Vísir - 10.07.1953, Blaðsíða 5

Föstudaginn 10. júlí 1953
VlSIfl
víðbja' vísis:
17. og 18. júní voru
öriagaríkir dagar.
Valdhnfarnir í austri og vestri fengu
ný og erfið vandamál við að glíma.
í síðastliðnum mánuði gerð-
ust þeir atburðir, sem vafalaust
verður lengi minnst í sögunni,
atburðir, sém komu valdhöf-
unum í austri og vestri á ó-
vart, og leiddu skýrt í ljós að
þeir, sem sagt er um að „vald-
ið hafi“ og öllu ráði, hafa ekki
allt í hendi sér.
Þessi atburðir áttu sér stað
i Austur-Þýzkalandi og Kóreu.
Hér er átt við það, sem gerðist
í Austur-Berlín og víðar í
Austur-Þýzkalandi, er fólkið,
marghrjáð og hálfsoltið, reis
gegn kúgurum sínum og færði
þeim heim sanninn um það, að
frelsisþrá þess er enn vakandi.
Þetta var gert — í Austur-
Berlín — fyrir opnum tjöldum,
ef svo mætti segja, handan
markalínunnar milli hins kúg-
aða og frjálsa heim, og svo
nálægt henni, að vestan marka-
línunnar gat engum dulist,
hvað var að gerast, og þar með
var það opinberað öl.lum hinum
frjálsa heimi.
Sæluvistarkenningin
úr sögunni.
Á svipstundu var hnekkt
öllu áróðursgildi kommúnista
um sæluvistina austan járn-
tjalds — og sterkar líkur voru
nú komnar fram fyrir því, að
valdhafarnir í Kreml væru í
mestu vandræðum út af ástand-
inu í leppríkjunum. Ekkert
talar skýrara máli um það en
að gripið var til þess örþrifa-
ráðs, að láta hina frjálsbornu
en kúguðu menn kenna á járn-
hæl hersins rauða. Valdhöfun-
um í Kreml var nýr og mikill
vandi á höndum. Og því fer
vafalaust fjarri, að þeir séu
búnir að bíta úr nálinni með
það, sem gerðist 17. júnx í
Austur-Berlín og víðar — og
margt annað, sem gerst hefur
undangengnar vikur á öðrurn
stöðum austan jái'ntjalds, en
ekki hefur verið unnt að fylgj-
ast eins vel með.
En valdhafarnir í Washing-
ton fengu einnig um margt að
hugsa í síðastliðnum mánuði.
Þeim og valdhöfunum í lönd-
um samhei-ja þeix-ra var nýr
og mikill vandi á höndum,
vegna þess sem gerðist i Kói-eu,
er Syngman Rhee greip til þess
örþrifaráðs til að spilla- fyrir
samkomulagi um vopnahlé, að
sleppa úr haldi nærri öllum
andkommúnistiskum föngum í
Suður-Kóreu.
Óvissa Iilaut að
ríkja.
- lUIKKtNGARORD: -
Guðbrandur Jónsson,
riihöíuntiur
F. 30. sept. 1888. - ö. 5. júlí 1953:
Stjói-nmálamenn í Washing-
ton viðurkenndu, að ekki væl'i
hægt- áð ájáifýjjir. afíeiðingarh-
ar. Þeir gerðu sér vonir um, að
Rú^sgr .r æjjtx*.s..yið.,ssvo - ipi|?il
vandamál að glímp heima fyrir,
að þeir væru fúsir til að sjá
um, að bax-dögunum væri hætt
í Kóreu, þrátt fyrir hið nýja
viðhorf. Þær vonir voru þó á
veikum grunni reistar, en hvað
sem gerðist varð að leggja höf-
uðáhérzlu á, að skapa nýja ein-
mgu Vesturveldanna í barátt-
unni við Ráðstjórnarríkin. Og
þar til hið nýja viðhorf skýrð-
ist, sögðu menn, hlaut óvissa
að ríkja um utanríkisstefnu
Eisenhowers — og innanríkis-
stefnu — því að vitanlega eru
náin tengsl þeirra milli.
