Vísir - 24.07.1945, Blaðsíða 2

2
r
V 1 S I R
Þriðjudaffinn 24. júlí 1945-
voru
^ H H ^
sottir
fangabúðanna*
99
ir dönsku
IMeuengamme66
Wrásihegm <?/#*» Bksssetí ShsseSh ss sasft^
Að
sem
&ÍSB° 3BSe& í Söb'ÍmbbbL
morgni 19. marz, áöur leg að einkennisbúninga-
en Kaupmannabafnarbúar ; sjúkir borgarar þriðja rílcis-
höfðu risið úr rekkju, en er ins liafa vafalaust talið að hér
marzsólin sendi kalda geisia
sína yfir flatneskju Amager,
ók vagnaröð af slað frá rann.
sóknarstofu ríkisins, en í
henni voru 9 „dicsel-vagnar“,
sem dönsku járnbrautirnar
áttu og rúmuðu hver um sig
30 menn. Um nóttina liöfðu
vagnarnir verið hvitmálaðir,
cn á þak og hliðar hafði
danski fáninn jafnframt
verð málaður. Ailt þetia var
gert í skyndi, og það svo
miklu að málningin, var enn
er lagt-------------------~e 1
væri um j’firlækni að ræða,
en i raun og sannleika iiafði
búningur þessi verið notaður
í söngleik í leikhúsi einu í
úthverfum borgarinnar. óein-
kennisbúinn einst.aklingur
liefði ])ótt harla grunsamleg-
ur í- Þýzkaiandi og því valt
á öllu, að liafa skírteini og
einkenni öll í lagi. Með okk-
ur voru ennfremur tvær
hjúkrunarkonur, en nokkuru
áður en við fórum út fyrir
landamerki Kaupmaniiahafn.
ekki þornuð, er lagt var af '.ir slógust fjórir þýzkir lévni-
stað. Eftir margar og lang- J lögreglumenn í hópinn.
dregnar samningaumleitanir j Hafði verið svo um samið,
við Þjóðverja, hafði Hvass að þeir færu með til þess að
skrifstofustjóri í utanrikis.
málaráðuneytínu • tekist að
afla leyfis Þjóðverja tii að
flytja aftur til Danmerkur
dönsku landamæraverðina og
tryggja að fangar þeir, sem
flytja átti frá Þýzkalandi, til
mun þægilegri fangahúða í
Fröslev í Suður-Jótlandi og
sem ekki átli að gefa frelsi,
danska ,utangarðsmenn‘ seminotuðu ekki tækifærið lil að
svo voru 'kallaðir, en höfðu strjúka á leiðinni. í vega-
verið settir í fangabúðir í
Þýzkalandi. Jafnframt voru
likur til að hluta af lögreglu-
liðinu mætti flytja heim, en
nú varð að liafa hraðan á,
áður en Þjóðverjum liefði
snúist hugur. Af hendingu
Jiafði eg verið beðinn um að
slást í förina nekkrum stund-
um áður, en Krehs læknir,
sem kunnur er af æfintýrum
sínum í Mongolíu og þátt-
töku sinni í Finnlandsstyrj-
öldinni, var einnig með i
förinni sem læknir. Þennan
morgun og það svona árla
a
nesti höfðum við mcðferðis
fvrir sjálfa okkur og þá
danska borgara, sem við
vonuðum að við kæmum
með heim, Idaða af matar-
pökkum, sem í var eitt rúg-
hrauð, eill hveitibrauð, 2
dósir af lifrarkæfu, dós af
svínakjöti, ostbiti og kex-
pakki. Af drykkjarföngum
höfðum við í liverjum vagni
stóra brúsa af vatni, tvo
kassa af öli og tvær flöskur
af ákavíti. Þessar vörur allar
komu ekki aðeins í góðar
þarfir okknr til næringar, en
heilraði eg manni þessum í rcyndust mjög heppilegar til
fvrsta sinni, en hann liafði eg að auka á traust okkar og
og féiagar mínir dáð og öf-
undað vegna æfintýra-
mennsku hans. Hann var í
einkennisbúningi, seni sýndi
að hann kærði sig kollóttan
um útlitið, en skildi þeim
mun betur livers var þörf í
lífinu sjálfu. Hann var í kápu
nf lífvarðarforingja, með
húfu, sem hann liafði notað
sem herlæknir á herskyldu-
tíma sínum, en að öðru leyti
var hann klæddur i skips-
Jæknisbúning, sem hann
hafði notað er hann fór til
Ameríku með krónprinsin-
um. Eg liafði einnig klæðst
einkennisbúningi svo sem við
trúnað, er farið var um
margskonar iiermannastöðv-
ar og varðstöðvar SS-iiða á
ieiðinni til áfangastaðarins.
