Vísir - 16.09.1938, Qupperneq 6

VlSIR
Föstudaginn 16. sept. 1938.
$
GuSmiœdur Gíslason Haga-
aim Slurla í Voguni I—II.
IJtgefandi I>orsteinn M.
Jónssou, Akureyri 1938.
í 256, 372 hls.
Stundum, ]>egar eg geng ofan
i bæinn, verður irrér litið inn í
glugga bokabúðanna, og það
skal ekki bregðast, að þar sé
þá baft eittlivert nýtt skáldrit
á glámbekk. Sé farið að athuga
þau, reynist þó oflast svo, að
|>au séu allflest gefin út á kostn-
að höfundanna sjálfra. Auðvit-
að er þá ekki að sökum að
spyrja, bvernig í pottinn sé bú-
IS. Manni verður það tafarlaust
Ijóst livernig á þessu stendur,
ef maður fer að fletta þessum
rilurn. Þó að til séu lieiðarleg-
ar undantekningar, bera þessi
rit það að jafnaði með sér, þó
ekki sé nema við* fljótlega yfir-
sýn, að engum óbrjáluðum
manni hefði getað dottið í hug
að gefa þau út, nema höfund-
unum sjálfum. Manni verður
það og þá ljóst, hvernig á því
stendur, að bókaframleiðsla er
bvergi eins mikil hlutfallslega,
elns og liér á landi. Það er blátt
áfram vegna þess, lxvað menn
þeir, sem liér koinast í tæri við
blek og penna eru í lieild
sinni dómgreindarsneyddir, að
minsta kosti á sínar eigin afurð-
ir. Ef menn kunna nokkurnveg-
inh handverkið, lialda menn í
einfeldni sinni, að þar með sé
alt fengið. Menn skapa maiin,
en gleyma að bíása lífsanda í
nasir lionum, menn senda frá
sér umbúðir, dauðann líkama,
og eru svo glaðir í trausti þess,
.að það, sem þeir geri, liljóti að
vera gott, og eigi því skilið að
lonia fyrir almennings sjónir.
Það mætti til sanns vegar fær-
ast, að hér á landi væri skrifað
of mikið, en það er alveg áreið-
anlegt, að það er prentað liér
altof mikið. Langflestir þeirra
manna, sem skrifa, ættu að gera
það sér til hugarhægðar og láta
engan mann sjá framleiðsluna;
þá gerði þetta ekkert til. En
sjálfstrausfið hjá mönnunum er
svo taumlaust, að ekkert heldur
þeim frá prentsvértunni, jafn-
vel þótt þeir verði að kosla og
tapa sjálfir, og þar með gera
þeir sjálfa sig snauðari og ís-
lenskar nútíðarbókmentir að
geysiháum ruslabing. Nothæf
rit eða ágæt eru svo fá i hon-
nm móts við hin, að þau eru
naumast algengari en lnár á
nauðsköllóttum manni. Það er
því yfir höfuð ekki fýsilegt að
skygnast í islenskar nútíðar-
bókmentir, ef höfundarnir eru
sjálfir kostnaðarmenn, en þau
rit, sem venjulegir bókaútgef-
endur liafa gerst kostnaðar-
menn að, er noklcuð öruggara
að grípa á, enda þótt þar geti
auðvitað verið um misjafnlega
auðugan garð að gresja, en víst
er um það, að komi stöku sinn-
um út góð bók, þá er hún oftast
í þeirra liópi.
Þegar bók Guðmundar Haga-
líns kom út, þreif eg snarlega
til hennar vegna þess, að maður
er yfirleitt mjög góðu vanur frá
hans hendi. Hann er einn af
þeim fáu liérlendu rithöfund-
um, sem her það heiti með
réttu. Þegar eg sá, að ritið er
628 bls. að stærð, var mér þó
nærri fallinn allur ketill í eld,
því eg er mjög deigur við lang-
ar skáldsögur. Eg herti samt
upp liugann, strengdi axlabönd-
in og byrjaði, og eg hætti ekki
fyr en lestrinum var lokið. Mér
fanst þarna við fyrsta yfirlest-
ur, sem langt væri siðan eg
hefði lesið jafn góða bók á is- j
lensku, og reyndar öðrum mál-
um líka. Til þess að ganga úr
skugga um þetta, las eg bókina
aftur vandlega og með fullri
athygli, og eg sannfærðist þá
um, að hinn fyrsti dómur minn
væri réttur og það með, að hér
væri ein af þeim íslensku skáld-
sögum, sem altaf myndu skipa
fallegt sæti í bókmentum vor-
um, ekki síður þegar frá líður
en nú.
