Vísir - 27.06.1955, Qupperneq 4

s
vísra
Mánudaginn 27. juní 1955.
Helgi Valtýsson:
Hreindýr og bufjársjúkdómar.
Wres*£Þsm€i&ti hre;indý&a9
ssiut'dn o»/#>
Það eru senn 3—4 áratugir, sem ég hef haft talsverð af-
skipti af hreindýrum og „hreindýramálum“ hér og erlendis.
Hefúr því alloft borið á góma og verið spurt um, hvort smita-
hætta ýmisleg gæti ekki stafað af hreindýrum og borizt með
þeim til annars búpenings? M. a. rámar mig í, að borizt hafi
í tal á Alþingi, að varasamt gæti verið að flytja hreindýr frá
Austurlandi til annarra landshluta sökum garnaveikinnar eystra.
— Um þessháttar „flutning" hefur annars hví miður ekki verið
að ræða af eðlilegum ástæðum, sem ég hef þrásinnis drepið á.
Hefur þó slíkur flutningur verið æskilegur árum saman, og er
nú orðinn nauðsynlegur! Mun sú vanræksla sennilega valda
tjóni, verði ekkert aðhafst á þeim vettvangi.-En um
SMITUNARHÆTTU mun þetta helzt að segja:
pað eru nú full 30 ór síðan
yfirdýijalæknir Norégs skýrði
fnér frá, að ekki væri þarlendis
kmnnigt, að hréindýr séu liald-
in neinum þeim sjúkdóumm, er
smitað geti sauðfé og annan bú-
pening, né að þau geti flutt
sjúkdóma þar á milli.
Síðasliðin 12—15 ár, sern ég
hef liaft stöðug afskipti af liinni
hraðfjölgandi hreindýrúhjörð á
'Vcstur-Örrcfum, hef ég grennsl-
azt enn ýtaiiegar eftir þessu og
átt hréfaskipti við erlenda sér-
fra'ðinga á þesstun vettvangi.
M. a. hefur fylkisdýríiheknir
Knut Thorshaucj skrifað mér
eftirgfeind atriði, en hann hefur
uin riiárgra ára skeið háft iim-
sjón með hreindýrarækt á
Finnmörku og víðsvcgar í Noi-ð'-
ur-Noregi. Iiánn sogir:
Ég tel mjög ólíkiegl, að
hreindýi' bcri sauðfjársjúkdóma
rneð sér og smili frá sér. þekkj-
ast þess ekki nein dænii, svo v'it-
að sé, hvorki liérlendis, í Sví-
þjóð né Finniandi. í Norður-Sví-
þjóð er algengt, að nýhýiingar
hafí dálítinri hreindýrahóp í
heinialiögiuii;, allt að því 50 dýr,
og er það míkil búbót. Og í
nyrztu héruðum Norégs or al-
gengt, að sauðfé og hreindýr
gangi í sömu högum, og allvíða
er sauðfé og hrcindýrum beitt á
víxl í söniu höguin, án þess vart
hafi orðið nokkurs tjóns af þess
völduin ....“
pamiig er þetta víða í Noregi,
t. d. á -Hafðangursvíðáttum og
Dofrafjöllum og víðar, þar sem
fjöldi villihreina gengur á sömu
slóðum og sauöféiiaður.
P. Hagan, Lappáfógeti í Iiá-
l'ogalandi, í Naumdælafylki og
.víðar sem liaft hefur umSjón
með lireindýrarækt í fvlkjum
þessum í fullan fjörðung aldar.
