Vísir - 19.11.1954, Blaðsíða 4

I
m
Bláa drengjabókin 1955
or/ kappar Biae ls konungs
Nýja Bláa drengja- og unglingabókin er
komin út. Hún er eftir F. E. Andrews, en
Hersteiím Pálsson ritstjóri hefur íslenzkað
hana.
Sagan gerist á riddaratímunum og segir frá umsátri
um kastalaborg, mannraunum og hetjudáðum, sem
pilturinn Sigmundur frá Fúlda lendir í með koppum
Karls mikla.
Þetta er heilbrigð og bráðskemmtileg bók, sém hentar
öllum röskum drengjum og unglingum.
Sigmundur og kappar Karls konungs
er sennilega skemmtilegasta og mest
spénnaxidi hinna 12 Bláu bóka, sem
út hafa komið.
Mtákteilswí tpáSan
VlSIK
Föstudaginn 19. nóvember 1954.
Ferðapistlar IV.
Sr. Signrftur Finarsson.
í Hollandi er mesta og furðu-
legasta landnám Norðurálfu.
Þar sem hafsbotn verður að frjósömu
sáðlandi á skömmum tíma.
í Frislandi.
Leiðinn framundan okkur ligg-
ur vestur um Frísland í gegnum
borgii-nar Groningen, Leeuward-
en, Franeker og Harlingen, sem
er hafnarborg úti við sjó, nokkru
fyrir norðan austurendann á Stóra
garði. En Stóragarð hef ég kall-
að garðinn mikla, sem Hollend-
ingar byggðu yfir Zuidersee
>veran í því skyni að þurrka fló-
ann upp. Sjálfir kalla Hollend-
ingar þetta mikla mannvirki
Avsluitdyk.
Frisland er eggslétt og mjög
láglent, eins og gefur að skilja,
og til þess að lialda jörðinni í
ræktunarhæfu standi verður að
þurrka hana alla með skurðum,
safna vatninu úr ótal smáskurð-
dki í aðalskurði, sem jafnframt
eru notaðir sem þjóðbrautir fyr-
ir þungaflutninga. Og hafa síðan
hemil á vatnsstöðunni með afl-
miklúm dælustöðvum. Vindmyll-
an er að hverfa úr sögunni í Hol-
landi- sem aflstöð og dælitæki.
Hún er í þann veginn að hætta
að setja svip sinn á landið, og
nýrri og stórvirkari tæki kom-
in til sogunnar.
Um náttúrlega frjósemi Frís-
lands er örðugt að segja. Sehni-
lega er landið fremur magurt.
En Hollendingar éru ræktunar-
menn svo snjallir, að þeir leyfa
engum bletti í landi sínu að vera
ófrjóum. Nú er Frísland yfir að
líta ákaflega þéttbýlt og afar
frjósamt. Hvai’Vetna.getur að lita
stóra svartskjöldóttar nautgripa
hjarðir á beit á eggsléttúm loðn-
um vöilum. Býlin eru fallég og
framúrskarandi snyrtileg og
þokkaleg. Svo er alstaðarí Hol-
landi. Hreinlætið er órjúfanlegt
lögmál. Og meðfram Stóru síkj-
unum eru iðjuVér og bátasmíða-
stöðvar. Á einum stað sá ég
þama í smíðum langt upp í sveit
allt að 30 lesta skip. Inndslagið
er ekki eins tilbreytingarlaust og
væhta mætti. í fjárska blána
sumstaðar skógarltmdir og brjóta
fyrir auganu hina þungu ró
landslagsins. En það er eitthvað
viðfelldið og traust við það,
hvernig liver einasti þumlungur
lands er notáður, hver einasti
möguleiki náttúrunnar hagnýtt-
ur. Blómlegt land. En það cr iðni,
kunnátta og atorka, ekki sjálf
náttúrugæðin, sem hafa • gefið
þessu landi sín blómlega svip.
Baráttan við hafið.
