Tíminn - 25.03.1965, Blaðsíða 5

.11’- f , , 1 \
* ' . f«
M M r ' 1 » I
• ' f ■
FIMMTUDAGUR 25. marz 1965
TIMINN
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Hitstjórar: Pór.irinn
Þórarinsson (áb). Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson, Fulltníi rltstjórnar: Tómas Karlsson Aug-
lýsingastj.: SteingrlmuT Gislason Ritstj.skrifstofuT ■ Eddu
búsinu, slmar 18300—18305 Skrifstofur Bankastræt! • Af
greiðslusiml 12323 Auglýsingasimi 19523 Aðrar sknfctofur.
siml 18300. Askriftargjald kr 90.00 á mán. tnnanlands - í
lausasðlu kr. 5.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f
Að læra af reynslunni
í nýútkominni bifreiðaskýrslu vegamálaskrifstofunnar
er þann fróðleik m.a. að fá, að bifreiðaeign landsmanna
hafi tvöfaldazt á tíu árum. Bifreið er eitthvert nauðsyn-
legasta tæki í eigu hvers manns .Á næstu tíu árum verður
yafalaust önnur tvöföldun bifreiða. Vegakerfi landsins
stynur undan þessum mikla umferðarþunga og kallar, á
æ hærri f járhæðir til vegagerðar og varanlegrar uppbygg
ingu. En það er ekki eina vandamálið, sem af bifreiða-
fjöldanum stafar. Umferðaröryggið sjálft, slysahættan,
sem af þessum tækjum stafar og krefst æ fleiri manns-
lífa, er vandamál, sem vex okkur yfir höfuð og kallar
á skjótar aðgerðir, ekki sízt í höfuðborginni, sem er að
verða stórborg að umferðarþunga og býr við of lélegt
gatnakerfi til að þola hann.
í borgarstjórn Reykjavíkur urðu mjög gagnlegar og
merkilegar umræður um umferðarmálin fyrir skömmu.
Var þar bent á mjög athyglisverðar staðreyndir, sem okk
ur ber skylda til að læra af. Eins og kunnugt er, gerir lög
reglan nú orðið ár hvert sérstakar ráðstafanir í desember-
mánuði til þess að auka umferðaröryggið. í þessum
dimmasta mánuði ársins, sem er um leið einn mesti
umferðarmánuður í borginni vegna fjörsins í viðskipta-
lífinu, er eftirlitið stóraukið á götum og sérstakar ráð-
stafanir gerðai- til þess að minnka slysahættuna. Sé litið
í skýrslur lögreglunnar kemur 1 ljós, að tvö síðustu árin
liefur bifreiðaslysum mjög fækkað 1 desember og engin
dauðaslys orðið í umferðinni. Það er starblindur maður,
sem ekki viðurkennir þá staðreynd, að hér hlýtur stór-
aukið umferðareftirlit að eiga gæfuríkan þátt í breyt-
ingunni.
Borgarfulltrúar Framsóknarflokksins fluttu því tillögu
í borgarstjórn Reykjavíkur, þar sem á þetta er bent og
mælzt til, að borgaryfirvöld læri nokkuð af þessari
reynslu. Sé hægt að ná þessum merkilega árangri í um-
ferðinni með auknu eftirliti í desember, ætti það að
vera hægt aðra mánuði ársins. Að sjálfsögðu er nokkur
kostnaður þessu samfara, en hér er svo mikið í húfi og til
svo mikils að vinna, að ekki má eingöngu horfa á hann.
Einsætt virðist og raunar skylt að læra af þessari reynslu
og auka umferðareftirlitið, þreifa sig áfram til heppi-
legrár skipuriar, en horfa ekki aðgerðalaus á, að fólk
farist í umferðinni.
Nú brá hins vegar svo kynlega við, að flokkur sá, sem
fer með völdin í Reykjavík taldi sig ekki þurfa að læra af
þeásari reynsíu. Hann hafnaði tillögu Framsóknarmanna
og bar helzt við kostnaði. Varla er von að vel fari þegar
stjórnendur hcfuðborgarinnar neita að læra af svo mikil-
vægri reynslu, sem hér blasir við.
Mannréttindavika
Æskulýðssamband íslands, sem félög ungra manna
allra stjórnmálaflokka standa að meðal annars, gengst
[yrir svonefndri mannréttindaviku, sem hófst s.l. sunnu-
dag, en þann dag voru liðin 5 ár frá Sharpeville-morðun
um svonefndu í S-Afríku. Mannréttindanefnd Æskulýðs-
sambandsins gengst fyrir því, að dagblöðin í landinu
ræði þessi mál og birti fræðandi gremar um þau með
sérstakri hliðsjón af ástandinu í S-Afríku. Vissulega er
það réttmætt, að beina huganum að þessum málum. ekki
aðeins í S-Afríku, heldur víða um heim, og þá einnig hér
á landi og hafa þá í huga, hversu mannréttindaskrá S.Þ.
hin nýja frelsisskrá mannkynsins, er haidin.