Dýrmætast reyndist þó tó-
bakið og vindlingarnir, sem
við höfðum meðferðis og all
mikið af. Samkvæmt áætlun-
inni áttum við að fara yfir
Stóra-Belti með morgun-
ferjunni, en sökum þess að
þýzk.ar sjúkraflutningalestir
og flóttamanna lestir lokuðu
leiðinni, komumst við fyrst
yfir er langt var liðið á dag.
Enginn okkar mun gleyma
eymd þeirri og óþrifnaði,
sem blasti við augum, í ferj-
átti, en krónan.og önnur ein-j um þessum, en ástandinu
kenni hans voru svo skraut-1 kynntumst við líliliega með-
Iíonungur og krónprinshjónin.
Dr. Knud Skadhauge
an við urðum að bíða. Þarra
gat í rauninni að iíla forboða
þess að heilbrigðiskerfið
þýzka hrundi til grunna, en
því kvnnlunist við á síðasta
stigi þess eflir fáa mánuði.
Er við lögðum leið okkar
])vert vfir Fjón, fengum við
í fyrsta skipti færi á að
heilsa upp á þýzku leiðsögu-
mennina, með því að, einn
þeirra snéri sér tii miri og
gat þess, að þeir fjórir væru
i mestu vandræðum með tó-
bak. Eg gaf honum strax cinn
vindlingapakka, sem liann
hýrnaði mjög vfir að fá. Er
hann vildi greiða mér fé fvr-
ir, tjáði eg honum að eg ætli
ekki vindlingana, heldur
danska rikið, og eg gæti með
engu móti skilið að slíkt
smáræði gæli haft nokkura
þýðingu í „clearing-viðskipt-
um“ landanna. Á leiðinni um
Fjón var lestin stöðugt stöðv.
uð af þýzkum varðliðum,
sem kröfðust að fá að rann-
saka vagnana, þrátt fyrir
skjöl og.skilríki er við höfð-
um meðferðis frá „der Ober-
kommando der deutschen
Sicherheitspolizei in Dáne-
mark“. Skömmu eflir að eg
hafði gefið Þjóðverjanum
vindlingapakkann, gekk eg
úr skugga um hvert undra-
meðal þar var um að ræða.
Er nokkurir varðmenn voru
í þann veginn að umsnúa
öllu í vagni þeim, sem eg var
í, snaraðist einn Þjóðverj-
anna skyndilega inn í vagn-
inn og skipaði hermönnun-
um byrstur i bragði að fara
út úr vagninum: „Die Unter-
suchung isl schluss. Wier
miissen wieterfahrén. Her-
aus.“ Hermennirnir skelltu
saman hælum, sögðú „Ja-
wohl“ og fóru. Eftir 17
stunda akstur frá Kaup-
mannahöfn komum við til
dönsku landamæranna við
Krusaa.) Hér.. skildu leiðir,
þannig að fimm vagnar fóru
til fangabúðapna við.„Múbl-
herg“, og stjórnaði dr. Krebs
þeim leiðangri, en binir vagn-
arnir fjórir fóru skemmri
leið til Npuengamme við
Hamborg og lutu stjórn dr.