Baráttan við liafið er sú styrj-
öld Hollendinga, sem aldroi tekur
enda. Á sinni tíð lærðu þeir að
sigra heimshöfi-n og stæltar frei-
jgátur þeirra klufu úthöfin í
sköflum af hvítu löðri, en heima
við þröskulda lnisanna gnauðaði
Óvinurinn og bruddi landið, át
sig in í það, malaði niður rif og
granda. Sagnfræðingar R'ómverja
tala um vötnin miklu fyrir norð-
an Rín. og í fornöld voru þarna
stór stöðuvötn, Flevo og Wier-
ingervatn og fleiri. En öldum
■saman hélt sjórinn áfram að
bryðja landið, unz úr vötnum og
eyjum og gröndum vai' orðinn
flóinn miklí, Zuidei’see. í þess-.
ari baráttu stóð maðurinn öldum
saman kunnáttulítill og vamar-
laus.
En menn sáu hættuna og Hol-
lendingar urðu grundvallarar og
höfuðmeistarar í vissri tegund
af vatnsvirkjanafræði. í lok 15.
aldar eru þeir orðnir svo snjallii
kunnáttumenn í þessari grein, að
sjórinn hættir að vinna á og
Zuidersee fær sína endanlegu
mynd. Og hægt og hægt fara þeir
með sjálffundnum tækjum og að-
ferðum að þurrka upp stöðuvötn-
in í Norður-Hollandi, — vinna
land undan vatni. það gekk hægt
fyrst í stað, en þekkingin óx í
glímunni við vatnið. Á 19. öld
skýtur upp hugmyndinni um að
þurrka Zuidersee. Draumórar!
sögðu menn og hristu höfuðið.
En hugmyndin yildi ekki deyja.
Menn tóku sig til og reiknuðu og
gerðu áætlanir, rannsökuðu og
reiknuðu á ný. Og alltaf varð
niðurstaðan sú, að menn ráku
sig á múrvegg ósigrandi hindr-
ana. Hvað sagði ég ekki! sögðu
þeir íhaldssömu og glottu. Eins
og þeir hafa alltaf gert, þangað
til snillingurinn kom sem leysti
vandann. Og snillingurinn, sem
leysti þenna vanda liét dr. Jr C.
Lely. Hann var mannvirkjafræð-
ingur og atvinnumalaráðherra í
Hollandi 1918. Mann hafði gert
áætlun um að loka Zuidersee og
þurrka hann upp og sumarið 1918
tókst honum að fá þingið til þess
að samþykkja lög um að verkið
skyldi framkvæmt..
Risavaxin framkvæmd.
það sem meðal annars ýtti
undir þessa risavöxnu fram-
Minnismerkið við Stóragarð.
kvæmd voru hin hryllilegu
flóð, sem höfðu gengið á
land í ársbyrjun 1916 og valdið
ofboðslegu tjóni. Matvælaskort-
urinn í fyrri heimsstyrjöld var
mönnum og í fex-sku minni og
hafði brýnt það inn í vitund
þjóðarinnar. live lífsnauðsýnlegt
var að auka matvælaframleiðsl-
una innanlands. 1. maí 1919 var
tæknilegur undirbúningur þessa
stórvirkis hafinn og snemma árs
1923 var tekið að byggja garð yf-
ir hið svonefnda Amsteldiep frá
norðausturhorni liéraðsins Norð-
ur-Hollands til eýjunnar Wier-
ingen. 1925 var þessum garði lok-
ið og Wieringén var ekki lengur
eyjá. En þessi garður, þó að mik-
ið mannvirki sé, var þó ekki
nema aðeins rúmur tuttugasti
hlúti veiksins. Eftir var að gera
garðinn alla leið frá Wieringen
austur til Frílands yfir dýpra haf
og mai’gfalt lengri leið, alls 45
km. það er viðlíka leið eins og
úr Reylcjavík austur í Hvera-
gerði.
Tilgangurinn með því að
byggja Stóragarð var sá að gera
skilvegg milli Norðursjávarins og
Zuidersee, svo að þa.r gæti mynd-
ast sjávariallalaust ósalt stöðu-
vatn. þannig myndu landþurrk-
unarhólfin ekki liggja að opnu
hafi og vama.rgarðar þeirra
þurftu því ekki að vera eins
traustir og kostnaðarsamir. Hér
!við myndi það og bætast, að þeir
landvai’nargarðar, sem fyrir
hendi voi’u við Zuidersee myndu
þurfa hverfandi lítið viðhald
móts við það, sem verið hafði.
