Vísir


Vísir - 27.06.1955, Qupperneq 4

Vísir - 27.06.1955, Qupperneq 4
s vísra Mánudaginn 27. juní 1955. Helgi Valtýsson: Hreindýr og bufjársjúkdómar. Wres*£Þsm€i&ti hre;indý&a9 ssiut'dn o»/#> Það eru senn 3—4 áratugir, sem ég hef haft talsverð af- skipti af hreindýrum og „hreindýramálum“ hér og erlendis. Hefúr því alloft borið á góma og verið spurt um, hvort smita- hætta ýmisleg gæti ekki stafað af hreindýrum og borizt með þeim til annars búpenings? M. a. rámar mig í, að borizt hafi í tal á Alþingi, að varasamt gæti verið að flytja hreindýr frá Austurlandi til annarra landshluta sökum garnaveikinnar eystra. — Um þessháttar „flutning" hefur annars hví miður ekki verið að ræða af eðlilegum ástæðum, sem ég hef þrásinnis drepið á. Hefur þó slíkur flutningur verið æskilegur árum saman, og er nú orðinn nauðsynlegur! Mun sú vanræksla sennilega valda tjóni, verði ekkert aðhafst á þeim vettvangi.-En um SMITUNARHÆTTU mun þetta helzt að segja: pað eru nú full 30 ór síðan yfirdýijalæknir Norégs skýrði fnér frá, að ekki væri þarlendis kmnnigt, að hréindýr séu liald- in neinum þeim sjúkdóumm, er smitað geti sauðfé og annan bú- pening, né að þau geti flutt sjúkdóma þar á milli. Síðasliðin 12—15 ár, sern ég hef liaft stöðug afskipti af liinni hraðfjölgandi hreindýrúhjörð á 'Vcstur-Örrcfum, hef ég grennsl- azt enn ýtaiiegar eftir þessu og átt hréfaskipti við erlenda sér- fra'ðinga á þesstun vettvangi. M. a. hefur fylkisdýríiheknir Knut Thorshaucj skrifað mér eftirgfeind atriði, en hann hefur uin riiárgra ára skeið háft iim- sjón með hreindýrarækt á Finnmörku og víðsvcgar í Noi-ð'- ur-Noregi. Iiánn sogir: Ég tel mjög ólíkiegl, að hreindýi' bcri sauðfjársjúkdóma rneð sér og smili frá sér. þekkj- ast þess ekki nein dænii, svo v'it- að sé, hvorki liérlendis, í Sví- þjóð né Finniandi. í Norður-Sví- þjóð er algengt, að nýhýiingar hafí dálítinri hreindýrahóp í heinialiögiuii;, allt að því 50 dýr, og er það míkil búbót. Og í nyrztu héruðum Norégs or al- gengt, að sauðfé og hreindýr gangi í sömu högum, og allvíða er sauðfé og hrcindýrum beitt á víxl í söniu höguin, án þess vart hafi orðið nokkurs tjóns af þess völduin ....“ pamiig er þetta víða í Noregi, t. d. á -Hafðangursvíðáttum og Dofrafjöllum og víðar, þar sem fjöldi villihreina gengur á sömu slóðum og sauöféiiaður. P. Hagan, Lappáfógeti í Iiá- l'ogalandi, í Naumdælafylki og .víðar sem liaft hefur umSjón með lireindýrarækt í fvlkjum þessum í fullan fjörðung aldar. telur hæði sér og mörgum sér- fræðingum, sem hann liali rætt við úm þessi málefni, ókunnugt um nokkur dæmi þess, að sauð- fé liafi smitazt af sýklum frá hreindýrum. En svo segir hann á þessa leið: „A hinn bóginn hefur komið fyrir, að hreindýr iiafi sniitazt af sauðfjársýklum, t. d. orrnum og sulli, þar sem sauðfé og iireindýr liafa gengið í sömu högum. Sjálf eru hreiný dýi'in nær algerlega laus við alla sníkjusýkla, og þær tegundir, sém fyrir kunna að koma í ínn- yflum þeirra,, smita ckki sauð- fé ....