Vísir - 01.03.1954, Blaðsíða 5

Vísir - 01.03.1954, Blaðsíða 5
Mánudaginn 1. marz 1954 VlSlR SM ITH: anm. í vikunni sem leið skrapp höfundur Sanibogaraþáttarins vestur á Hringbraut til þess að hitta þar að máli þann mann, sem vafalítið hefur f jölbreyttasta reynslu í köfun svo og björgun skipa hérlendra manna, Ársæl Jónasson kafara. I»eir, sem þekkja Ársæl, — og þeir eru margir, — vita, að hann er maður hvatlegur, röskur, en jafnframt vel lyntur og ánægjulegar í viðræðum. Tíminn leið, þar sem ég sat í vist- legri stofu Ársæls vestur á Hringbraut 63, við skrifborð, þar sem á var hnattlíkan mikið, líklega til þess að minna húsbónd- ann á ferðir hans um fjarlæg lönd,— og þegar ég stóð upp eftir tveggja stunda rabb, var mér ljóst, að ég hefði helzt þurft allt blaðið til þess að gera efninu nokkur skil. Arsæll Jónasson hefur lifað margt, átt óvenju viðburðaríka daga bæði við björgunarstörf hér við land, undan Riviera- ströndum Frakklands, Serklands, Miklagarði, cða þá á Svarta- hafi. Kornungum voru honum falin vandasöm störf hjá elzta björgunarfélagi heims, Zwitzer-félaginu í Kaupmannahöfn, — tæplega tvítugum er honum sýndur trúnaður, sem óvenjulegur má heita um svo ungan mann, og að 'því er snertir björgun skipa úr strandi eða af hafsbotni, má hann hcita brautryðjandi hér á Iandi. Þó er ótalið merkilegt afrek hans i hágu öryggismála sjó- manna, en það er ekki ofmælt hótt sagt sé, að bók hans, „Verkleg sjóvinna“, muni lengi verða íalinn síórmerkur áfangi i uppfræðingarsögu hinnar íslenzku sjómannastéttar. Bók þessa, sem er geysi-hagnýt, gaf Ársæll út einn og óstuddur. Vandinn við að semja Samborgaraþátt tun mann eins og Ársæl Jónasson er þvi einkum fólginn í því að skera niður efnið, en þá er spurningin: Hvað á að taka og hverju á að sleppa? En ekki dugar að velta vöngum yfir því, og hér fer þá á eftir það helzta, sem Ársæll sagði við mig s.l. fimmtudagskvöld. „Protektor", stærsia björgun- arskip félagsins, sem hafði bækistöð í Suez. Jafnframt benti hann mér á, að þetta væri virðingarstaða fvrir mig, svo ungan mann. Ekki fýsti mig sem Helena fagra átti heima. Frægasta björgun okkar á þessum tíma var farþegaskipið „Attiki“, grískt skip, sem hafði hvolft og sokkið í höfninni i Pireus. Björgun þessi þóttl Eg er fœddur 2. október 1901 í Hliðarhúsum, við Vest- urgötu. — Faðir minn héi Jónas Jónasson og var tré- smiður, en móðir min Þuríð- ur Markúsdóttir, Björnssonar bónda frá Flögu í Flóa. Eg ólst upp í Vesturbœnum, og eg fermdist hjá síra Jóhanni Þor- kelssyni Dómkirkjupresti 25. april 1915, en sá dagur verður mér minnisstœður, ekki aðeins vegna fermingarinnar, heldur og vegna þess, að þann dag varð bruninn mikli í miðbœnum, er Hótel Heykjavik og nœrliggjandi hús brunnu til ösku. Eins og títt var um stráka i þann tíð var eg í ýmsum snún- ingum rukkaði fyrir Slippinn, Járnsteypuna og Th. Thorsteins- son, en var auk þess við fisk- breiðslu í Alliance i ÁnanausU um. Fyrir innheivitu jékk