telur hæði sér og mörgum sér-
fræðingum, sem hann liali rætt
við úm þessi málefni, ókunnugt
um nokkur dæmi þess, að sauð-
fé liafi smitazt af sýklum frá
hreindýrum. En svo segir hann
á þessa leið: „A hinn bóginn
hefur komið fyrir, að hreindýr
iiafi sniitazt af sauðfjársýklum,
t. d. orrnum og sulli, þar sem
sauðfé og iireindýr liafa gengið
í sömu högum. Sjálf eru hreiný
dýi'in nær algerlega laus við alla
sníkjusýkla, og þær tegundir,
sém fyrir kunna að koma í ínn-
yflum þeirra,, smita ckki sauð-
fé ....“
pað er ailfróðlegt að bera sain-
an framangrcind ummajli sér-
fróðra m'anna, hreindýrarækt og
liin einstölvii tilfelli liérlend, sem
kunn cru og gætu ilient í söniu
átt, Er tvcggja slíkra gctið í
bókinni Á hreindýraslóðum: á
bls. 131, frásögn Bjorns. hrcpp-
stjóra Guðnnmdssomu' á Lóni í
Kelduhverfi, og á bls. 115—148,
frásögn um hreinkálfinn á Merkj
á Jökuldal. Og loks í „Náttúru-
fræðinginúm" 1936, bls. 50- 52.
Mun á þessum þrcnnii' stöðum
hafa verið urn orm’avéiki að
ræðapog er eigi furða, þótt þess-
háttar geti komið fyrir undir
slíkum kringumstæðum.
Fjölgun og fækhun.
Eins og alkunnugt er, lieiiir
hreindýrum á VestUr-Öræfum
fjölgað geysimikið á siðustu ár-
um, frá því ei’ þau vöru alfrið-
uð haustið 1939; þá aðeihs iiðlega
100 dýr alls. Hefyir fjölgunin ó-
efað aukizt að mun við þá ráð-
stöfun, að törfúm liefúr verið
smáfækkáð síðustu 10 árin, f'rá
20—30, fyrstu árin, og síðan 50
—70 á hverju hauSti. En tai'far
voru úpphaflega ailtof margir,
og eru það sennilega enn. þrátt
l'yi'ir þessa ái'légu fækkim voru
dýrin efalaust á 3. þúsund á
síðastliðnu hausti, en stjórnar-
ráðið ákvað, samkvæmt tillögu
umsjónarmanns hjarðarinnai', að
fækka skyldi allt að 000 dýrum,
aðallega törfum og geldum kúm.
Voi ii því farnir. tveir veiðileið-1
an'grar, sá fým í lok ágústmán-
aðar og fram í septcmbcr, en sá
síðari rétt fyrir jólin. Voru skot-
in 270 dýr í þeim fyrri, en 177 í
síðari lciðangri, eða alls 453 dýr.
I fvrstu ferðinni, sem farin
var undir forústu og stjórn urn-
sjónarmannsins, Friðriks bónda
á Hóii í Fljótsdal, slógust í för-
ina Guðmúndur læknir Gíslasön
frá Keldum við þriðja mann, á
végum Biifjársjúkdórnacleildar
Háskóians, íil að rannsaka, iivort
nokkur ástœða mýndi vera fyr-
ir þeim ótta, að garnaveiki kynnj
að leynást nieð Jii’eiridýrunum.
Voru sérstaklega skötin iil rann-
sóknar nokkur dýr af Iiáðuin
kynjum ásamt. einum haust-
kálfi, og hefur allt ócfað verið
rannsakað ra'kiloga. Scm betur
fór mnn árangur hafa. reynzt.
neikvrcður, ein.s og við var bó
izt. — Keldnanienn komu á jeppa
mcð lausakerru uiri Hrafnkels-
dal inn á öra>fin og fóru þar víða
um.
íslenzki stofninn og verS-
mæii hans.
Hreindýrin éru mjög hraust
að eðlisfari, og virðist enginn
sérstakur,kvilii hafa borizt með
þeim hingað til lands, og ekki
cinu sinni géitungurinn eða
bi'oddflugan, sem þjáir mjög
dyrin erlendis, brcði á. Norður-
löndum og í Aláska, þar sém tai-
ið er, að hreindýra-flúgan valdi
um 75%- skemmdum á hrcinbjálf
únum (skinnunum), og einn-
ig kveður riiíkið að þessu í Nör- ^
egi. — Hér haía dýrin reynzt
nær ' ódrepandi öræfafénaður,
enda virðist sá kjarni frum-
stoínsins, sem eítir lifði .1039
liafa varðveitt öll beztu skilyrði
þroska og fjöigúnar, eins og
raun liefiu' orðið á síðan. Með
nauðsynlögri . þekki-ngu á með-
ferð dýranna og hagnýtingu af-
urðá þeirra erú lireindýi'in mjög
verðinætur slátúrfériaður!