Það er liarla margt einkenni-
legt og eftirtektarvert um þessa
skáldsögu. Það er af ýmsum
talið einkenni á góðri skáld-
sögu, að hún sé ekki spennandi,
sem kallað er. Það er talið vera
einkaréttur hinna svo nefndu
reyfara, að vera með því eðli.
Sú kenning er auðvitað helber
vitleysa, enda er það að jafnaði
ekki efnið beinlínis heldur með-
ferð þess, sem ræður úrslitum
um listagildi skáldsögu. Menn
miða það, livort hók sé reyfari
e'ða ekki,beinlínisvið það hverju
þar er sagt frá, og eg vil skjóta
því hér ínn í, að það er bliðend-
isvitleysa að halda, að reyfari
geli ekki verið listaverk. Hvað
segja menn t. d. um skáldsögur
R. L. Stevensons og sumar sög-
ur Chestertons — því þær eru
fullkomnir reyfarar og full-
komin listaverk. Hin nýja bók
Hagalíns er að efni til mjög
fjærri því að vera reyfari, en
hún er bpáðspennandi samt. Á
öllum þessum blaðsíðum renn-
ur mannlífið fram með þeim
einfalda og óbrotna blæ, sem
það gerir altaf manna á milli,
og frá þeim tveim atvikum, sem
væri hægt að veita reyfarakeim,
—- viðureign Þorbjargar í Vog-
um og Magnúsar frá Neshólum
og hlutdeild nautsins í þeim,
svo og skot Sturlu í Vogum á
breska togarann, — er sagt með
sama látlausa rnóti eins og slík-
ir hlutir eru vanir að gerast i
daglegu lífi, svo að engurn kem-
ur í hug reyfarabragur við lest-
urinn.
Það sem er liið lirífandi við
þessa skáldsögu er látleysi frá-
sagnarinnar. Flestöll alvik lífs-
ins, livað fágæt sem þau kunna
að vera, hafa, meðan þau eru
að gerast, á sér blæ hversdags-
leikans, æfintýrablæinn fá þau
fyrst í frásögninni, þegar liún
víkur af skeiði sannleikans,
ekki með því að segja rangt
frá, heldur með að veita atvik-
unum rangan litblæ. Það er list
að gera það svo vel fari, en það
er ekki minni list að segja frá
svo að ekkert liaggist, heldur að
alt sýnist eins og það í raun
réttri var. Það er þessi list, sem
lcemur svo dásamlega fram i
þessari bók Hagalíns. Hún er
realismus — raunsæi —, ekki í
hinum nú löngu úrelta skiln-
ingi Georgs Brandesar, þvi liöf.
er maður, sem vill sjá lífið al-
veg eins og það er og segja frá
því svo, að lesandinn sjái alt
eins og það er, ekki með augum
höf., lieldur, ef svo mætti segja,
um þati. Fyrir bragðið er það,
að allar persónur bókarinnar
verða svo einkennilega lifandi.
Manni finst maður við lesturinn
gangi með þessu fólki iá þeim
slóðum og á þeim tímum, sem
það lifir.
Bókin er ekki áróðursrit fyrir
neina stefnu, eins og nú tíðkast
og þykir góð latína lijá sumum.
Þégar slikt verður ósjálfrátt, má
alt vel fara, en oftast er slíkt
vísvitaridi gert, og þá kemur
leiðinlegur auglýsinga- og dag-
blaðagreinahlær á alt saman.