Lorenzen, sém er kunnur
suður-józkúr læknir og hafði
auk þess beztu skiiyrði til að
stjórna jieim leiðangri.. Sem
dansksinnaður Suður-Jóti
bafði bann barizt með Þjóð-
verjum í fyrri heimsstyrjöld-
inni, en auk þess að tala mál-
ið eins og innfæddur Þjóð-
verji, þekkti hann mætavel
lunderni landamæravarð-
anna þýzku, sem vel gat haft
sína þýðingu undir þessum
kringumstæðum. Auk þessa
þekkti liann dönsku landa-
mæraverðina, sem við áttum
að flytja heim Hann þekkti
þá hvern einstakan, og lét sér
annt um þá eins og börn sín.
Er það heppnaðist að ná
þeim öllum úr klóm Þjóð-
verja, ber að þakka honum
það.að verulegu leyti. Gesta-
po vissi yfirleitt ekkert um
hvar þessir menn voru niður
komnir í fangabúðum eða
vinnustöðvum, og töldu mál-
ið fyllilega afgreilt, þegar
nægjanlega margir fangar
höfðu verið látnir lausir. Dr.
Lorenzen gerði sér þeí la
hinsvegar ekki að góðu, fycr
en hann hafði fundið öll
„börnin“ sín og koinið þeim
tryggilega i vagnana.
Um morguninn 14. marz
ókum við yf-ir landamærin
og suður eftir Suður-Slésvík
og Holstein. Mætlum við þar
þýzkum flóttamönnum, á
langri og erfiðri leið frá
austurhéruðum Þýzkalands
til dönsku landamæranna.
óþrjótandi röð al' lélegum
kerrum, sem soltnir hestar
voru sþenntir fyrir. Oftast
ólc korta vagninum, sem i
voru hryggiltgar leifar af þvi,
sem eitt sinn hafði myndað
heimili: léleg dragkista, sæng
og eitthvað af húsmunum.
Við hliðina á kerrunni hlupu
berfætt og tölraleg börn, sem
báru í útliti vott um þau
kjör, sem þella fólk hafði átt
við að húa um langt skeið.
Lithauiskur hermaður, sem
eg liitti í Kaupmannaliöfn,
sem stríðsfanga að fengnum
friði, Iýsti fvrir mér hvernig
þýzku flóttamennirnir hefðu
verið marðir undir stríðsvél-
unum þýzku, er herinn flýði
undan Rússunum, án þess að
nokkurt tillit væri til þeirra
lekið. Var að undra þótt þetta
fólk væri hælt að lifa, og
andlitsdrættir þess bærú vott
um algeran sljóleika fyrir
því, sem í kringum ]iað skeði.
Seint um daginn fórum við
um úthyerfi Hamborgar, og
gátum greint nokkuð þær
eyðileggingar, sem þar böfðu
orðið í árásum brezka flug-
flotans, en sem við áttum
eftir að kynnast bctur þá um
kvöldið. Kílómeter eftir kíló-
metér ókum við um svæði,
þar sem stærsla borg Þýzka-
lands hafði staðið, án þess að
eygja eitt einasta hús, sem
íbúðarhæl't var. Rústir, grjót-
hrúgur, samanvafið járn og
svartir múrar af sóti. Til þess.
að koina í veg fyrir að um-
ferð í þessum fyrrverandi
götnm, höfðyi veggir verið
hlaðnir úr múrsteinum þvert
yfir þær. Myndin var svo.
öiYiurleg að hún gal talizt
óhugnunleg. Rústir Pompei
verða ekki fjölsóttar af ferða-
mönnum eftir þelta slríð.