“ pað er ailfróðlegt að bera sain- an framangrcind ummajli sér- fróðra m'anna, hreindýrarækt og liin einstölvii tilfelli liérlend, sem kunn cru og gætu ilient í söniu átt, Er tvcggja slíkra gctið í bókinni Á hreindýraslóðum: á bls. 131, frásögn Bjorns. hrcpp- stjóra Guðnnmdssomu' á Lóni í Kelduhverfi, og á bls. 115—148, frásögn um hreinkálfinn á Merkj á Jökuldal. Og loks í „Náttúru- fræðinginúm" 1936, bls. 50- 52. Mun á þessum þrcnnii' stöðum hafa verið urn orm’avéiki að ræðapog er eigi furða, þótt þess- háttar geti komið fyrir undir slíkum kringumstæðum. Fjölgun og fækhun. Eins og alkunnugt er, lieiiir hreindýrum á VestUr-Öræfum fjölgað geysimikið á siðustu ár- um, frá því ei’ þau vöru alfrið- uð haustið 1939; þá aðeihs iiðlega 100 dýr alls. Hefyir fjölgunin ó- efað aukizt að mun við þá ráð- stöfun, að törfúm liefúr verið smáfækkáð síðustu 10 árin, f'rá 20—30, fyrstu árin, og síðan 50 —70 á hverju hauSti. En tai'far voru úpphaflega ailtof margir, og eru það sennilega enn. þrátt l'yi'ir þessa ái'légu fækkim voru dýrin efalaust á 3. þúsund á síðastliðnu hausti, en stjórnar- ráðið ákvað, samkvæmt tillögu umsjónarmanns hjarðarinnai', að fækka skyldi allt að 000 dýrum, aðallega törfum og geldum kúm. Voi ii því farnir. tveir veiðileið-1 an'grar, sá fým í lok ágústmán- aðar og fram í septcmbcr, en sá síðari rétt fyrir jólin. Voru skot- in 270 dýr í þeim fyrri, en 177 í síðari lciðangri, eða alls 453 dýr. I fvrstu ferðinni, sem farin var undir forústu og stjórn urn- sjónarmannsins, Friðriks bónda á Hóii í Fljótsdal, slógust í för- ina Guðmúndur læknir Gíslasön frá Keldum við þriðja mann, á végum Biifjársjúkdórnacleildar Háskóians, íil að rannsaka, iivort nokkur ástœða mýndi vera fyr- ir þeim ótta, að garnaveiki kynnj að leynást nieð Jii’eiridýrunum. Voru sérstaklega skötin iil rann- sóknar nokkur dýr af Iiáðuin kynjum ásamt. einum haust- kálfi, og hefur allt ócfað verið rannsakað ra'kiloga. Scm betur fór mnn árangur hafa. reynzt. neikvrcður, ein.s og við var bó izt. — Keldnanienn komu á jeppa mcð lausakerru uiri Hrafnkels- dal inn á öra>fin og fóru þar víða um. íslenzki stofninn og verS- mæii hans. Hreindýrin éru mjög hraust að eðlisfari, og virðist enginn sérstakur,kvilii hafa borizt með þeim hingað til lands, og ekki cinu sinni géitungurinn eða bi'oddflugan, sem þjáir mjög dyrin erlendis, brcði á. Norður- löndum og í Aláska, þar sém tai- ið er, að hreindýra-flúgan valdi um 75%- skemmdum á hrcinbjálf únum (skinnunum), og einn- ig kveður riiíkið að þessu í Nör- ^ egi. — Hér haía dýrin reynzt nær ' ódrepandi öræfafénaður, enda virðist sá kjarni frum- stoínsins, sem eítir lifði .1039 liafa varðveitt öll beztu skilyrði þroska og fjöigúnar, eins og raun liefiu' orðið á síðan. Með nauðsynlögri . þekki-ngu á með- ferð dýranna og hagnýtingu af- urðá þeirra erú lireindýi'in mjög verðinætur slátúrfériaður! þegar hreindýranuktin í Al- aska var að ná hámarki, og