Stefan Jónsson, prentsmiðjustjóri:
Leikur sérfræðin í efnahags-
málum tveimur skjöldum?
Stjórnarblöðin hafa að undan
förnu. beint spurningu til les
enda sinna, sem er eitthvað á
þessa leið:
Með hvaða peningum á ríkis
sjóður að greiða launahækkun
opinberra starfsmanna ef
hvorki á að hækka skatta né
draga úr opinberum fram-
kvæmdum frá því sem gert er
ráð fyrir í gildandi fjárlögum
fyrir árið 1965?
Eg er kaupandi að öllum
dagblöðum stjórnarflokkanna
og vildi því gjarnan sýna þeim
þann velvilja, að svara þessari
spumingu frá mínu sjónarmiði,
en til þess að slíkt sé auðið,
þarf ég að fá svar við annarri
spurningu, sem hljóðar þannig:
f hvaða hlutfalli við almenn
ar launahækkanir hækka tekj
ur ríkissióðs ef gildandi fjár
lögum er ekki breytt til lækk
unar, miðað við krónutölu
þeirra?
Mér er Ijóst, að þessi spurn
ing mín snertir atriði í „sér-
fræðilegri viðreisn" Iíðand'i
stundar og vil ég því gera
stutta grein fyrir henni.
Meginhlutinn af tekjum rík
issjóðs er innheimtur sam-
kvæmt sérstökum lögum sem
hundraðshlutagjald (prósénita)
af verði vöru. og þjónustu, og
þar með bæði beint og óbeint
af launahækkunum á hverjum
tíma. Launagreiðslur skapa í
meginatriðum viðskiptaveltuna
i landinu og viðskiptaveltan er
í aðalatriðum háð því hve
margar krónur eru greiddar í
laun á hverjum tíma. Gjald-
heimta, sem byggist á liundraðs
hluta af viðskiptaveltugrunni
hækkar því í krónum, ef við-
skiptaveltan eykst vegna hækk
unar á vöru og þjónustu.
Af þessum sökum er þörf rík
issjóðs til að hækka ‘ skatta
eða lækka fjárveitingu til op-
inberra framkvæmda, vegna al
mennra launahækkana, hlið
stæð þörf kaupmannsins til að
hækka prósentuálagningu eða
draga úr þjónustu við viðskipta
menn sína ef laun verzlunar
manna hækka í krónutölu, en
laun verzlunarmanna og laun
opinberra starfsmanna fylgja
öðrum launum í landinu sam-
kvæmt lögum og samningum,
að því er prósentuhækkun
snertir. Öll fyrirtæki, sem
byggia tekjur sínar á prósentu
af vöruveltu og þjónustu, eins
og ríkissjóður gerir, þurfa því
að fá svör við sömu spurning
unni, sem stjórnarblöðin bera
fram fyrir hönd ríkissjóðs.
STEFÁN JÓNSSON
Stjórnarblöðin virðast minn
ug á fortíðina og horfa meira
til hennar en framtíðarinnar
er þáu rökstyðja sín mál. Eg
vil hér fylgja þeirra fordæmi
og nota rökstuðning frá lið-
inni tíð til réttlætingar spurn
ingu minni hér að framan.
Fyrir all mörgum árum starf
aði hér opinbert verðlagsráð,
sem skipað var þremur hag-
fræðingum: Gylfa Þ. Gíslasyni,
Ólafi Björnssyni og Sveinbirni
Finnssyni. f tíð þessa verð-
lagsráðs skaut sú krafa upp
kollinum, að leyfð yrði veru-
leg hækkun á verzlunarálagn-
ingu vegúa launaliækkana hjá
verzlunarmönnum, sem og ann
arra launþega. Þessu synjaði
ráðið, og bókuðu hagfræðingarn
ir rök sín fyrir þeirri ákvörð
un, efnislega eitthvað á þessa
leið:
Verzlunarálagning, eða inn-
heimta til að mæta verzlunar-
kostnaði, þarf yfirleitt ekki að
breytast þótt laun hækki að
krónutölu og er ástæðan sú,
að álagningin til að mæta
verzlunarkostnaði byggist á
hundraðshluta af vöruverði og
þjónustu. Aukin krónuvelta í
sölu á vörum og þjónustu leys
ir málið sjálfverkandi því að
kauphækkunin breytir tekju-
grunninum og eykur veltuna í
krónum. Almenn hækkun á
prósentuálagningu vegna kaup-
hækkana einna, væri því opin
ber aðgerð í verðbólgu átt og
með öllu óþörf til að tryggia
óbreytta þjónustu.