eg kr. 1.50 á dag, sem þótti ágœt.borg- un, en í fiskvinnunni 7 aura á tímann. Svo var eg í sveit hjá afa og ömmu austur i Flóa, eða í salt, sem þótti ágœtt, enda tók- um við ekki nema 800 tunnur á dekk. Þegar barnaskólanum lauk, vildi eg komast á dekk, eins og það var kallað ,en gekk illa. Þá fór eg að vinna á Eyrinni eða við önnur störf, sem til féllu, hjá Th. Thorstemssyni, Elíasi útgeröarmanni og fleirum. Þó komst eg á vorúthald á skak á kútter Skarphéðni, en mér lik- aði það ekki og hœtti. Svo var eg á síldveiðum á kútter „Iho'‘ frá Duus-verzlun. Við stund- uðum reknetaveiðar fyrir vestan og norðan og lögðum upp aflann á Reykjarfirði. Svo fór eg að vinna hjá Magnúsi Guðmunds- syni í Bátastöðinni með Sig- urði Gunnlaugssyni við reiða- og seglagerð, en ekki var þá mikill sjómaður, var skip- herra. Hann vantaði menn á skipið og var eg ráðinn sem háseti. Geir var heldur stærri en gömlu togararnir, i hafði öfluga vél og marghátt- aðan útbúnað, svo sem mikil- virkar dælur af ýmsum gerð- um, fastar og lausar, lausan ketil til þess að setja í önnur skip, aflmiki'ð spil, ókjör af köðlum og vírum, og eitt bezta skipaviðgerðarverkstæði, sem hér þekktist, m. a. loftverk- færi, t. d. hamra, bora, meitla o. s. frv. Geir hafði síðást bæki- stöð í austurhöfninni, en héðan fór skipið alfarið árið 1925, og hafði þá bjargað sæg af skip- um, eins og rosknir Reykvík- ingar munu minnast. Kafarastarfið. Eg var háseti í 2% ár á'Geir, og var byrjaður að lesa undir stýrimannapróf. Ekki varð þó af því, að eg tæki það, því að Fjeldsted augnlæknir vildi ekki gefa mér augnvottorð, sagði mig vera of nærsýnan, en sagði hins vegar, að litlu munaði.’ Þetta voru mér voðaleg von- brigði, sérstaklega þegar þrír af félögum míhum fóru á skólann, en eg sat einn eftir í háseta- klefanum. Wittrup skipherra huggaði mig með því, að eg gæti orðið kafari, en það væri sízt verra en að vera skipstjóri. Svo fór eg að læra köfun, fyrst við niinniháttar störf á litlu dýpi, þ'ar til eg var reyndur á 10 faðma dýpi uti undir Engey. Mér féll starfinn vel, og eg gekk um niðri á botninum og tíndi skeljar. Eg var tæpra 20 ára, er eg var ráðinn 2. kafari á Geir. Þá batnaði stórlega að- búð öll. Nú fekk eg eigin klefa og önnur hlunnindi yfirmanna. — Geir var ljómandi skemmti- lega innréttaður, húsgögn, hillur og rúm var úr ma- hogny og ekkert til sparað af félagsins hálfu. Þá voru aftur að aukast skipaferðir til lands- ins eftir ófriðinn, og skips- skaðar því tíðari hér við land. þó að fara, — fannst eg vera of mjög snjöll, því að Zwitzer- ungur, móðir mín ein heima félagið lét setja mynd af henni og yngsti bróðir minn ný-1 á nýjárskort sín næsta ár í aug- fermdur. Wittrup sagði þá, að lýsingaskyni. Þessi björgun tók eg gæti sent peninga heim fi-á Suez, en auk þess yrði eg að komast út í heim og læra meira, annars yrði eg ekki 1. kafari. Endirinn varð samt sá, að eg fór heim aftur. Ekki var Witt- rup ánægður með mig í þetta