mai'kaður var orðinn aiimikill víðsvegar um vesturströnd Bandaríkjanna, stofnaði ,,'Heim- ilis-hagfræðadeild“ ríkisins til sérfræðilegra tilrauna og rann- sókna í „Matvæla- og næringar- efnafræðadeild" sinni árið 1950 og lét síðan semja stuttan leiðar- vísi í meðferð hreindýrakjöts og annarra afurða og matreiðslu þess. Sneri ég pésa þessum á ís- lenzku í hitteðfyrra, og er liann ekki lengri en svo, að vel mæ'tti bætá hönum inn í eða aftan við einliverja matreiðslubókina, sem kæmi í riýrri útgáfu. — Mér varð tíðhúgsað til þess, er kjötskortui'inn þrengdi svo mjög að ReykVikihgurn síðast, að hefði. „hjarðhlennska vor á hreiudýraslóðum" þá verið á þann veg, sem fyrir mér hefur vakað frá upphafi, rnyndi hafa vei'ið auðvelt að „bjarga. höfuð-, borginni frá hungursneyð!" Hér er uin mikilvægt hagsniuna- og öryggismál að rrcða. En ekki mun ég fjölyrða frekar mn það að sinni, énda hef' ég þrásinuis hreyft því áðitr síðastliðin 20—. 30 ár, og oft allrsekilega, ' Helgi Valtýsson. AVWVVVWWVWUVA I Bifreiða- ;i i; eigendur I; > j, Ef þér fáið kaupanda að a« ■I bifreið yðar, þá látið Bíla- í salann ganga frá afsali og i, samníngum. "« \ Verð kr. 150,00. j !; iiiltiseitsBB ss ;I 4 Vitastíg 10, sími 80059. S T E í N- MÁLNING VATNSÞETT ÞOLIR ÞVOTT FLAGNAR EKKI _PAINTCRET Steinmálning utan- og innanhúss. ÆStn&nntt Hsffjfgissfjetfólntyið h.i9 Borgartúni 7 — Sími 7490. sama vetfangi stöðvaðist vélin og tók af gang skipsins. Um Jeið og hin dularfulla fleyta -smaug fram með okkur, sá eg að ekkert nafn var á skipinu, hvorki á bóg né skuti. Skútan var ekki meira en tíu eða tólf rnetra frá okkur og eg gat að- eins komi'ð auga á einn mann við stýrið, áður en hún fjar- lægðist á fullri ferð. Við vorum að byrja að setja upp .seglin aftur, þegar eg varð fyrir slysi. Um leið og skonn- ortan snerist upp í vindinn, varð eg af klaufaskap fyrir að- alseglásnum um leið og hann sveiflaðist fyrir, og vissi ekki iyrr en eg stakkst útbyrðis! — Hegar eg kom upp aftur, busl- andi, fundust mér öldurnar geigvæniega háar. Eg varð skelfingu lostinn, er eg sá hve hratt „Manana“ fjarlægðist. Eg var Greco vini mínum þakklát- ur fyrir sundkennsluna undan- farið; eg gat þó að minnsta kosti haldið mér eitthvað á floti,, þótt mér miðaði lítið. Allt i einu mundi eg eftir Jiákarlinum, sem við höfðum séð'þá nýverið, og eg byrjaði að hamast að synda á eftir skipinu. í sama vetfangi heyrði eg kunnuga. rödd, er hrópaði: „Enrico! Enrico!“ Eg kallaðí á mótí, en mér fannst rödd mín veik og -líkus.t krunki. En sterk rödd hrópaði á móti og hvatti mig til að „synda!“ Mér varð strax hughægra og litlu síðar birtist Greco við lilið mér. — Hann hafði strax stokkið fyrir borð til að bjarga mér, er hann sá hvað skeði. „Vertu ekki hræddur; ,þeir bjarga okkur bráqum,“ sagði hann hug- hreystandi. í sörnu andrá hey rðist riffil- skot, og brátt kom annað. Við hættum að synda, tróðum marvaða og störðum ú.t í vax- andi dimmuna á eftir „Man- ana“. Greco fór að bölva og ragna. „Veiztu hvað þetta merkir, Enrico?