Vísir - 22.09.1947, Blaðsíða 4

Vísir - 22.09.1947, Blaðsíða 4
V I S l R . Mónmiagtmi 22. scptembw 1947 Eftir Þorgrím trölla. ' „Komir þú á Grænlands ferund“, muntu ekki aðeins Bjá sprundin vænu. Þú munt einnig komast að raun um, að nærfellt öll hin iforna menning hinna núver- andi Gi-ænlendinga er forn- norræn veiðimannamenning, ;og þeir sjálfir furðu líkir vorri þjóð í eðli sínu, skap- ferli og mannkostum. Hafir þú augun opin, og hafi guð gefið þér skynbært vit, muntu fara af landinu full- ,viss urn það, að Eskimóarnir séu hinir fornu íslendingai*, er landið byggðu, furðu lítið blandaðir hinni kolsvörtu dvergþjóð, er vér kölluðum Skrælingja. En þú munt sjá fleira á Grænlandi. Allur hinn forni klæðnaður Eskimóa er ram- íslenzkur miðaldabúnaður í hverju einasta atriði. Jafnvel sútun skinnanna er íslenzk í hverju og einu atriði, saum- sporið og beinnálin, sem saumað var með, og snið fat- anna er í sérhverju atriði ís- lenzkt. Er þú kemur inn á höfn og sérð landsmenn koma út á skip, til að bjóða þig velkominn, mun þér eins og Sigurði Breiðfjörð verða starsýnt á hártopp silki- hrundanna, er stássa í bród- eruðum skinnbúningum, er kosta mundu þúsundir króna hér í álfu. En höfuðskrautið þeirra mundi þó enn dýr- mætara í augum menntaðs manns, því ]>að er hinn forni bártoppur Sveba, þeirrar greinar Germana, er norrænu þjóðirnar töldust til. Þessi hártoppur var tákn frelsis og sæmdar. Hann var í tízku við hirð Montesuma keisara í Mexikó í byrjun 16. aldar. Islenzki skautfaldurinn er sniðinn fyrir þennan hár- fopji, en sjálfur hártoppurinn er hvergi lengur i heiðri hafður, nerna á Grænlandi; þar er hann enn sama tákn sæmdar og virðingar og í fornöld. Grænlandsvísur Sig- urðar Breiðfjörðs myndu liafa orðið með allt öðrum blæ, ef hann hefði haft þekk- ingu vorra tima og ekki þurft að líta á hlutina á Grænlandi igegnum stjórnargler danskr- ar fávizku og hfeypidóma. Tignarlegf land. En hin fyrstu kyjmi þín öf Grænlandi munu ekki yerða hinir skemmtilegu og góðgjörnu íbúar þess, heldur rnun hin mátluga sjón lands- ins vera hið fyrsta, sem gagn- feluir þig, hið mikla ljósvarp frá Miklajökli og hin dásam- 3egu litbrigði láðs og lagar Og mikilleiki landsins. Mað- iiir, sem víða hafði farið, sagði citt sinn við mig: „Suð- jurhlíðar óg dalir Alpafjalla jog Feneyjar, það eru fögur Jönd, en þó sem ekkert á móti tign og fegurð Græn- lands“. Þetta sagði hann. Og spá min er, að þegar Græn- land verður opnað, líður ekki á löngu áðui' en það verður fjölsóttasta ferðamannaland í heimi, og að þangað komi menn úr öllum löndum heims, aðeins til að sjá landið. Þú sérð svo mjóa firðina teygja sig milli fjalla og ása inn í landið, miklu lengra en augað eygir. Á skergarðin- um fyrir utan landið hefir þú séð naktar granítklappir, en þú hefir einnig séð þar noklt- urn gróður. Skerin og iit- nesin virðast grýtt. En svo siglum við inn eftir einhverj- ’ um firðinum. Hann kann að vera tugir danskra mílna á lengd, en hann er mjór. -— Brátt breytist landslagið þannig, að allt landið er vaf- ið í eina gróðurbreiðu bátt upp í liliðar. Og þar sem f jöll- in eru lág —- en það er ó- víða —, er allt landið gróðri hulið. Hvergi sérð þú mel, hvergi sérð þú flag, hvergi sérð þú holt eða uppblástur! Þú ferð um land, sem með réttu ber nafnið Grnæland. Á göngu. Fjörðurinn er spegilsléttur og hlíðarnar og fjarlægir ' tindar spegla sig í vatnsflet- inum. Grænlenzka húsfreyj- j an á bátnum gefur bendingu ( og segir eitthvað. Það á að leggja að landi og hita há- degiskaffið. Við göngum okk- ur spölkorn meðan hilnar á . katlinum. Fóturinn sekkur upp að hné niður í gróður- ! breiðuna, lyr.g, fjalldrapa og ( víði. Sumstaðar er víðikjarr- J ið í mitt lær eða í beltisslað. I Dálítill lækur rennur eftir I daldragi, og fram með hon- um er meira en mannhæðar- hátl kjarr af birki og víði, en lækurinn er fullur af ár- silungi (salmon alpinus). Svo höldiim við ferðinni áfram inn eftir firðinum. Gróðurinn vex, og meira fer að bera á háu kjarri birkis og víðis. 