skipti. Þegar heim kom, björg- uðum við stórum togara af Mýrdalssandi fyrir austan Hjörleifshöfða, en ekki hafði áður tekizt að bjarga svo stóru skipi þar. Áður höfðum við bjaxgað þrímastraðri „fore- and-aft“ skonnortu, sem „Elisa- bet“ hét, dönslcu skipi. Það skip stóð uppi á landi, margar skips lengdir frá sjó. Veturinn • 1923—24 var mikið um skips- j skaða hér við land, og komum | við með mörg skip til Reykja- , víkur. Eg man t. d. eftir því, að einu sinni höfðum við fjögur skip hér inni samtímis, er biðu þess, að við gerðum þau haf- fær, meðal þeirra voru tvö stór flutningaskip þýzk. sex vikur, en við vorum aðeins tveir kafarar, og enginn fékkst til þess að hjálpa okkur inni í skipinu, én þar urðum við að vinna í myrkri. Verst þótti mér að fara í kafarabúninginn í 42 stiga hita, en þetta ár, 1924, voru óvenju miklir hitar í Grikklandi. Suöur á bóginn. í júní 1924 kom Witti’up til mín og sagði mér, að Tversted skipherra, sem verið hafði í 3 ár stýrimaður á ,,Geir“, vildi fá mig sem 2. kafai'a til Kon- stantínópel, en þar tók hann við stói-u björgunarskipi af noi'ska björgunarfélaginu, sem vei’ið hafði í samvinnu við Zwitzer. Það hétt áður „Nidaros", en var nú nefnt „Danmai'k". Nú fór eg að ráði Wittrup, tók mér far með „Botniu“ gömlu, fór síðan með hraðlest um Berlín, Múncheix, Brennerskarð, Ver- ona og til Feneyja. Þaðan var farið með 10 búsund lesta Utnefndur I. kafari. Eftir þessa björgun tilkynnti ' Tversted skipherici, að eg væri útnefndur 1. kafari, og aétti að fara til Danmerkur. Heldur færðist eg undan þessu. Mér fannst eg vera of ungur og þyrfti að læra meira, en auk þess var skemmtilegt að vera á þessu skipi. Svo fórum við til Santos, þá til Möltu og loks til ÍMarseille, en þar hélt eg upp á 24. afmælisdag minn. . Frá Marseille var eg sendur til Hafnar. Þar var „Geir“, og eg hitti Wittrup, velgerðannann minn, en.hann sagði, að eg ætti að fara á björgunarskipið „Svava“ á Borgundarhólmi. Ekki varð þó af því, og var eg þá sendur til Friðrikshafnar við vesturströnd Jótlands á „Garm“, sem var öflugasta björgunarskip við Danmörk. Þar var ágætt að vera. Þar var einnig Underskov, fyrrum skipherra á „Geir“, sem ínargir rosknir Reykvxk- ingar kannast yið, Jörgensen vélstjóri, sem þá var kom- inn í þjónustu ríkisins, að ógleymdum Valdimar Erlends- syni lækni, en hann var þar vinsæll mjög, íslenzk sjálf- stæðishetia í ræðu og riti. A vesturströnd Jótlands er mjólk í bœinn þriðja hvern dag, eða á Völlum á Kjalarnesi, en mjólkurjlutningar þaðan tóku 5 klukkustundir með hestvagni. Þá var eg 11 ára gamall. Hugur minn stefndi snemma út á hafið, en fyrstu kynni mín af sjó munu hafa verið þau, að Geir Sigurðsson skipstjóri fór með mig 9 ára gamlan & Nóru, sem hann átti, vestur í Djúp á þriggja daga reknetaveiðar. Alla tið siðan þráði eg að lcomast á sjó, en ekki var viðlit að komast á togara fyrr en 12 ára, en þá komst eg á Snorra goða sefnt hjálparkokkur. Páll Matthiasson á Snorra, kunnur skipstjóri hjá Thor Jénseíi, Egí mán, að þétta súmdf vetd&úm við 9000 tuiiiiur unnt að taka próf hér í þvi fagi, jkyaddir þangað. „Sterling“ va.