Þetta er stór kostur á ritinu og
veldur því, að það fellur ekki
úr gildi um leið og eitthvert á1
róðursefni úreldist, eins og
verða vill um liin ritin.
Höfundurinn leiðir okkur inn
í vestfirska sveit um aldamótin,
og sýnir okkur íbúa hennar, líf,
þeirra hugsun, og viðfangsefni.
Það er ekki reyfari, eklci ásta-
saga, heldur lýsing manna og
uníhverfis. Þetta er gert af slíku
innsýni, að alt verður lífrænt.
Maður finnur beinlínis hve ná-
kunnugur höfundurinn er
hverjum einasta manni, sem við
sögu kemur, á því hve lýsing-
arnar eru þrautfastar í reipun-
um. Persónurnar eru altaf sjálf-
um sér samkvæmar i hverju
sem þær standa; maður myndi
þekkja þær af tur, enda þótt þær
væru ekki nefndar á nafn. Það
er og þægilegt að finna, að liöf.
lætur ekki samúð eða andúð,
sem liann kann að liafa með
persónunum, liafa nein álirif á
sig, hann rannsakar þær og lýs-
ir þeim, ekki eins og þær verka
á liann, heldur eins og þær eru.
Margur myndi ekki draga það
við sig að sleppa úr lýsingunni á
Brynjólfi í Hömrum, hinum á-
gjarna og ágenga stórbónda,
sem hefir tekið auðlegð að erfð-
um, — sleppa því úr lýsingunni,
sem vel er um liann, svo að
hann stæði engu íklæddur nema
því sem ilt var i fari lians. En
það gerir liöf. ekki, heldur skil-
ar heiðarlega öllu, sem hann sá
í fari Brynjólfs, og fyrir bragðið
er þetta lifandi persóna með
kosti og lesti, eins og allir eru,
en ekki með nema annað, eins
og enginn er. Þegar hann tekur
Neshólafólkið til meðferðar,
eins og það er lítið geðslegt,
hefir liann sömu aðferð, og þó
að þar vegi heldur illa salt gott
og ilt í lundarfarinu, er skilað
því, sem til er. Höf. lýsir meira
að segja dýrunum með somu
nærfærni, hundi og nauli, og
börnin skilur hann til fullnustu
og lund þeirra, og ólíkindi þau,
sem stundum eru með börnum.
Það þarf ekki frekar orðum
að því að eyða, að Guðmundur
Hagalín hefir hér skapað meist-
araverk. Það er tilgerðarlaust
og tilburðalaust, einfalt og lát-
laust, og þess vegna er það
meistaraverk. Það má likja þvi
við sálúnsábreiðu unna úr hár-
fínum ullarþræði, lituðum með
íslenskum mosa- og jurtalit.
Það er menningarsöguleg lýs-
ing, og það er skáldskapur í
senn, ekki skáldskapur í þeim
skilningi, að alt sé hugmynda-
flug eitt, heldur í þeirri merk-
HRÓI HÖTTUR og menn ,hans. — Sögur í myndum fyrir börn.
— Þetta er stúlka! Hvað vilji
þér hingað svo seint? — Eg ætl-
aði bara aS líta eftir hestinum min-
um.
— GeriÖ það fyrir mig, að leyfa
mér að koma inn fyrir, — sko,
þarna stendur hesturinn, sem cg á,
ingu, að viðfangsefnin eru valin
af skilningi listamannsins á því,
livað skifti máli, og hvað liafi
listrænt gildi. Þetta kemur hvað
greinilegast fram í lýsingunni á
Birni gamla í Yogum, sem talar
við alt milli himins og jarðar,
lifandi og dautt, og meira segja
við Guðrúnu sína sáluga, og lif-
ir því bæði i heiminum og utan
við hann. Bóldn er viravirki
unnið úr málmþráðum mann-
legrar náttúru, fínum og gróf-
um, silfri og lcopar, eftir þvi
sem verkast vill, en dvergasmíð.
