Vísir - 01.10.1954, Blaðsíða 4

vísm
Föstudaginn 1. október 1954
ma ganga ur
skugga um hana, og bæta úr, ef þarf.

Á Norðurlönduni er Sestrar-
hæfni barna prófuð með
sérstökum aðferðum.
Greind og lesírarliœíni haldast
in|og i hendur.
r« Undanfarið hefur staðið hér yfir lestrarnámskeið, sem
ætlað er barnaskólakennurum, og hafa m. a. verið fluttir J»ar
fyrirlestrar um þetta efni. Hér fer á eftir fyrirlestur, sem
Ólafur Gunnarsson flutti í upphafi námskeiðsins, og mun
foreldrum ekki síður en kennurum þykja gott að kynnast leið-
beiningum þeim, sem þar koma fram.
Lestrarhæfni manna er að þess að ganga úr skugga um,
manna er
sjálfsögðu jafnmismunandi og
greind þeirra, þannig að allur
fjöldinn les miðlungi vel, örfáir
framurskarandi vel og örfáir
framúrskarandi illa.
Oftast fylgjast há greindar-
vísitala og há lestrarvísitala að,
en á því eru þó allmargar undan-
tekningar, og hafa þær gefið til-
efni til margskonar rannsókna
og meðal allra Norðurlandaþjóð-
anna, að okkur íslendingum
undanskildum, hefur vei’ið reynt
að bæta úr lesti’arörðugleikum
bama með því að sjá þeim fyrir
aukakennslu eða sérkennslu eft-
ir að rannsókn skólasálfræðinga
hefur skórið úr um það, í hverju
örðugleikar barnsins séu fólkn-
ir, og hvemig hægt sé að ráða
bót á þeim.
Ég mun í þessu erindi ræða
lestrarörðugleika almennt og
hvemig hugsanlegt er að ráða
bót á þeim. Mun ég í því sam-
handi greina nokltuð frá reýnslu
frændþjóðanna á Norðúrlöndúm
og loks geta þess, sém hugsan-
legt er að gera fyrir börn, sem
eiga erfitt með lestrarnám, án
þess að leita til skólasálfræðinga,
fen þess er eihs og kunnugt er
enginn kostur hér á landi.”
pegar böm bragast aftur úr.
Allir, sem fengizt hafa við.
lestrarkennslu, kannast við, að
þegar í fyrsta hekk fer oft að
hera á því, að nokkur hörn geta
ekki fylgzt með öllum fjöldan-
um. Er því éðlilegt að spyrja.:
Hversu snemma væri hægt að
ganga úr skugga um það, að börn
þau sem dl'agast aftúr úr, muni
ekki geta fylgst með hekkjar-
systkinum sínum? Svarið við
þessari spurningu verður, að ef
heíít værf' lestrai’þroskaprófum,
skóI aþroskaprófum og greindar-
prófum, mætti oftast nær ganga
úr skugga um það, hvaða böm-
tim væri álitlegt að kenn'a Iestur
með góðum árangri. >:
í því sambandi má ;henda á,
að sérstakar vonir eru bundnar
við alveg nýtt lestrarþroskapróf,
sem hæft hefur verið á Pedagog-
jska Institutet í Stokkhólmi, cn
próf þetta.er þannig útbúið, að
því er jafnauðvelt að beita í
hvaða landi sem er, þai: éðí það
er ekki háð' neinni ákveðinni
tungu. Próf þetta hefur, 'með
samþykki Pedagogiska Institutet
verið sent öllum barnaskólum í
Reykjavík og fjölyrði ég því ekki
frekar um það hér. Prófið er syo
auðvelt í meðförum að kennar-
ar munu geta sett inn í notkup
þess á mjög fetúttum tíma.
hvort tímabært sé að hefja lestr-
arriám bama, er að því leyti
seinfarin, að hún krefst nokk-
urrá daga athugunar á böriiun-
um og sú athugun myndi vart
framkvæmanleg nema skólarnir
hefðu skólabálfræðingum á að
skipa, auk kennara, sem æfingu
hefðu í að beita lestrarþroska- og
skólaþroskaprófum.