1 hlíðinni til vinstri er græn grasbreiða. Það er íslenzkur töðuvöllur, sem enn er í rækt. Islenzkar bæjar- rústir eru ofarlega í túninu og rústir peningshúsa hér og þar, en steinhlaðnar bygg- ingar standa að mestu enn. Laxá rennur eftir dal til sjáv- ar skammt frá bænum. I dalnum er hátt kjarr af birki | og víði, og allt landið er vaf- ið gróðri og búsældarlegt. Eittbvað þessu líkt er um- horfs á um það bil 190 stöð- j um í Eystribyggð og 90 stöð- I um í Vestribyggð, þar sem j hinir fornu íslenzku bænda- I bæir stóðu. Túnin eru rudd ' og enn í rækt eða þá með ' túngresi, en sumstaðar hefir skógurinn þó breiðzt inn í túnin og tekið af þeim meiri eða minni skákir. Grasið er hnéhátt eða hærra, þótt langt sé orðið síðan síðast var borið á. Vænt fé á Grænlandi. En hvernig væri að búa þarna? Þama eru ágætir landkostir. Á Grænlandi ná dilkar t. d. þriðjungi meiri vikt en á Islandi. Fóðurjurt- ir á Grænlandi eru kjarn- miklar nijög. Fóðurgildi grænlenzks viðis hefir t. d. verið rannsakað, og jafngild- ir hann íslenzkri töðu. Loí'ts- lag inni í fjörðunum er mjög þurr't og úrkomulítið. Því er þar lítið um mýrar, og jarð- vegur virðist víðast fremur grunnur, en ræktunarskilyrði eru þó nokkur og líklega meiri en menn hyggja, því ekki er þetta rannsakað að gagni. I Eystribyggð gengur nú íslenzkt sauðfé úti gjafar- laust allan veturinn. I Görð- um í Einarsfirði hafa mjólk- urkýr af dönsku kyni geng- ið úti svo til allan veturinn í nokkra mannsaldra, svo að raun er komin á þetta. Þeim hefir ekki verið ætlað nema örlítið af lieyi (sem svarar 4 hestum hverri kú, að mig minnir). Ekki er mér kunn- ugt um nyt þeirra á beitinni, en að sumrinu mun allt ganga vel. Þurrir og heitir austan- vindar gera riokkurn skaða á gróðri að vetrinum. Þar ættu aldrci að hrekjast hey, heldur þorna af ljánum. Vegna ísreksins út af Eystri- byggð frá þvi í janúar— febrúar og fram í júlí, vorar þar ekki fyrr en hér, en sum- ar stendur þar lengur fram á haustið en hér, og þar er haustgott mjög, enda íslaust þá. Hlunnindi eru mikil: lax og silungsveiði í hverri sprænu, mikið fiski allan árs- ins hring í lygnum fjörðum rétt við bæjarvegginn, rekar, selveiði, varplönd og veiðar af landinu. Eystribyggð fjórðungur Islands. Sigu rður búnaðarmála- stjóri sagði Dönum i skýrslu sinni til Grænlandsstjórnar, að landbúnaðarsvæði Eystri- byggðar myndi svara til eins fjórðungs á Islandi. En land- Ininaðarsvæðið i Vestribyggð hygg eg vera sem helming af því. Ef þetta væri ’rétt, ætti landbúnaðarsvæðið á öllu Grænlandi ekki að vera meira en sem svarar hálfum öðrum fjórðungi á Islandi. En þessi búlönd eru að öllu samanlögðu ekki lakari en það, sem allra bezt cr hér á landi. Síra Egiil Þórhallason, ér lengi var trúboði og 'pró- fástur á Grænlandi og ránn- sakyði búlöndin í Vestri- byggð með það fyrir augum, að þar vrði reist íslenzk bændabyggð á síðari hlulá 18. aldar, segir ]>essar sveitir ekki lafcari en það, sem hann þekkti" hezt hér á landi, en það var Borgarfjörður, því Egill var Borgfirðingur. En í Eystribyggð eru stórum betri búlönd cn í Vestri- byggð. • En aðalkostir Grænlands sem búlands er í mínum aug- um þeii*, að þar er hin ágæt- asta bcit fyrir hreindýr, og hafa má þar stórar villtar hjarðir hreindýra. Og sem beitarland fy’rir lircindýr er allt Grænland nothæft norð- ur á nyrztu tanga, nema það, sem jökli er hulið. Er feður vorir fundu og námu Græn- í land, hafa þar hlotið að ganga tugir milljóna af hreindýrum, og aflag þessara