Vísir - 24.07.1945, Qupperneq 6

VISIR
Þriðjudaginn 24. júlí 1945
>6
9IMeuengamme‘
Framh. af 2. síðu.
heim?“, um leið og þe.ir fóru
fram lijá vagninum. Ýmsir
gátu ekki tára bundist er þeir
sáu danska fánann. Svo náði
liarmleikurinn hámarki sínu.
Fangarnir gengu til könnun-
•ar, en á meðan lék lúðrasveit
úr hóþi fanganna sjálfra. Lék
Iiún stöðugt í tvær stundir,
þunnt klædd og illa þrátt fyr-
ir kuldánn, en leilcið var
göngulag. Skaplyndi foringja
þriðja ríkisins getur eitt
.skýrt þvílíka mannvonsku,
að láta þessa vesalinga þola
allar slíkar þjáningar meðan
leikið var á horn.
Við settumst inn í vagn-
inn, lokuðum gluggum og
-kveiktum á útvarpinu: „Hier
. ist England, Hier ist Eng-
land, B. B. C. konnnt mit
einer Aussendung fur Ifeut-
scliland“. Við reyndum að
„loka augunum, vegna þcss,
’S.em við okkur blasti, og
.hugguðum okkur við, að nú
gæti ekki dregist nema fáa
tmánuði að þessi dýrslega
mannliatarastjórn væri öll.
Kl. 1 daginn eftir ók bif-
i-eiðalestin, sjúkrabifreiðar
•og flutningabifreiðar, til
fangabúðanna. Á þeim tíma
áttu landar okkar að vera al-
búnir til farar. í fjórar stund-
ir urðum við að bíða eftir
þeim. Þýzkir stjórnendur
liafa aldrei verið frægir fyrir
að vera snarir í snúningum,
-en öllu frekar fyrir ná-
lcvæmni sína. Hér, var það
svo. Við notuðum tímann til
Jiess að skoða okkur um á
nokkru af fangabúðasvæð-
inu, sem við liöfðum fengið
að aka vögnunum inn á eftir
mikið' þref. í 20 metra fjar-
1ægð voru nokkrir fangar að
-draga járnvaltara. Eins og
soltnir dráttarhestar úrðu
þeir að draga valtarann fram
og aftur um 500 melra braut,
sem þeir unnu á. Stöðugt
hljómuðu skipanir SS-mann-
anna, sem stjórnuðu vinn-
unni, en annað veifið hvein
í langri svipu og minnti þetta
á þrælahald Rómverja og gal-
eiðurekstur. Flestir fanganna
voru sjúklega grágulir í ajid-
iiti, en þess litarafts minnist
ckki, nema hjá sjúklingum,
sem eru að dauða komnir cft-
i r skurðaðgerð. Svitinn draup
/■f þeim, en mér hryllti við
því, að þessir menn yrðu, að
fáum stundum liðnum, að
• tanda teinréttir við liðs-
„lcönnun í margar stundir í
.svo miklum kuk’a, að við
hinir hálfskulfum í kápum
okkar. Umbverfis okkkur
gengu SS-varðmenn fram og
aftur. Eg geklc lil eins þeirra,
inanns við aldur, i gauðslitn-
um búningi. Mér fannst—eg
,sjá á svip lians að liann væri
ekki 100% ánægður með að
þramma hér fram og aftur.
Eg bauð lionum vindling.
Hann ljómaði allur af á-
nægju, Ieit fljótlega i kring-
um sig ,en stakk vindlingn-
mn í barm sér. Hann talaði
ogæta ensku, og skýrði mér
-frá, að í æsku sinni, er lífið
var vert j'ess að lifa jivi, hefði
hann farið víða um heim, en
leit þvi næsl spurnaraugum
til mín. Eg vék höfði i átt til
valtarans og spurði hvort
hann gæti slcilið að Þjóðverj-
=.ar væru liataðir í Danmörku.
„Nazistar liafa vakið hatur á
Þjóðyerjum um heim allan“,
-sagði liann lágri röddu,
„Deutscliland ist caput". Svo
íór liann að tala um veðrið.
Annar SS-maður hafði nálg-
-<ast og gekk nú fram hjá okk-
ur. Er liann var kominn í
fangahúðirnar
hæfilega fjarlægð sagði sá
aldraði: „Hitler liugsaði sér
að berjast gegn kommúnism-
anum, en hefir í staðinn
rutt honum betri braut, en
Stalin hefði nokkuru sinni
getað gert. Bara að allt
væri nú um garö gengið.“
Hann var 64 ára og hafði
barist í Póllandi og Frakk-
landi. Heimili hans var í rúst-
um. Synir lians voru fallnir,
konu sina bafði hann ekki
séð í tvö ár, og vissi eklci
hvort bún væri lífs eða liðin.