í fyrsta bekk fer naumast lijá
því, að kennari veiti því eftirtekt,
ef barn virðist ætla að verða eft-
irbátui' annarra í lestri. Orsak-
irnar til þess geta verið margvís-
legar. Amerískir sálfræðingar
hafa lialdið því frarn, að lestrar-
kennsla hefjist yfirleitt of
snemma, hún ætt.i að bíða til átta
ára aldurs, þar eð augu barn-
anna hafi ekki náð nægum
þroska íyrr. jiessi skoðun hefur
eklci verið sönnuð, en í þessu
sambíindi má beiida á, að börn
geta yfirleitt ekki metið stærðir
og fjarlægðir á sarná hátt og fúil-
orðnír fyrr en þau hafa náð 12
ára aldri, og er sú stáðreynd al-
varleg ábending til þeii’ra, sem
stjórna ökutækjum hvað sem
lestrarnáminu líður. En úr því
ég minnist á sjón barnanna er
rétt að benda á það, að sjálfsagt
er að láta athuga sjón og heym
bama, sem eiga erfitt með að
læra að lesa, áður en gripið er
til nokkurra. annarra ráðstafana.
Léleg sjón eða heyrn eru að vísu
ekki aígengar orsakir en þó svo
almennar, að í Kaupmannahöfn,
þar sem vel er fylgst með ölhim
börnum, sem að einhverju leyti
eru afbrigðileg, njóta 0,1%-
kennslu í skóla handa sjóndöpr-
um börnum og 0,1% í skóla, sem
ætlaður er heyrnarsljóum hörn-
um. Oft þarf ekki annað en út-
vega barni gleraugu, til þess að
lestrarörðugleikarnir hverfi.
Hefst lestrarkennsla oi
#n*rama?
L seta -ég benti -á nfr, til
Greindin hefur sín áhrif
þá er lítil greind eðlileg og
allalgeng ástæða til þess, að
börnum sækist scint lestrarnám,.
Um greind barna verður að vísu
ekki sagt með vissu nema með
greindarprófum en oftast fer van-
ur kennari allnærri um hæfileika
oemenda . sinna. Ég tcl mér þó
skylt að geta þess, að á þessu
geta verið misbrestir, og er
gleggsta dæmi, sem ég þekki í
því sambandi álit nokkurra
danskra samkennara minna á 10
ára dreng, sem þeir töldu heimsk-
an eða að minnsta kosti und-
arlegan. þegar ég greindarpróf-
áði-drenginn, kom í ljós, að hann
hafði greindarvísitölu 167, eðá
einhverja þá ailra hæstu, sem
riiælatúegt er. Gera niá ráð,fyrirr:|:
að böra,- sem *- hafæ undir 90fi
greinai’vísitölu, muni eiga erfitt
með nám yfirleitt og ]iá auðvit-
að lestur líka. Danir gera ráð
fyrir, að börn með greindarvísi-
tölu 75—90 þurfi á sérkennslu að
halda og hafa verið stofnaðir
handa þeim hinir svonefndu
hjálparskólar. Gildir sérstök
námsskrá í þeim skólum og
námsefni ailt minna en í öðrum
barnaskólum. Börn, sem hafa
iægri greindarvísitölu en- 75 eru
^á Norðurlöndum og í Englandi
talin til fávita og er þar um 1—2
prósent allra barna að ræða.
Frakkar og þjóðvcrjar miða fá-
vitahát.t jafnan við 50 í stað 75
og ei' í’étt að gera sér grein fyrir
því, að samkvæmt þeirra skiln-
ingi er naumast um aðra fávita
að ræða en þá, sem eru svö að
segja ófærir til alls náms, en það
eru þau börn alls ekki, sem tekin
eru á skólaheimili fávitaliælanna
á Norðurlöndum.