þegar hreindýranuktin í Al-
aska var að ná hámarki, og
mai'kaður var orðinn aiimikill
víðsvegar um vesturströnd
Bandaríkjanna, stofnaði ,,'Heim-
ilis-hagfræðadeild“ ríkisins til
sérfræðilegra tilrauna og rann-
sókna í „Matvæla- og næringar-
efnafræðadeild" sinni árið 1950
og lét síðan semja stuttan leiðar-
vísi í meðferð hreindýrakjöts og
annarra afurða og matreiðslu
þess. Sneri ég pésa þessum á ís-
lenzku í hitteðfyrra, og er liann
ekki lengri en svo, að vel mæ'tti
bætá hönum inn í eða aftan við
einliverja matreiðslubókina, sem
kæmi í riýrri útgáfu. —
Mér varð tíðhúgsað til þess,
er kjötskortui'inn þrengdi svo
mjög að ReykVikihgurn síðast, að
hefði. „hjarðhlennska vor á
hreiudýraslóðum" þá verið á
þann veg, sem fyrir mér hefur
vakað frá upphafi, rnyndi hafa
vei'ið auðvelt að „bjarga. höfuð-,
borginni frá hungursneyð!" Hér
er uin mikilvægt hagsniuna- og
öryggismál að rrcða. En ekki
mun ég fjölyrða frekar mn það
að sinni, énda hef' ég þrásinuis
hreyft því áðitr síðastliðin 20—.
30 ár, og oft allrsekilega, '
Helgi Valtýsson.
AVWVVVWWVWUVA
I Bifreiða- ;i
i; eigendur
I; >
j, Ef þér fáið kaupanda að a«
■I bifreið yðar, þá látið Bíla-
í salann ganga frá afsali og
i, samníngum. "«
\ Verð kr. 150,00. j
!; iiiltiseitsBB ss ;I
4 Vitastíg 10, sími 80059.

S T E í N-
MÁLNING
VATNSÞETT
ÞOLIR
ÞVOTT
FLAGNAR
EKKI
_PAINTCRET
Steinmálning utan- og innanhúss.
ÆStn&nntt Hsffjfgissfjetfólntyið h.i9
Borgartúni 7 — Sími 7490.

sama vetfangi stöðvaðist vélin
og tók af gang skipsins. Um
Jeið og hin dularfulla fleyta
-smaug fram með okkur, sá eg
að ekkert nafn var á skipinu,
hvorki á bóg né skuti. Skútan
var ekki meira en tíu eða tólf
rnetra frá okkur og eg gat að-
eins komi'ð auga á einn mann
við stýrið, áður en hún fjar-
lægðist á fullri ferð.
Við vorum að byrja að setja
upp .seglin aftur, þegar eg varð
fyrir slysi. Um leið og skonn-
ortan snerist upp í vindinn,
varð eg af klaufaskap fyrir að-
alseglásnum um leið og hann
sveiflaðist fyrir, og vissi ekki
iyrr en eg stakkst útbyrðis! —
Hegar eg kom upp aftur, busl-
andi, fundust mér öldurnar
geigvæniega háar. Eg varð
skelfingu lostinn, er eg sá hve
hratt „Manana“ fjarlægðist. Eg
var Greco vini mínum þakklát-
ur fyrir sundkennsluna undan-
farið; eg gat þó að minnsta
kosti haldið mér eitthvað á
floti,, þótt mér miðaði lítið.
Allt i einu mundi eg eftir
Jiákarlinum, sem við höfðum
séð'þá nýverið, og eg byrjaði
að hamast að synda á eftir
skipinu. í sama vetfangi heyrði
eg kunnuga. rödd, er hrópaði:
„Enrico! Enrico!“ Eg kallaðí á
mótí, en mér fannst rödd mín
veik og -líkus.t krunki. En sterk
rödd hrópaði á móti og hvatti
mig til að „synda!“ Mér varð
strax hughægra og litlu síðar
birtist Greco við lilið mér. —
Hann hafði strax stokkið fyrir
borð til að bjarga mér, er hann
sá hvað skeði. „Vertu ekki
hræddur; ,þeir bjarga okkur
bráqum,“ sagði hann hug-
hreystandi.