Klukkan var að verða fjög-
ur. Innan við innstu gadda-
vírsgirðinguna sáum við
flokk koma á göngu. Er þeir
nálguðust sáum við ljósbláu
einkennisbúningana, seín
brugðu birtu yfir þetta öm-
urlega umliverfi. Þetta voru
landamæraverðirnir okkar.
Þeir reyndu að bera sig svo
irannalega að það sæmdi
búningnum. Þeir reikuðu þó
í spori, og fötin hengu utan
á þeim eins og fuglahræðu.
Mér kom í hug myndin af
her Napoleons á undanhald-
inu í Rússlandi 1812, en
aldrei hefi eg séð gleðina
geisla meir út úr mannleg-
um augum, en hjá jiessuin
ungu og gömlu landamæra-
vörðum, sem aldrei hafði lil
bugar komið að bleypa
fjandsamlegu skoti úr gömlu
fortíðar byssuhólkunum sín-
um, en unnu það eill sér lil
dómsáfellis að snúasl til
varnar svo seni skyldan bauð
!). apríl. Þeir héldu dauða-
haldi á Rauðakross pökkum
sinuin, — þessúm litlu köss-
um, sem Iialdíð böfðu í þeim
lýfinii. Þýzk sjúkraflutninga
herbifreið kom með siðasla
manninn. Ilann hafði legið
sjúkur mánuðum saman,
með æxli í lungum vegna
lungnabólgu. Hann gat elcki
talað, en augnatillit hans og
friðurinn yfir andlili lians
sagði meira en nokkur orð,
fimm mánuði. Hann þeklcti
þær allar: Buchenwalde,
Belsen, Porta, Dacliau og nú
síðast i Neuengamme. Hann
var ekki í rónni fyrr en liann
liafði aflað sér sldrteinis.
Helmingur þeirra manna
sem fluttir voru lil Þýzka-
lands, voru í lifenda tölu.
„The survival of the fittesl“
kallaði Darwin það. Enginn
þeirra kærði sig' um að i'æða
æfintýri sin, ekki út af fyrir
sig af ótta við Gestapo, lield-
ur vegna taugaáfallsins, sem
hafði lamað þá. Einn þeirra
átti að’bera kveðju frá félaga
sínum, til gamallar móður
hans einhverstaðar á Norður.
Jótlandi. Hann hafði borft á
félaga sinn verða að fást við
rústirnar í Hamborg, þott
liann hefði 40 stiga liita. Er
hann gat ekki neytt kálsúp-
unnar, sem honum var feng-
in, var hann barinn með
svipu. Er liann gat elcki stað-
ið lengur uppréttur, var
sparlcað í liann og liann dreg-
inn burt. Hálfri stundu
seinna var félögum lians til-
kynnt að hann hefði verið
„skotinn vegna flóttatilraun-
ar“.
er hann
bílnum.
lá i danska sjúkra-
A
kom
legir
eftir hermönnunum
hópur manna, ömur-
í útliti, á aldrinum 18
—60 ára. Þeir voru krúnu-
rakaðir, en það virtist næst-
um eins og einkennisbúning-
ur. Þelta voru „utangarðs-
mennirnir“, sem Þjóðverjar
voru svo hreyknir af að hafa
losað Danina við. Stórglaépa-
nvenn og melludólgá, kölluðu
Þjóðverjarnir þá í blöðun-
um, en nú slcildi maður livers
vegna lögreglan ljósmyndar
alltaf glæpamenn án hálslins
og hárs. Þessir menn lílctust
Jiví, sem Jxeir áttu að líkjast:
hóp glæpamanna. Mér er ó-
kunnugt uni bversu margir
þessara manna bafa lcomist
undir hendur danskra yfir-
valda, Jiangað til Þjóðverj-
arnir komu, — ef til vill hafa
einhverjir þeirra fengið skil-
yrðisbundinn dóm fyrir
lmupl en margir þeirra liöfðu
tkker tannað á samvizkunni,
en að. Jieir voru í flokki
þeirra manna, sem finnast í
öllum Jijóðfélögum, og sem
gera sér engar grillur út af
morgundegihum. Eg talaði
fyrst við 18 ára pilt. Hann
sat inni á kaffiliúsi i Álaborg
með kaffibolla fyrir framan
sig, en án skírteinis, og gerðu
Jiá Þjóðverjarnir áhlaup á
staðinn, Hann fékk engan
kost á að sanna Gestapo að
hann ætti Jxctta litla en mjög
svo þýðingarmikla bréf-
spjald, svo að segja í næsta
liúsi við það, sem hann var
tekinn i. Nú liafði hann
flækst milli fangabúða í
Aktsurinn reyndist erfiður
norður eftir Slesvig-IIolsten.
Nokkru eftir að við fórum frá
Ilamborg féll mvrkrið yfir.