J»egar greind er yfir 90 stig
Á skólum Reykjavíkur eni
mörg börn sem samkvæmt nor-
rænum skilgreiningunni mundu
teljast til fávita og er vitanlega
(ekki nenrn eðlilegt að þeim sæk-
ist seint lestrámám eins og allt
annað nám. I Kaupmannahöfn
gengu 2,3% al]ra harna í hjálp-
arskóla síðastliðið ár, og sýnir
sú prósentutala, að of fá börn
hafa fengið rúm í hjálparskólún-
um, enda er það aimennt viður-
kennt af skólamönnUm. þegar
um athugun á hinum eiginlegu
lestrarörðugleikum er að ræða,
verða menn fyrst að gera sér
grein fyrir því, að ekki dugir að
tala um sérstaka lestrarörðug-
ieika nema greindarvísitala
barnanna sé ÍK) éðá hærri. Lítil
lestrargeta þeirra; sem hafa
rninni greind, er eðlileg og úr
henn'í verður ekki bætt nema
breyta algei'lega þeim kröfum,
sem gerðar eru til þeirra og miða
þær við Iiina litlu hæfileika, sem
slíkum hörnum eru áskapaðir.
Með þessu er þó ekki sagt, að
barn, sem hefur lægri greindar-
vísitölu en 90 geti ekki átt við
sérstaka lestrarörðugleika að
eíja miðað við önnur' jafngreind
börn — þess eru vitanlega niörg
dæmi en ekki dugir að ætla slíku
barni sæti í iestrarbekk, því að
slíkir bekkir eru einvörðúngú
ætlaðir börnum, sem þrátt fyrir
meðalgreind eða meii;a og,;þrátt
'fýrir' heilbrigða sjón ög hevrn
eiga við sérsfaklega lestrarörð-
ugjeika.áð etja..
Nám skólasálfræSinga
í sambandi víð lestrar- og stöf-
unarörðugleika vil ,ég- sérstak-
léga.benda á grein ef.tir danska.
skólasáifi’æðiriginn Rasnius. Jak-
pbsen, sém birtist í 7. árgangi
Heiniili og skói’á, é; hefti. Rasmtis
Jakobsen stjórnaði. í nokkur ár
kennslunni í lestrarbekkjum
Kaupmannahafnar svo hann
mælir af mikilli reynslu í áður-
nefndri grein. Eg vil þá um leið
nota tækifærið til þéss.að gera
grein fyrir þvi, hVaða kiöfur eni
gerðar til skólasálfræðinga; en
ég hef nú nokkrurn sinnum
minnst á slíka menn, án þéss að
segjá; frá menntun jþeipí’a:
. í Danmörkú, þtu- sem skóla-
sálímðin stendur. á traustum
grunni, era gerðar þær kröfur
til menntunar skólasálfræðinga,
að þeir hafi kcnnarapróf og hafi
kennt a. m. k. í fimm ár. þá verða
þeir að hafa lokið prófi í sálfræði
og uppeldisfræði við Hafnarliá-
skóla eða annan þann háskóla,
sem félag danskra sálfræðinga
viðurkennir. Sálfræðimenntun
þessi tekur 5—7 ár eftir því hvort
menn taka cand. psych-próf eða
magisterpróf, og iiversu duglegir
menn eru við námið.
Ég skal þá í sem stytztu máli
reyna að að gera grein fyrir því,
hvernig kennarar og sálfræðing-
ar vinna sameiginlega að því að
finna þau börn sem eiga við
lestrarörðugleika að stríða og
hvemig reynt er að lijálpa þeim.
Tvennskonar próf á börnum
þegar kennari verður þess var,
að bara í beick hans nær ekki
eðlilegum árangri við lestrarnám
ið, leitar hann fyrir miliigöngu
skólastjóra til skóiasálfræðings.
Sálfræðingurinn fær lýsingu á
barninu og námsgetu þess frá
kennaranum og prófar það að
því búnu með liæfu námsstigs-
prófi, sem á Norðurlandamálum
eru nefnd ^,Standpunktspröver“.
Próf þessi sýna hvort færai
barnsins er í meðallagi, eða um
fi’ávik er að ræða í aðra hvora
áttina. þau sýna hinsvegar ekki
í liverju örðugleikar eru fólgnir,
ef um örðugleika er að ræða.