Loks myndi stöðuvatnið Ijsel-
meer, sem þannig mundaðist
geta orðið vatnsforðabúr fyrir öl!
nálæg héruð í þurrkasumrum. Og
síðast en ekki sízt, myndi vinnast
þama frjósamt land, sem á mætti
reisa þúsundir bændabýla. En
margs var að gæta í þessu sam-
bandi, meðal annars þess, að í
Zuidersee var milcið írennsli
vatns frá síkjum og þó einkum
Ijsel ,einni af vatnsmeiri grein-
um Rínarfljóts, þegar út á hol-
lezku sléttuna kemur. Hvað átti
að gera við þetta óhemju vatn?
Til þess að losna við það vom
rammbyggilegar flóðgáttir byggð-
ar í tveim stöðum. þrennar í
námd við Wieringen, hver um sig
með 5 tólf metra breiðum flóð-
lokum. Tvennar flóðgáttir voru
byggðar við Komwerderzand
ekki alllangt frá Fríslandsströnd,
einnig hvor um sig með 5 tólf
metra glóðlokum. Til þess að
hlen>a skipurn í gegn eru fleyti-
liólf í þessum gáttum. Eru þær
hin stórfenglegustu mannvirki
og reknar með tröllauknu véla-
afli.
Byggð eyja.
þegar tekið var að byggja
garðinn milli Wieríngen og Frís-
lands varð að byrja á því að
byggja allstóra eyju sem skírð
var Breezand, nálægt því á miðri
leið. þarna voru byggðar tvær
fullkomnar hafnii’, önnur sem
vissi til lands, hin til liafs. þang-
að var dregið að efni, járn, grjót
og timbur og hvað eina, som nota
þurfti. Um 500 skip stór og smá
unnu að jafnaði við byggingu
garðsins á meðan hún stóð yfir.
Var síðan hafist handa um að
byggja gai’ðinn báðum megin út
frá Breezand og á nokkrum öðr-
um stöðum þar sem vel þótti
haga til.
Erfiðleikar.
; ’rátt kom í I jós ýmsir harla í-
skyggilegir erfiðleik.ar. Hafið var
mjög misdjúpt, sums staðar álar
eða rennur, og eftir því sem garð-
urinn lengdist og þrengdist að að-
falls og útfallsstraumi svarf
straumurinn þessar rennur dýpri
og dýpri svo að viðbúið var, að
við ekkert yrði ráðið. Straum-
þunginn óx einnig eftir því sem
að honum þrengdist og var orð-
inn beljandi röst er hliðin tóku
að þrengjast. Var nú ekki annað
fyrir hendi en að byggja straum-
brjóta nokkru innan við garðinn
til þess að knýja strauminn frá
botni upp í yfirborðið, og koma
þannig í veg fyrir, að rennurnar
dýpkuðu endanlaust. Með ótrú-
legri fyrirhöfn og ennþá furðu-
legri verkfræðilegri snilli tókst
þó að leysa þessa- þraut. En svo
ofboðslegur var straumurinn orð-
inn, þegar aðeins var eftir að
loka tveim hliðum, að ekki var
annað sýnna, en að allt verkið
væri í hættu. Vatnsfiaumurinn
svarf um garðendana og bar á
brott björg og stórviðu eins og
fis og á bakvið straumbrjótana
hafði iðan sorfið upp 30 metra
djúpa hylji. Eftir haxnslausa bar-
áttu, sem stóð á annan sólar-
hring tókst þó loks að ráða nið-
urlögum vatnsflaumsins og hinu
mikla verki var borgið. 28. maí
1932, kl. 2 mínútur yfir eitt síð-
degis var síðasta skarðinu lokið
og Zuidersee var orðinn að stöðu
vatni. Veglegt minnismerki var
reist á staðnum þar sem verkinu
lauk og kennt víð dr. Lely. Er
það útsýnisturn mikill, og sér
þaðan vítt yfir hafið og Zjsél-
meer og hinn stórfenglega garð.
þar er einnig veitingastaður og
minjagripabúð, því að þarna
Frh. á 9. s.