“ kallaði hann. „Gon- zales stöðvaði ekki skipið til að bjarga okkur; hann hélt áfram að elta skútuna, o.g nú hefur verið skotið á hann!“ Þetta var samt ekki alveg • I eins alvarlegt og við óttuðumst, 1 því skömmu síðar kom skonn- | ortan til baka — knúð af ; hjálparvélinni — og okkur var bjargað um borð. Skipstjóri hafði á ákafa sínum haldið á- fram eitingaleiknum dálitla stund, en breytti urn viðhorf, þegar hann uppgötvaði að skip- stjórinn á smygl-skútunni hafði margskotariffil um borð og bjóst til að beita honum. Að sögn skipsfélaga okkar, hafði Gonzales verið fljótur að snúa skipinu við þegar kúla small í seglásnum yfir höfði hans. Fred var sérstakléga reiður. Hann benti á illúðlegan skip- stjórann og sagði hreint ut, að hann hefði neitað að snúa við til að bjarga olikur fyrr en hann væri búinn að ná smygl- skútunni. Greco hlustaði á á- sakanir matsveinsins reiðilegur á svip, að því búnu gekk hann til Gonzales, þreif í hann og lyfti honum næstrnn af þilfar- inu, hristi hann til og skellti honum nokkrum sinnum ut.an í þilfarshúsið. Þegar hann sleppti takinu, drattaðist skip- stjórinn niður á þilfarið, hald- andi báðum höndum um höfuð sér; hann var alveg yfirbugað- ur. En félagi minn var ekki ennþá búinn. Hann lyfti hálf- rotuðum manninum á fætur aftur og' sagði honum að ef hann undirgengist ekki þá þeg- ar að borga okkur réttmætt kaup fyrir hættur og erfiði ferðarinnar, mundi hann kasta honum útbyrðis og láta hann veltast í sjónum næsta hálf- tímann eða svo! Skipstjórinn hafði enga aðstöðu til að fær- ast undan og sainþykkti kröfur Grecos orð'aláust! Við komum til ákvörðunar- staðar okkar kvöldið eftir; ferðin hafði tekið tíu sólar- hringa og nokkrar kiukku- stundir. — Þegar skipstjórinn skýrði frá atburSunum í sam- 'oancii við ókúnna skipið, virt- ust tollayfirvöid-in ekki hafa mikinn áhuga fyrir því, — sögðu aðeins, að slíkir atburðir j væru ekki sj&ldgæfir á þessum j slóðum. I ViS vorum síðan afskráði.r 1 og fengum kaup okkar greitt í samræmi við samkomulag þeirra Grecos og skipstjóra. Næstu daga skildu leiðir og hver hélt sína leið; pilturinn frá Las Palmas fór aftur til Kanarísku eyjanna, en Fred fór að leita sér að brytastarfi á ein- hverju ensku skipi á heim- siglingu. Að því er skipti okk- ur Greco, þá ákváðum við að iialda félagsskap og komumst á sama skipi yfir Karabíahaf- ið til Honduras. Þar urðum við eins og áður getur, því miður að skilja; peningurinn, sem var látinn ráða hlutkestinu, var mér hliðhollur og fékk mér eina fáanleg'a skiprúmið. Við, tveir flökkufuglar, höfðum flögrað saman aðeins riokkra daga, en þessi, stutti íimi var næg'ilegur til að' skapa ævilanga vináttu. Hvar sem Greco fer eða flögrar, þá óska ég honum alls hins bezta, og ég vona, að slóðir oltkar liggi ein- hverntíma aftur saman. Hann var sannur maður!

x

Vísir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.