í Washington litu menn svo
á, að unnt mundi að tala urn
fyrir Syngman Rhee, þrátt
fyrir hótanir hans um að Suð-
ur-Kórea héldi styrjöldinni á-
fram upp á eigin spýtur, heldur
en að samþykkja vopnahlé.
Menn töldu, að hann ætti ekki
annars kost en að lyppast nið-
ur, því að hann gæti ekki bar-
ist, án þess að fá vopn og aðrar
birgðir frá Bandarikjunum.
Föngum sleppt
í S.-Kóreu.
En þegar Rhee sleppti föng-
unum 18, júní, vöknuðu menn
í Washington við vondan
draum, eftir að hafa lagst til
hvíldar glaðir yfir, hve kalda
styrjöldin gengi vel (sbr. upp-
þotið 17. júní í A.-Þ.). Um-
hugsunarefnið var hvernig hægt
væri að nota sér það, sem þar
hafði gerst — og kynni að ger-
ast. Það var þá, sem Eisen-
hower tilkynnti 50 millj. doll-
ara viðbótarframlag til stuðn-
ings Vestur-Berlín. En á fundi
Þjóðaröryggisráðs Bandaríkj-
anna síðdegis þennan dag vai-ð
Eisenhower að skýra frá því,
að Mark Clark hefði símað hon-
um, að Rhee ætlaði sér ekki að
láta hersveitir S.-Kóreu hörfa
2 kílómetra frá vopnahléslín-
unni, heldur halda inn á það
svæði, sem kommúnistar ættu
að hverfa frá.
Nýtt vandamál var komið til
sögunnar: Ef Rhee reyndi að
berjast einn, myndi kommún-
istar eyða her hans. Gætu
Bandaríkjamenn staðið að-
gerðarlausir og horft upp á það,
að rauðliðar tækju alla Kóreu?
Að sjálfsögðu ekki. En hvernig
var þá hægt að leysa vandann?
Þannig var spurt í júní og
þannig er spurt enn i dag.
De Gaulle ekki
eins erfiður.
Eisenhower sagði, að jaínvel
Charles de "Gaulle hefði aldrei
verið eins erfiður og Rhee.
Hánn minnti á, að de Gaulle
hefði eitt sinn neitað að flytja
hér sinn frá StTassbourg —- en
það var þó hægt að knýja
hann til þess. Ekkert var gert,
á þessum fundi, nema ákveða
að senda Walter S. Robertson
til Kóreu til þess að tala um
fyrir Rhee, en hann var ó-
J sveigjanlegur. Rökum Eisen-
I howers, að hann hefði valið
sjálfsmorðsleiðina, svaraði hann
I með því að segja: „Vissulega,
j en það er líka sjálfsmorðsleið,
. aðj samþykkja vopnahlé. -Og eg
, kysmð vélja métúleið Ö'ájálf-s-
morðs eftir eigin höfði.“
1 Framh. á 7. síðu.
Með Guðbrandi Jónssyni er
hniginn í valinn einn hinn sér-
kennilegasti, sjálfstæðasti, ein-
arðasti, skörulegasti, gáfaðasti
og fjölfi-óðasti maður þeirrar
kynslóðar — minnar kynslóð-
ar — sem nú er mjög að hverfa
af sjónarsviðinu; en líka sá, er
harðari dómum sætti og ómild-
ari meðfei-ð en flestir hinna. —
Það fer ekki hjá því, að hvei n
hug sem menn annai-s báru til
ur sagt mér, að hann byggist
ekki við að ltomast næsta langt
yfir sextugt, og að æfilok sm
mundu verða með þeim hætti,
sem nú er raun á oi'ðin. En það
fór nú svo, að ekki skorti nema
áisfjórðung til þess, að hann
hálfnaði sjöunda tuginn. Hon-
um hafði ekki verið kvilla-
gjaimt um æfina, en það vissu
kunnugir, að tvö eða þrjú síð
útvarpið og vitnaðist, að Guð-
brandur mundi um hana sækjg.