Þessi var afstaða hagfræðing
anna í verðlagsráði þá. Þess
má og geta til stuðnings þess
ari afstöðu þeirra, að síðan hef
ir verzlunarálagning yfirleitt
ekki hækkað að hundraðshlut-
um þótt laun og verðlag hafi
ca. 20 faldast á því tímabili
sem síðan er liðið. Þjónustan
liefir ekki heldur verið rýrð.
Nú stendur þannig á, að e'inn
af þessum hagfræðingum, sem
á sínum tíma hafði framan-
greinda afstöðn, er í dag við-
skipta- og verðlagsmálaráð-
herra í landi voru, og annar er
alþingismaður í stjórnarliðinu
og þess utan prófessor og
kennari í viðskiptafræðum við
Iláskóla íslands. Verður því að
virða mér til vorkunnar þótt
ég varpi fram þeirri spurningu,
sem að framan greinir, enda
virðist einhver skekkja í reikn
ingsdæminu nú um lækkunar-
þörfina ef fyrri reikningsað-
ferð nefndra sérfræðinga hef-
ir verið rétt, sem ég raunar tel
að reynslan hafi þegar sannað.
Verðbólgan, sem nú er búið
við, dregur að sjálfsögðu úr
opinberum framkvæmdum þótt
fjárveitingin til þeirra sé
óbreytt í krónutölu. Enginn
getur heldur fullyrt, að sá við
bótarsamdráttur opinberra
framkvæmda sem felst í veru
legri krónutölulækkun til
þeirra frá gildandi fjárlögum
þýði minni fjárfestingu í land
inu, því að verðbólgan með
sinni gengisfellingarhættu örf-
ar vitanlega alla vafasama
einkafjárfestingu, en slík fjár
festing þykir nú ekki gefa til-
efni til opinberra afskipta, sem
kunnugt er.
Spurning stjórnarblaðanna
um, hvar eigi að taka peninga
til að greiða Iaunahækkun op-
inberra starfsmanna, án skatta
hækkana eða útgjaldalækkun til
opinberra framkvæmda, væri
raunhæf ef þannig væri ástatt,
að ísl. krónan væri nothæfur
verðmælir, en með því að svo
er ekki, verður spumingunni
tæpast svarað án þeirra upp-
lýsinga, sera um er beðið í
spumingu minni.
Ef fyrirtæki með bundna
prósentuálagningu á vöru og
þjónustu þurfa ekki að lækka
útgjöld vegna verðbólguhækk-
unar á kaupi, hlýtur að orka
tvímælis um þörf ríkissjóðs til
lækkana, þar sem tekiustofn-
inn er hliðstæður.

Viökvæmni menntamálaráðherra
Þegar undirbúningur að starfs-
fræðslu hófst í Reykjavík árið
1951 var gert ráð fyrir að fljót-
lega tækist samvinna um málið
milli ríkis og borgar. Nokkrar
samningaviðræður fóru fram, en
ekki leiddu þær til neins árang-
urs, enda munu a m. k. sumir
þeirra, sem um málið fjölluðu,
hafa haft næsta takmarkaðan
áhuga á farsælli lausn þess.
Þegar gagnsemi starfsfræðslunn |
ar fór að verða góðviljuðum ogí
hugsandi mönnum augljós, beittu'
forustumenn atvinnu- og fræðslu-
mála utan Reykjavíkur sér fyrir
starfsfræðsludögum og leituðu þá
jafnan aðstoðar fagmanns Reykja-
víkurborgar.
Fyrir rúmum þremur árum var
í fyrsta sinn veitt nokkurt fé á
16. grein fjárlaga til starfsfræðslu
utan Reykjavíkur. Eigi alllöngu
síðar voru gerð frumdrög að samn
ingi um samstarf ríkis og borgar
um málið.
Þegar að þvi kom, að gengið
skyldi endanlega frá samningi
þessum, kom í ij(>s að staðfesting
hans myndi hafa mjög truflandi
áhrif á tilfinningalíf eins mikils
valdamanns ríkisins. Var þá horf-
ið að því ráði að láta málið dank-
ast eftir sem áður og varðveita
þannig heimilisfriðinn.
Þáttar þessa valdamanns og
nokkurra undirmanna hans í að
vinna málefninu tjón verður nán- ,
ar getið síðar.
Við þáttaskil þau, sem nú hafa
orðið, er mér ríkast í hu? að
Framhald á 11. síðu. j