Þrátt fvrir alla Jiessa eyði-
leggingu, bjuggu hér þúsund-
ir manna, sem ncyddir voru
til að inna daglega yinnu af
hendi. í kjöllurunum undir
húsuúum og í bráðabirgða-
skýlum úr timbri, á stærð við
danskt haðhús í nágrenni
Kaupmannabafnar bjó þetta
fólk.
Er við biðum fj'rir utan
danska sendiráðið kom þýzk-
ur foringi að einum vagnin-
um, og spurði laumulega
hvort við hefðum smjör, sem
hann gæti fengið keypt. Við
urðum að bryggja hatin með
því, að svo væri ekki. Þeir
okkar, sem áttu eftir að búa
næstu nætur á „Hotel Atlan-
tic“, sem var fyrir^striðið eitt
af stærstu og veglegustu gisli-
húsum Þýzkalands, skildu
betur umhverfið, sem foringi
þessi hrærðist i. Ilið eina,
sem fáanlegt var í þessu
mikla gistihúsi, var bolli af
gerfikaffi, án sykurs, mjólk-
ur og br.auðs. Greiðslan fyrir
herbergin var ekki innt af
hencfi í mörkum, heldur mat-
arpökkum, sem við liöfðum
mcðferðis.
Sama kvöldið og við kom-
um til Ilamborgar, ók Ilvass
deildarstjóri, Dr. Lorenzen og
eg til Neuengamme, fil við-
ræðna við yfirmann fanga-
búðanna, Obersturmbann-
fúhrer Dr. Pauli. Fangabúð-
irnar lágu rúmlega 15 km.
frá Hamborg. Einn af her-
vegum Napóleons lá frá bif-
reiðabrautinni út lil „Neuen-
gamme“. Hér á leirum Elbu,
þar scm grunnt var á jarð-
vatninu, en þokan læddist
yfir jörðina mestan liluta
ársins, köld og-rök, eða mý-
flugurnar gerðu lifið óbæri-
ltgt í sumarhitum, hafði
Geslajio reist einhverjar liinar
stærslu fangabúðir í Þýzka-
landi. Er þetta gerðist bjuggu
hér 18.000 fangar frá öllum
þjóðum, en sagt var að búð-
irnar rúmuðu 75.000 manns,
Girðingin var úr tvöföldu
gaddavírsneti sem mörg þús-
und voIla__ rafstraumur var
leiddur i, cn innan við lágu
timburskúrarnir í röðuip-
Ekki fengum við leyfi lil að
koma inn í búðirnar, en í
forgarðinn milli girðinganna
máttum við stíga. Við vorum
heppnir með þann tíma dags,
sem við dvöldum þarna. Milli
ld. 18—19 komu fangarnir
heim frá allskyns vinmu
fylking eftir fylkingu, þús-
undum saman. Þessir vesal-
ingar stauluðust áfram,
klæddir í samfestinga úr
fyrrverandi náttklæðum og
jakka, sem fátækuslu verka-
menn befðu ekki getað geng-
ið í í Danmörku án þess að
vekja meðaumkun. Hárið
var klippt af höfðinu miðju,
eins og þar væri breiður bil-
vegur, en á baki höfðu þeir
ferliyrnda bót milli berðar-
blaða og var hún misjafn-
lega lit. Eg liélt að fangarn-
ir væru þannig merktir eftir
þjóðerni ,eða tegund afbrota,,
eii seinna fékk eg að vita að
þetta voru skotslcífur. Áhrif-
in, sem hifreið okkar og
danski fáninn liafði á fang-
ana, voru mjög mismunandi.
Frakkar, Pólverjar, Rússar
og Hollendingar gengu fram
hjá eins og i svefni eða líkt
og sálin liefði þegar yfirgef-
ið líkamann vegna vonleysis.
Danir og Norðmenn heilsuðu
okkúr, þótt það væri bann-
að, mcð því að depla lil pkk-
ar augunum, en þeir djörf-
ustu leyfðu sér að muldra:
„berðu kveðju heim“ eða
„komumst við hráðlega
Framh. á 6. síðu.