Næsta skrefið er að greindai-
prófa barnið með a. m. k. tvenns-
konar greindarprófum. Sýni
þessi próf eðlilega greind eða
meira eru fengnar sterkar likur
fyrir því, að um sérstaka lestrar-
örðugleika sé að ræða en vissa
fyrir því verður aðeins fengin
með hæfðum lestrarprófum. þeg-
ar ég nefni liæfð lestrarpróf vil
ég biðja ménn að rugla ekki
slíkum prófum saman við lestr-
arpróf, sem samin hafa verið
hér á landi árlcga um nokkurra
ára skeið og notuð sem tæki til
þess að finna ákveðnar einkunn-
ir í lestri en ekki þess að finna
lestrarörðugleika. Hæfð lestrar-
próf eru hæfð sérstaklega fyrir
hvert aldursskeið frá 7 til 13 ára
a,ldurs og er þá fylgt sömu. meg-
inreglum og við hæfingu greind-
arprófa. Lestrarpróf þessi hafa
að geyma alla bókstafi og hljóð
málsins og öll stafa- og hljóða-
sambönd, sem máli skipta. Með'
þeim má mæla augna- og radd-
vídd barnsins, lessvæði þess ag-
inerkingarsvæði. ])á sýna prófiri
augnástöðvanir og afturhlaup
augnanna, víxlun . bókstafa, úr-
fellingar og innskot og jafnt 1
hljóðlestri sem raddlestri.
þaS, sem einkura er aS
Einkenni lélegs hljóðlestrar
eru einkum þessi. Ófullkomnar
taunahreyfingar, galiaður stafa-
saniruni eða hljóðasamruni, of
áberandi t a 1 fairalíreyfingar, van-
þekking á útliti orðanna, of mik-
il eða of lítil nákvæmni, of lang-
ar augnahreyfingar, og stuttar
augnahreyfingar, of miklar end-
urtekningar, of margar úrfeil-
ingar eða innskot, óreglulegur
andardráttur, takmarkaðar efn-
isskilningur og lítil einbeitning-
arhæfni.
Við raddlestur kemur aljt þetta
einnig til greina auk þess sem
hefur sérstök áhrif á framburð.
Æfður lesandi skynjar lestrar-
efni í merkingaheildum, haim
sér ekki aðeins orðmyndir
bundnar við eitt orð í senn held-
ur héilar setningar, sem hafa að
geyma ákveðna merkingu.
Hvemig æfður lesandi fer að
þéssu vitum við í raun og veru
ekki. Greinilega skynjum við
naumast nema 5—6 bókstafi í
einú en merkingársvæðið verður
a. m. k. fjórum sinnum stærra.
Hja æfðum lesanda eru ekkí
nenia 3—5 augnastöðvanir í
hverri línu og taka þær 90—95>
prósent alls lestrartímans en
augnahreyfingarnar 5—10 prós-
ent. Hjá lélegum lesanda er þetta
öfugt — þar taka augnahreyfing-
arnar langari tíma, þær eru þétt-
ar og afturhlaup augnanna tíð,
en þau koma oftast af því að efn-
-isnúin licfur mistekizt eða
skakkt hefur verið lesið. Meðan
á augnahreyfingum stendur i'er
ékkert efnisnám fram og því á-
ríðandi að venja börnin á fáar og
hraðar augnahreyfingar, en til
þess að 'svo megi verða er nauð-
.legt'oð ætla hörrium, sem eru að
,Frh. á 11. s.
Akihaferð
til Kaupmannahafnar
og Hamborgar
GULLFAXI fer aukaferð frá Reykjavík til KAUP-|
MANNAHAFNAR og HAMBORGAR n.k. þriðjudag 5.]
október klukkán 24.00. — Farþegar, sem hug, hafa á. að,S
notfæra sér þessa ferð, eru beðnir um að hafa samband.j
við skrifstofu vora hið fyrsta.. , jé

FLUGFÉLAGÍSLANÐS 'ILF.