Það liefir einhver einhverntíma
sagt það um islensk sagnaskáld,
að þau væru altaf að rita sömu
söguna um sama manninn í
sömu sveitinni; það iá ekki við
um Hagalín, og þessi saga lians
er af því, sem er almennmann-
legt, og getur gerst í öllum sveit-
um um allan heim og á öllum
límum, og má því staðsetja hvar
sem er. Þetta er einkenni sí-
gildra verka, — þau ná til þess,
sem altaf er -—• það er einmitt
þess vegna sem þau eru sigild.
Eg hefi stundum lieyrt menn
vera að bera saman bækur og
rithöfunda. Það er liægt að bera
saman rit sama höfundar, og
bera hann saman við sjálfan sig
á ýmsum tímum, en bækur eftir
tvo höfunda og liöfundarnír
sjálfir eru ósambgerJIeglr. Eg
| hefi lieyrt menn bera þessa bók
| Hagalíns saman við rit Kiljans,
en til samanburðar þarf líkingu,
og Iiún er engin með tveim höf-
undum, nema annar stæli liinn,
og þá er sá er stælir alla jafna
verðlaus. Það eru ekki til ólíkari
skáld en Hagalín og Kiljan.
Kiljan svipar einna helst til
skopteiknarans Strobl, sem
flestir kannast nú við hér, en
það er frekar eins og Ivjarvals-
blær yfir Hagalín.
Þelta er ótvírætt besta rit,
sem fram að þessu liggur eftir
Hagalín, það er rit sem stenst
venjulega bókmentaalin frá-
bærlega, og það þarf ekki að
sþanna það til þess að það
standist mál.
G. J.
— Þetta er ljómandi góður hest-
ur. Hann er spakur eins og lamb.
Nci, hvað er nú þetta eiginleaa?
Dr. HERBERT von DIRKSEN,
núverandi sendiherra Þjóð-
verja í London, tók við þeirri
stöðu af Joachim von Ribben-
trop, sem mí er utanríkismála-
ráðherra Þýskalands. — von
Dirksen var áður sendiherra
Þjóðverja í Tokyo og er þaul-
reyndur og duglegur stjórn-
málamaður, enda er þessi
staða, sem honum hefir verið
fengin, erfiðasta og ábyrgðar-
mesta embættið í utanríkis-
málunum, og mun hann þurfa
á öllum kröftum og kænslcu að
halda þessa dagana.
HITT O G ÞETTA.
Árið 1936 var fjróum innsigl-
uðum flöskum kastað útbyrðis
af skonnortunni Effie M. Mon-
issey og fundust allar við Noreg
ó þessu ári, Sú, sem lengst hafði
borist, var þá um 6600 km. frá
staðnum, þar sem henni var
varpað í sjóinn.
Bæjarbókavörðurinn í Sidney
í Ástralíu segir að lcreppan sé
liðin hjá. Segist hann dæma það
af þvi, að nú sé bókaútlán jafn-
mikil og fyrir kreppuna, eða 569
þús. hindi árlega. En þegar
kreppan var á liámarki 1932,
námu útlán einni miljón hinda.
193. HESTAYERÐIRNIR.
Vörðurinn fer að aðgæta það, en
þá stekkur hún á bak hestinum og
þeysir af stað. •— Stöðvið hana,
piltar!
LEYNDARMÁL 74
HERTOGAFRÚARINNAR
að hermanna sið, snerist á hæli og fór leiðar
sinnar.
vnr.
Skugga bar fyrir opið á skotgryfju okkar,
sem svalt morgunloftið lagði nú inn um. Her-
iuaður nokkur kom inn i gættina.
ý.,K1ukkan er fimm, herra!“
Það var hermaðurinn, sem eg hafði skipað
að vekja okkur — láta það ekki bregðast.
' „Það er hálf klukkustund þangað til árásin
hefst,“ sagði Vignerte. „Yið skulum gangá út.
Eg get lokið sögu minni þar. Það er nú að eins
lokaþátturinn eftir.“
Stjörnurnar voru allar horfnar — nema ein
á austurhimni, sem eins og beið þess, að hverfa
sjónum manna með hinum nýja degi.