Ilvað eftir annað urðum við
að nema staðar í þorpum,
þar sem loftvarnamerki
kváðu við. Við lieyrðum til
ensku og amerísku flugvél-
anna hátt í lofti, en loftvarna-
skolbríð heyrðum við enga.
Á bálftíma fresti heyrðum
við í útvarpi fremstu bifreið-
arinnar „Tiefflieger-Meld-
ungen“ Jxýzlca útvarpsins.
Við slnppum hjá þessum á-
rásum, en mánuði síðar var
dönsk-sænsk lest fyrir þeim
og fimmtíu menn voru
drepnir. Hermertnirnir og
„utangarðsmennirnir“ nutu
matarins, sem við gáfum
Jieim, með góðri lyst og
hrifningu, og hefi eg aldrei
séð slika. Við urðum að lialda
i við þá, ekki vegna skorts
á mat, heldur sökum bins, að
þeir voru magaveikir, svo að
segja undantekningarlaust.
Flestir höfðu Jxeir liósta,
og við gengum úr skugga um,
að nokkrir Jæirra Jxjáðust af
lungnabólgu, Jiótt þtir hefðu
verið taldir vinnufærir og
sætt meðferð, sem fullfrísk-
ir menn, liefðum við ekki
komið til sögunnar. Af 81
,utangar-ðsmanni‘ lögðum við
strax eftir komuna lil Dan-
merkur 15 á sjúkrahús. Þrír
dóu eftir nokkurra daga
legu. í fangabúðunum var yf-
irleitt elcki völ á læknisfróð-
um mönnum, sem önnuðust
sjúka fanga. Oftast gerðu Jlað
þýzkir stríðsfangar, lielzt iðn-
aðarmenn, sem nutu þeirrar
livlli, að fá að gegna yfirlækn-
isstörfum í sjúkradeildinni.
Kæmi Jiað fyrir að völ væri
þar á lækni, gat kómið til
greina að hann mætti að-
stoða, en til Jiess varð liann
að fá leyfi ,yfirlæknisins‘ og
fara eftir fyrirmælum hans.
Verkfæri og meðul vo.ru af
svo skornum skammti, að
lærður læknir gat yfirleitt
ekkert gert til bjargar. Þeg^
ar Jxess er gætt að þrifnaðar
eða eðlilegra heilbrigðisráð-
stafana var að engu leyti
gætt, er lieldur eklci að undra,
þótt dánarhlutfallið væri
hátt í fangabúðunum.
Klukkan var að vcrða 2
um nóttina er við komum til
Krusaa og dönsku landamær-
anna. Þá vissum við ekki ör-
ugglega hvort Þjóðverjarnir
ætluðu að géfa landamæra-
verðina frjálsa. Hitt vissum
við að Jxá átti alla að flytja
tii 1 rÖslev-fangabúðanna í
nánd við Padburg. í landa-
mæraliéruðunum höfðu
menn beðið með óþreyju og
eftirvæntingu eftir úrslitun-
um. Hve margir koniu heim?
liverjir myndu verða að bíða
árangurslaust eftir bróður
eða föður, sem látizt höfðu í
fangabúðunum ? Hve nær
myndi þeim gefið frelsi, er
heim komu? Menn vissu að
Ieiðangurinn hafði farið frá
Hamborg kl. 4 um daginn.
F'regnin liafði borist eins og
eldur í sinu, og menn reyndii
að reikna út bvenær lestin
kæmi. Við vissum að J)að
myndi vekja mildl vonbrigði
ef við færum yfir landamær-
in i algjöru myrkri, og því
vakti ])að mikinn fögnuð, er
Jiað fréttist að Jjýzku leið-
sögumennirnir hefðu leyft að
kveikt yrði á blysum á öll-
um bifreiðunum, er við fær-
um yfir landamærin. Það var
eklci sofið í Suður-Jótlandi
nóttina J)á. Frá Krusaa til
Padsburg stóðu Suður-Jöt-
arnir í þéttum röðum, alla
leiðina, sem er nokkurra kiló-
metra löng. Við urðum að
aka afarhægt til Jxess yfirleitt
að lcomast áfram. Fóllc stölck
upp á þrep vagnanna, barði
á rúðurnar, veifaði og hróp-
aði. Á torginu í Padsburg
námum við staðar sem
snöggvast. Fólk réðst að
vögnunum og eftir augnablik
höfðu allar hendur samein-
ast. Áður en við vissum af
liengu konur á öllum aldri
um báls okkar. „Þölck fyrir
að Jiér sóttuð manninn
minn,“ Jxökk fyrir að þið
komuð“ heyrðist allsslaðar,
cn tárin streymdu niður
kinnarnar á hamingjusömum
eiginkonum og unnustum.
Skyndilega gerði dúnalogn.
