánaðar árið 1918
sem bjarndýr þetta var unnið.
Eg var þá á níunda ári og
hafði verið eitthvað lasinn og
fékk því ekki að vera úti,
heldur var látinn vera við
rúmið.. Eg missti því af dráp-
inu, er það spurðist inn í bæ
að verið væri að vinna bjarn
dýr héldu mér engin bönd og
ég klæddi mig og hljóp út.
En þá mætti ég mönnunum.
sem voru að koma heim.
Það var eftir hádegið þenn
an dag, að menn frá Grjótnesi
voru að sýsla við fé á fjár-
borginni, eins og hún var á-
vallt kölluð þar. Einn mann-
anna gekk út og sá þá hvar
bjarndýr stóð á malarkambin
um innan við þá. Annar bónd
inn, Björn Guðmundsson, brá
skjótt við og hljóp heim til
bæjar til þess að sækja skot
vopn, en frá fjárborginni heim
til bæjar var um þrjú hundruð
metra löng elið Hann var
veiðimaður og átti selariffil
sem kallaður var. en það var
gamall stríðsriffill Biörn
hljóp þegar með hann til
baka og var orðinn allmóður
er hann kom að fiárborginni
aftur oe kominn i hann veiði
skjálfti
Bangsi nafði haidið kyrru
fvrir að mestu • /íkinni en
var bó kominn alvep niður
í t'læðarmálið Hót'st nú skot.
árásin oe skaut Biörn tveim
fil 'hrem skotum Bangsi hara
h'isti sig :ig slökk út í dálitla
ök spm >’a> ha-na oe svmti
^ t e •- s i p e a he sáu menn að
honum hlæddi talsvert
Skotið var á dýrið á sundinu
en því tókst að komast að
jaka, sem var hinum megin vak-
arinnar og vippaði sér upp á
hann. En það sáu menn, að
hann lagðist þegar niður á
jakann. Nú var safnað liði, far
ið heim til bæjar og sóttur
bátur og á honum var síðan
róið út yfír vökina og lá þá
bangsi hreyfingarlaus á jakan-
um.
Tvíbýli var á Grjótnesi, eins
og fyrr segir, og var nú kom
inn til hinn bóndinn þar,
Bjöm Sigurðsson, faðir minn.
Hann sfcaut nú einu skoti á
dýrið af stuttu færi og stjóm
aði síðan aðförinni að því.
Studdist hann við frásagnir
norðurfara, sem hann þekkti
vel úr bókum. Var farið með
mestu gát, því frásagnir
hermdu, að komið gæti fyrir
að helsærð dýr ættu til að
gefa stór högg með hrammin
um, jafnvel svo að menn hlutu
af bana. f Ijós kom að bangsi
bærði ekki á sér og var dauð-
ur. Var hann nú færður heim
til bæjar og Sigurður í Leir-
höfn fenginn til að taka af
honum belg, þar sem haus-
kúpan var látin fylgja. Var
hamurinn síðan seldur fyrir
þrjú hundruð krónur. Kjötið
var borðað og þótti gott.
Og hér kemur önnur bjarn
dýrasaga af Sléttu, sem Sig-
urður sagði okkur og telur að
ekki muni hafa birzt opinber-
lega áður.
Árið 1914, á útmánuðum,
þegar Níels Ltind á Raufar-
höfn gekk meðfram sjónum við
svonefnda Kotflúð, sá han ó-
venjuleg spor í snjónum og
skynjaði strax, að þarna voru
bjarndýraspor.
fs lá ekki við land, en mun
hafa verið skammt undan. Fór
Níels þegar heim og sótti riff-
il og fór síðan af stað ríðandi
að leita bjarnarins ásamt Mar-
íusi bróður sínum. Röktu þeir
slóðir bjarnarins vestur á
Raufarhafnarheiði og við Mjóu
vötn, beint suður af Rifi hittu
þeir bangsa. Hann stóð þar og
var að éta æðarkollu og kom-
ust þeir í niutíu metra færi.
Dýrið féll við fyrsta skot.
Að þessu búnu fóru þeir í
Blikalón og fengn hest og
sleða lánaðan hjá Daníel
bónda og óku með dýrið til
Raufarhafnar Þar var tekin
af því belgur. en hann var
ekki seldur heidur hafður tii
skrauts í húsi beirra bræðra
Lunds-húsi, í fjölda ára
— mb.
r