Við settumst niður, þar sem við gátum séð
yfir varnarstöðvar okkar. Við hefðum ekki get-
að fundið ákjósanlegri stað til þess að hafast
við á og sjá alt, sem fram færi, er sóknin væri
hafin.
Skamt frá okkur var hermannagröf — lág-
reist með visnuðum greinum og brotnum krossi.
Á þverslánni gat eg lesið:
„Moliammed hen Srnael, liðþjálfi, annari
Tiraileurs herdeildar.
Hann dó fyrir Frakkland 23. september 1914.
Biðjið fyrir sál hans.“
Eg liefi sjaldan orðið eins djúpt snortinn og
af að sjá þennail óbrotna kross, með beiðninni
um að biðja fyrir vesalings Mohammeðstrúar-
hermanninum, sem hafði látið lífið fyrir
Frakkland.“
Vignerte horfði beint fram undan. Hann var
að bíða eftir því, að nægilega birti, svo að hann
gætí betur séð livernig landið var, þar sem bar-
ist yrðí. En sá tími var enn ókominn. Það að
eins mótaði fyrir hinum dökku hæðum, sem
voru á valdi óvinanna.
„Þarna er Hurtebise og Craonne, sagði hann.
Og þar fyrir handan Laon, Saínt Richaumont,
og Guise. Enn lengra frá er La Capelle og Nou-
vionskógamir, þar sem víð réðumst að hvítu
riddurunum með Bmgðnum byssustíngjum. —
Hversu oft flýgur ekki hugur mmn yfír sand-
slétturnar — til HannoVér og Látítefibtrrg, þar
sem eg skildi við Auroru stórhertogafrú. Hvað
liefst hún að í lierbergi sínu — innan um blóm
sín og gimsteina? Eða er það alt tilheyrandi
liðnum tima. Guð minn góður, livað liafa þeir
gert benni,“
Vignerte liélt áfram frásögn sinni.
Þegar við héldum aftur til hallarinnar frá La
Meilleraibrúnni mælti hvorugt okkar orð af.
vörum.
Við snæddum morgunvérð saman og að því
löknu fór hún að liagræða blómunum sínum.
Klukkgn tíu kallaði hún á eina þjónustu-
mey sína.
„Er Mlle. Martlia komin?“ spurði liún.
Þernan játti því.
„Biðjið hana að koma inn.“
Mlle. Martha kom ávalt árlega frá París með
tískuvarning margskonar handa stórhertoga-
frúnni. Þegar eg sá þessa fríðu, frönsku mey
flaug hugur minn ósjálfrátt til Boulevard de la
Madeleine.
„Var ferðin erfið, barnið gott?“ spurðí stór-
hertogafrúin.
„Eg kom í gærkveldi, stórhertogafrú/* sagðí
hún. „Afsakið mig, en eg verð að fara aftur
þegar í kvöld.“
„Hvað liafið þér komið með lianda mér að
þessu sinni?“
Mlle. Martha opnaði öskjur sínar og kassa og
sýndi lienni slæður og blúndur, hatta, gim-
steina, ýmsa smáhluti fagurlega skreytta og
fleira og fleira — alt ósviknar Parísarvörur —
en við hliðina á þeim fær samskonar varningur
annarstaðar frá svip hins ódýra og illa gerða.
„Eg tek alt þetta,“ sagði stórhertogafrúin.
„Segið Duvelleroy, að eg greiði á vanalegan
hátt. í nóvember þarf eg Watteau-blævæng, eða
að minsta kosti Lancret. Eg kem til Parísar þá
og býst við, að það verði tilbúið þá.“
„Því lofa eg,“ sagði stúlkan.
„Gott og vel. Þér ættuð að fara með hraðlest-
inni klukkan fimm. En hádegisverð borðið þér
með mér og þér segið mér hvað gerast mun á
og við Rue de la Paix i vetur.“
Eg dáðist mjög að þvi hve einlæglega og við-
feldnislega stúlkan svaraði öllum fyrirspumum
sfórhertogafrúarinnar. Eg var stoltur af þvi að
vera samlandí þessarar stúlku ,sem Aurora —
er fyrírleít konumar í Lautenburg — sýnilegá