Gamall landamæravörður
liafði risið lir sæli og slcig
út á J)rep bifreiðarinnar. Þar
Jakkaði hann Rauða-Ivross-
inum fyrir lijálpina vegna sín
og félaga sinna, en án lienn-
ar hefðií þeir ekki fengið að
sjá Danmörku .á Jæssari
stundu. Hrópað var lnirra og
2000 manns söng einum rómi
þjóðsönginn og livatningar-
söngva.
Sameiningin 1920 var elcki
hjartanlegri, en móttökur
þessar né frekar hrífandi.
Nokkrum stundum seinna
voru landamæraverðirnir
látnir lausir í Fröslev, og
meðan „utangarðmennirn-
ir“ ókú norður eftir Jótlandi,
og var heilsað með hrifningu
og gjöfum í józkum þorpum,
cr ]>eir fóru um, fögnuðu
Suður-Jótarnir ástkæru
landamæravörðuniim sínum.
Knud Skadhauge.
H á r 1 i t u n.
Heitt og kalt
permanent.
með útlendri olíu.
Hárgreiðslustofan Perla
Kaupum
allar bækur, hvort heldur
eru heil söfn eða einstakar
bækur. Einnig tímarit og
blöð.
Bókaverzlun
Guðm. Gamalíelssonar
Lækjargötu 6.
Sími 3263.
Sœjartfréttir
Næturlæknir
er í Læknavar'ðstofunni, simi
5030.
Næturvörður
er í ReykjavíkÚr Apóteki.
Næturakstur
annast bst. Hreyfill, simi 1033.
Svifflugmenn í Svíþjóð.
Síðastliðinn laugardag komu
bræðurnir Pétur og Helgi Filipp-
ussynir til Svíþjóðar. Fóru þeir
héðan til þess að lcynna sér nýj-
ungar í svifflugi, svo og kaupa
efni og annað, sem starfscini
Svifflugfélags íslands er nauðsyn-
legt.
Símskák milli íslands og Færeyja.
Næstk. fðstudagskvöld kl. 10
verður háð símskák milli Skák-
sambands fslands og Færeyja.
Komu titmæli frá Færeyjum um
að þessi keppni yrði liá'ð.
f dag kl. 19.25
verður byrjað á ný að lesa sild-
veiðiskýrslur Fiskifélagsins i Rík-
isútvarpið, eins og gert var fyrir
stríð.
Sextugur
er í dag Konráð Vilhjálmsson,
rithöfundur, á Akureyri.
Sjómannafélag Reykjavíkur
hefir tilkynnt atvinnurekend-
um kaupskipaflotans, uppsögn
samninga við þá um kaup og kjör
á flotanum. Samningar þessir
eru útrunnir 1. okt. næstlc.
Fimmtugur
varð í gær Árni B. Sigurðsson,
balcari á Akranesi.
Útvarpið í kvöld..
KI. 19.25' Sildaraflaskýrsíur.
Lög úr ópercttum og tónfilmúm.
20.20 Hljómplötur: Ivvartett í a-
moll eftir Schumann. 20.45 Er-
indi: Lönd og lýðir: Yfir mold-
um nazismans (Sverrir Kristjáns-
son sagnfræðingur). 21.10 Hljóm-
plötur: Ivirkjutónlist. 22.00 Frétt-
ir. Dagskrárlok.
Veðurhorfur til kl. 3 nótt.
Suðvesturland, Faxaflói, Breiða-
fjörður: Norðan eða norðvcstan
kaldi, lægir í nótt. Bjartviðri.
Vestfirðir: Hæg norðan átt og
léttskýjað. Norðurland og norð-
austurland: Allhvass á norðan,
þokuloft og rigning. Austurland
og suðausturland: Norðvestan
gola. Léttskýjað.
KR0SSGÁTA nr. 94.
I 1 3 M 5 U
Skýringar:
Lárétt: 1 Skær, 7 efni, 8
flana, 9 frumefni, 10 liell, 11
boga, 13 mjög, 14 kvæði, 15
greinir, 16 spýtu, 17 hrjúfur.
Lóðrétt: 1 Rekald, 2 þras,
3 vegna, 4 streng, 5 þar til,
6 guð, 10 mjög, 11 lengdar-
mál ef. fel. 12 kvæða, 13
elska, 14 fóru, 15 lclaki, 16
gat.
Ráðning á krossgátu nr. 93.
Lárétt: 1 Blelckja, 7 lag, 8
lok, 9 ek, 10 góð, 11 far, 13
elt, 14 la, 15 æfa, 16 ráð, 17
dignaði.
Lóðrétt: 1 Blek, 2 lak, 3
eg, 4 klór, 5 joð, 6 ak, 10 gat,
11 flag, 12 laði, 13 efi, 14 láð»
15 Æ. D„ 16 Ra.