í sörnu andrá hey rðist riffil-
skot, og brátt kom annað. Við
hættum að synda, tróðum
marvaða og störðum ú.t í vax-
andi dimmuna á eftir „Man-
ana“.
Greco fór að bölva og ragna.
„Veiztu hvað þetta merkir,
Enrico?“ kallaði hann. „Gon-
zales stöðvaði ekki skipið til að
bjarga okkur; hann hélt áfram
að elta skútuna, o.g nú hefur
verið skotið á hann!“
Þetta var samt ekki alveg
• I
eins alvarlegt og við óttuðumst, 1
því skömmu síðar kom skonn- |
ortan til baka — knúð af ;
hjálparvélinni — og okkur var
bjargað um borð. Skipstjóri
hafði á ákafa sínum haldið á-
fram eitingaleiknum dálitla
stund, en breytti urn viðhorf,
þegar hann uppgötvaði að skip-
stjórinn á smygl-skútunni hafði
margskotariffil um borð og
bjóst til að beita honum. Að
sögn skipsfélaga okkar, hafði
Gonzales verið fljótur að snúa
skipinu við þegar kúla small í
seglásnum yfir höfði hans.
Fred var sérstakléga reiður.
Hann benti á illúðlegan skip-
stjórann og sagði hreint ut, að
hann hefði neitað að snúa við
til að bjarga olikur fyrr en
hann væri búinn að ná smygl-
skútunni. Greco hlustaði á á-
sakanir matsveinsins reiðilegur
á svip, að því búnu gekk hann
til Gonzales, þreif í hann og
lyfti honum næstrnn af þilfar-
inu, hristi hann til og skellti
honum nokkrum sinnum ut.an í
þilfarshúsið. Þegar hann
sleppti takinu, drattaðist skip-
stjórinn niður á þilfarið, hald-
andi báðum höndum um höfuð
sér; hann var alveg yfirbugað-
ur. En félagi minn var ekki
ennþá búinn. Hann lyfti hálf-
rotuðum manninum á fætur
aftur og' sagði honum að ef
hann undirgengist ekki þá þeg-
ar að borga okkur réttmætt
kaup fyrir hættur og erfiði
ferðarinnar, mundi hann kasta
honum útbyrðis og láta hann
veltast í sjónum næsta hálf-
tímann eða svo! Skipstjórinn
hafði enga aðstöðu til að fær-
ast undan og sainþykkti kröfur
Grecos orð'aláust!
Við komum til ákvörðunar-
staðar okkar kvöldið eftir;
ferðin hafði tekið tíu sólar-
hringa og nokkrar kiukku-
stundir. — Þegar skipstjórinn
skýrði frá atburSunum í sam-
'oancii við ókúnna skipið, virt-
ust tollayfirvöid-in ekki hafa
mikinn áhuga fyrir því, —
sögðu aðeins, að slíkir atburðir
j væru ekki sj&ldgæfir á þessum
j slóðum.
I ViS vorum síðan afskráði.r
1 og fengum kaup okkar greitt í
samræmi við samkomulag
þeirra Grecos og skipstjóra.
Næstu daga skildu leiðir og
hver hélt sína leið; pilturinn
frá Las Palmas fór aftur til
Kanarísku eyjanna, en Fred fór
að leita sér að brytastarfi á ein-
hverju ensku skipi á heim-
siglingu. Að því er skipti okk-
ur Greco, þá ákváðum við að
iialda félagsskap og komumst
á sama skipi yfir Karabíahaf-
ið til Honduras. Þar urðum við
eins og áður getur, því miður
að skilja; peningurinn, sem var
látinn ráða hlutkestinu, var
mér hliðhollur og fékk mér
eina fáanleg'a skiprúmið.
Við, tveir flökkufuglar,
höfðum flögrað saman aðeins
riokkra daga, en þessi, stutti
íimi var næg'ilegur til að' skapa
ævilanga vináttu. Hvar sem
Greco fer eða flögrar, þá óska
ég honum alls hins bezta, og ég
vona, að slóðir oltkar liggi ein-
hverntíma aftur saman. Hann
var sannur maður!