- og varð það ekki fyrr en seint | gamalt ski með einföldum botni, eins og þa tiðkaðist, og lítil von xxm þjörgun. Samt var allt reynt sem hæg't var til þess.1 að bjarga þessu gamla og góða uppáhaldsskipi íslendinga, sem svo lengi hafði unnið þjóðinni gagn. Skipið reyndist gerónýll, og; urðum ,við að sætta okkur 09 siðar meir (1935) að eg tók sveinspróf, en meistarabréf fékk eg 1940. í gamla stríðinu var mikið að gera hér, því að árin hjá Páli á Vatnsenda og fluW 1917 og 18 mátti heita, að ekki sigldu hingað önnur skip en seglskip,' norsk og dönsk bark- skip, skóhnortur, ,,fore-and-aft“ og þar fram eftir götunum. Um áfamótin 1918—19 hugðist eg fara til sjós og helzt á Stýri- mannaskólann, eins og flesta unga menn fýsti i þann tíff. □ Björgunarskipið Geir. — Hinn 1. febrúar 1919 réðst eg á danska björgunarskipið Geir, sem hér hafði bækistöð. skipi fi'á Lloyd Triestino- félaginu um Adríahaf til Pireus veðurhart og skipsskaðar tíðir. á Gi'ikklandi. Þar var „Dan- Við björguðum nokkrum skip- mark“ til viðgerðar, en þaðan um, m. a. stóru skipi, sem hafði fórum við svo til Konstantín- ; strandað við Hanstholm. I óepl. Björgunarsvæði okkar var apríl 1926 strandaði togai'inií í Svartahafi á Dardanellasundi, „Ása“, nýtt og vandað skip við Bosporus, Marmarahafi og Grindavík. Þá kom „Geir“ og Eyjahafinu gríska. Fyrsta sótti mig og 2. vélstjóra, og við björgun okkar var stórt þýzlít héldum til íslands. Ekkert varð flutningaskip, sem „Anatolia“ þó úr björgun, skipið var of hét, sem lxafði strandað fyrir skemmt til þess. Eftir þetta fór Vorið 1922 strandaði ,,Sterling“ [utan Smyrna í Litlu-Asíu. Síð- cg aftur til Danmerkur, og var við Seyðisfjörð, og vorum við an björguðum við mörgum það sumar í flestum björgunar- skipum, m. a. einu á eynni stöðvum Danmei-kur og „leystr Tenados,, rctt fvrir utan hina menn af“. Þetta var eitt sögufi-ægu Trjónu-borg, þa/ . skemmtilegasta tímabil, sem eg við oi'ðinn hlut. Frá strand- j staðnum fór Geir beint til Hafnar, og vorum. við 6 daga og 6 tíma á leiðinni að Ny- havns-Hoved þar sem er aðal- bækistöð Zwitzers, Þá var Geir tekinn í þúi'i'kví hjá Bur- meister og Wain og allt skipið vandlega yfii’fai'ið, enda mjög gott viðhald á skipum Zwitz- eí's. . - '■ ■ • Geir ! vár smíðaðuí’ í’ ‘ Goeste- hiúndé í Þýzkalandi 1909, ogjGóít tilboð. var talið fullkomnasta björg- J í Höfn kom Wittrúp skip- unarskip, sem þá hafði verið heerra að máli við mig og smíðað fyir félagið Ero. Z.-i tjáði mér, að samkomulag hefði Zyvitzet r Höfn. Niels Wittruþrof'ðið úrnýáð eg -yrði-séndur á Hér situr Ársæll Jónasson við skrifborðið heirna hjá sér. Hann licíur vaíalaust meiri reynslu í köfun og björgun skipa úr strandi og’.-af hafsbotni en nokkur annar íslendingur. Ljósnx.: P. Thonxsen.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.