Hánn hafði bæði sökum ákaf-
lega fjölþættrar og alþjóðlegrar-
menntunar og skörungsskapar-
í flutningi meiri hæfileika en.
nokkur annar maður í landina,
til þess að skipa þá stöðu vel,
og nú tóku sig saman nokkrir
nafnkunnir menn um að skora.
á veitingavaldið að velja Guð-
brand. Það er rétt að eg játi.
það hér, að eg átti frumkvæði
að þeim samtökum, og vitan-
lega að Guðbrandi alveg forn-
spurðum, en sá, sem fyrstur
skrifaði undir áskorunina, var
einn af allra mest virtu ágætis-
mönnum þjóðarinnar, þá í á-
byrgðarmiklu embætti og litlu
síðar næstæðsti valdamaður
landsins. En áskorunin var aö
engu höfð, og ætla eg að því
væri borið við, að Guðbrandur
höfðu af honum
mikil
ustu árin var hjartað tekið að
mannsins, muni nú allir játa,' bila. Hann hafði ekki lagt sig
að mikill sjónarsviftir sé að eftir að lifa allskostar því lífi,
burtför hans, og að islenzkt er þeir menn temja sér, sem hafði þá ekki alls fyrir löngu
þjóðfélag sé lágkúrulegra að setja það markmið efst — ekki' haft óviðurkvæmileg orð um
honum horfnum. Ekki var ég að vinna meðan dagur er, held- J Breta einmitt í útvarpinu. Eng-
á meðal þeirra, er nánust kynni ur að ná sem hæstum áraf jölda. jnn maður trúði, og enginn
en þó talsvert Þó lifði hann hófsömu lífi og inaður mun nokkru sinni trúa,
og í fjóra áratugi og tvö ^ forðaðist t. d. áfengisnautn ag, sú hafi verið hin eiginlega.
ár betur hafði eg veitt honum fram yfir það, að taka sér glas1 ástæða. Aðrir hafa gerst sekir
stöðuga og allnákvæma athygli, (með góðum kunningjum, þeg- J Um sömu ósvinnuna og Guð-
og sífellt höfðu vaxandi kynr.i ( ar svo bar undir. Um eitt skeið
aukið vinarþel mitt til nans og hygg eg að hagur hans hafi
kennt mér að virða hann meii. j verið svo þröngur, að segja
Eg hafði sagt við kunningja j niætti að hann lifði við full-
mína, að sakna mundi eg hans, j komið harðrétti. Að undan-
ef svo færi að burtför hans yrði J skildum þeim árurn, er hann
á undan minni, og eg finn það.var starfsmaður þýzka utan-
nú, að tómið er jafnvel stæn-a ríkisráðuneytisins, og svo að
en eg hafði áður gert mér ljóst lokum síðustu æfiáranna, eftir
að vei-ða mundi. Kynni mín af hann fékk stöðu við Lands-
honum voi'u orðin til þess nægi- s bókasafnið, var hann lengstum
til útigangsjálkur sem krafsaði
brandur, jafnvel ennþá grófan,
en verið eftir sem áður jafn-
velkomnir að hljóðnema út-
vax-psins. Ástæðan var senni-
lega miklu fi-emur sú, að mað-
ui-inn var kunnur að því, að
vera sjálfstæðai-i og meiri
persónuleiki en stofnuninni.