hreindýrahjarða bæði í byggðunum og Norðursetu verið eiriri af liöfuðkostum landsins. Ógurlegt magn af kjöti og feldum hljóta hrein- hjarðir þessar að hafa gefið af sér ár hvert. Afföll á hrein- stofninum hljóta og að liafa verið sáralítil, því mjög snjó- létt og alveg áfreðalaust er inni í fjörðunum, og beitin þar ætíð næg. Á heimsmark- aðinum er hreinkjöt miklu dýrari vara en dilka- eða nautakjöt, og það er auðfarn- ara með það, þar sem það mun ekki lækka i verði við frystingu, og það er tilreitt sem villibráð og neytt þannig. Er vér Islendingar höfum heinit Grænland úr hinu ó- frjálsa haldi Dana, ætli það að vera vort fyrsta verk, að friða hreindýrin á Grænlandi og fylla landið af hreindýra- hjörðum. Ekki eigum við, eins og Norðmenn og Lapp- ar gera, að eyða l'é og vinnu í að girða fyrir þau eða valcta þau, heldur láta þau ganga sjálfala allt árið, lílct og fé gengur frjálst hér á fjöllum að sumrinu. Dýrin eru sjálf- vöktuð af jöklinum og sjón- um, fjöllum og fjörðum. En að liaustinu eigum við að reka þau 1 hreingarða, cr enda í sterkum réttum. Þar eigum vér að laka úr þau dýr, sem heppilegt sýndist að lóga það liaustið. En hjarð- irnar ætlu að vera sameign allra héraðsmanna, og vera óstyggðar af veiði. Víst cr það metnaðarmál íslenzku þjóðarinnar og hef- ir ætíð verið, að endurrcisa hinár fornu byggðir vorar á Grænlandi. En ennþá stærra og sjálfsagðara metriaðarmál íslenzku þjóðarinnar er þó það, að losa þennan minn- ingaríka hluta æltlands vors, Græriland, undan liinu lög- lausa haldi Dana, sem er þjakað í ánauð, scm hrópar rim liöf, uriz véi* lielgum oss arfinn rrieð lögum“. VETRARBRAUTIN. Eftir Harlan T. Stetson, stjörmifræðing og jarðeðlis- fræðing við lnsiitute of Tech- nology í Massachusetts. — Hve gömul er vetrarbraut- in? Stjörnufræðingar hafa lengi álitið, að hún væri ein hinna elztu meðal ótjörnu- kerfanna, og Sir James Je- an dró þá ályktun af lögun j hennar, að hún væri æva- ' forn. En nú hefur einn hinna tærðustu stjörnufræðinga, 1 maður, sm mjög mikið mark er tekið á meðal vísinda- manna, próf. Harlow Shap- | ley, látið í Ijós þá skoðun, að Sir James Jeans hafi skjátlazt. Samkvæmt kenn- ingu Shapleys er vetrar- brautin ekki á hinu síðasta, heldur hinu fyrsla þróunar- stigi. Athuganir á hinum fjar- lægari vetrarbrautum hafa leitt í Ijós, að þær hafa ýmis- konar lögun, en aðallega þær fjórar, sem hér grein: 1) hnattlögun, 2) egglögun, 3) snarundna gormlögun, h) lausundna gormlögun. Vetr- arbrautin hefir lausundna gormlögun. Sir James álykt- aði, að möndulsnúningur hnattlaga vetrarbrautar hlyti að fletja hana út, eins og smjörkúlu, og stækka um- mál hennar. Jlann áleit, að vetrarbrautir væru í upphafi hnattlaga, en fengju að síð- ustu gormlögun. En próf. Shapley hefir at- hugað það, að gormlaga j vetrarbrautir hafa fjöldan | allan af stjörnuklösum og stjörnuþokum — og .þetta j bendir til þess, að þær sén ungar, en ekki gamlar. j Stjörnuklasar standast ekki ■til lengdar möndulsnúning sinn, heldur tvístrast og dreifast jafni um vetrar- brautina. Shapley liefir líka gert þái athugun, að í gormlaga vetr- arbrciutum (einkum þeirri, sem við eigum heima í) er 1 að finna fjölda af breytileg- um sólum, risavöxnum og liltölulega skammlífum, en \ þetta er líka sönnun fyrir því, að vetrarbrautin sé ung j að aldri. Hnattlaga vetrar- brautir hafci hinsvegar mjög ' lítið af stjörnuþokum og -klösum og cdls cngar risa- . sólir, bygging þeirra er öll stöðug og gætir þar miklu fyllra jafnyægis en með gormlaga vetrarbrautum. Hann ályktar þvi, að velrai'- brautir þróist frá gormlögun til hnattlögunar, cn ckki hið gagnstæða. BEZT AÐ AUGLÝSA1VISI SUntahúiin GARÐU Garðastræíi 2. — Sími 7299.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.