hæfði. Og eins og Alexander
var beðinn að standa til hliðar,,
svo að sólin gæti skinið á þann,
sem hann ávarpði, eins getur
lega löng, og við höfðum til utigangsjaikur sem
þess nægilega opinskátt bland- klakann. En sú raun, sem þvi j þag komið fyrir menn að æskja
að geði, að eg þykist nú mega fylgir, ekki sízt sökum hins sí- hins sama nú á dögum. Ekki er
fyrir þá sök nokkuð um það fellda öryggisleysis, er eklti til
dæmá, hver maður hann var. J Þess fallin að teygja úr lífdög-
Fyrir víst voru kynnin með.unum. Einhvern veginn atvik-
þeim hætti, að ekki ætti mér ^ aðist það þannig, að lengst af
þeirra vegna að hætta til
gera minningu hans þann ó-
greiða að bera hann oflofi, því
að í ýmsum málum lágu leiðir
okkar í gersamlega andstæðar
áttir. Guðbrandar Jónssonar
mun lengi verða minnst og mér
finnst nú að mér bera til þess
nokkur skylda að gera grein
fyrir minni skoðun á þessum
harla sérstæða manni. Síðan
má svo fara sem vill um það,
hvert mark kann að þykja mega
taka á mínum orðum. Um það
fæ eg ■ engu ráðið, en hitt er
mér með öllu sjálfrátt, að segja
það eitt er eg veit sannast og
í-éttast.
Fyrir löngu hafðí Guðbrand-
að mistókst það, að íslenzkt veit-
ingavald léti þenna mikla hæfi-
leikamann fá fasta eða lífvæn-
lega stöðu. Þegar liann var
naumt hálfþrítugur, stofnaði
Alþingi til nýrrar og raunar
fjarska lélega launaði-ar stöðu,
sem allir vissu, að Guðbrandi
var ætluð, en þegar til þe^s
kom að veita hana, hlaut haiia
annar (og að vísu ágætur)
maður. Hafði þá veitingavaldið
eg kunnur að því, að vilja að
hallað sé á brezku þjóðina, en
eg var ekki vitund hræddur
um að Guðbrandur mundi gera
það, þegar hann væri kominn
í ábvrgðai-stöðu.
Það var Einar Ai-nórsson
(þá menntamálaráðherra), sem
loks veitti Guðbrandi stöðu þá
við Landsbókasafnið, er hann
hafði nú að síðustu. Þetta gerði
hann í fullu samráði við lands-
bókavörð, enda varð samvinna
þessara tveggja manna hin
bezta og kunni hvor að meta
borið undan Birni Jónssyni, en annan. En ekki voru Guðbrandi,
hann lýsti því opinbei-lega yfir, fremur en öðx-um bókavörðum,
að ef það hefði verið í sínum búin þar þau vinnuskilyrði, að
höndum, mundi hann hafa veitt
Guðbrandi stöðuna.
Öndverðlega á stríðstímanum
losnaði staða fréttalesara við

m
Myndin sýnir Eisenhower . forseta skoða indverskt naut af
j Sindhi-kyni, sem Bandaríkjamenn ætla að notá til kynblönd-
i unar. Sindhi-kynið þolir nefnilega hita betur en flest önnur
I nautgripakyn.
starfskraftar hans kæmi að
meir en hálfum notum. Það
var sök stjórnarvaldanna, Al-
þingis og ríkisstjórnar, sem sí-
fellt gera þessa ákaflega mikil-
vægu menntastofnun að horn-
reku, þjóðinni og bókmenntum
hennar til ómetanlegs tjóns.
Það var ekki einungis að
þekking Guðbrands væri geysi-
lega ‘ýfirgripsmikil, heldur var
hún honum einnig ákaflega til-
tæk, hvenær sem á henni þurfti
áð halda, en nokkuð þótti hann
skorta á nákvæmni, og liklega
er það ýafasamt, áð í sögulegum
efnum hafi hann ávallt litið
nægilega ólilutöi-ægt á máiin.
Hann var geðríkur tilfinninga-
maður, og þess mun nokkuð-
hafa gætt í sögulegum dómum.
hans. Svo hefur verið um suma
þá sagnritara, sem frægastir
hafa orðið, og nægir að minna.
á slíkar höfuðkempur' sem
Carlyle, Froude og Macaulay.
En fárra manna frásögn var'
| snjallari en hans eða skörulegri.
Hann var maður yfirburða-
stijálrþæðiÁ fáeðubg ríti. ílfeð-
almönnum var hentast að haldæ
sig frá deilum við hann. Högg—