Vísir - 02.05.1956, Blaðsíða 3

. Miðvikudaginn 2. maí 1956.
VÍSIR
3
Ifl oliusta og fiteilbrigði
f'iturík fæða leiðir til
alvarlegs
Sfiflerkilegar athacgaaiir am-
erlskra vísindamaBina.
Athuganir og rannsóknir
Ibandarískra sérfræðinga benda
til þess, að neyzla kjöts, mjólkur
og eggja og þess konar fæðu,
leiði til alvarlegs sjúkdóms, sem
nefnist atherosclerosis.
Atherosclerosis er sjúkdómur,
sem síðan leiðir til æðastiflu og
æöakölkunar. Æðasjúkdómar,
sem hafa áhrif á hjarta, heila og
önnur þýðingarmikil líffæri, eru
nú tiðustu dánarorsakir í Banda-
ríkjunum.
Bandaríkjamenn fylgjast mjög
vel með athugunum þessum, því
að einmitt þar í landi neyta menn
mikils kjöts, mjólkur, eggja og
annarar fæðu, sem rík er af fitu
öi’ dýraríkinu. Þó er á það bent,
að unnt sé að draga úr þessari
hættu með því að láta fitu úr
jurtaríkinu koma I stað fitu úr
dýraríkinu, þar sem sannað þyk-
ir, að slík fita hafi ekki jafn-
Skaðleg áhrif. Nýlega var haldin
ráðstefna í Atlantic City, þar
sem líffræðingar og læknar
ræddu sjúkdóminn atheroscler-
osis. Voru haldnir 185 fundir í
ýmsum nefndum og rannsökuð
yfir 2000 vísindarit og plögg um
þetta mál.
Visindamenn hafa fyrir löngu
veitt því athygli, að meðal sumra
þjóða eru æðastíflur mjög fátíð-
ar, en hins vegar algengar í
Bandaríkjunum. Ekki þykir
sannað, af hverju þetta stafar,
en menn telja þó, að mataræðið
eigi sinn þátt í þessu.
Rannsóknir, sem nýlega liafa
farið fram, leiða í ljós, að mjög
ungir Bandaríkjamenn hafa
fengið þennan sjúkdóm. Krufin
hafa verið lík ungra hermanna,
sem féllu í Kóreu, og kom þá oft
í Ijós, að skemmdir voru í æðum
þeirra. Þar mátti finna fitu og
ýmis fituefni, þar á meðal eitt,
sem nefnt er cholesterol. Fitu-
efni þetta er algengt í ýmsum
mat, einkum í kjöti, mjólk og
eggjum og mat unnum úr þess-
um fæðutegundum.
Á fyrrnefndri ráðstefnu var
lögð fram skýrsla um rannsókn-
ir á fólki frá 1—40 ára aldurs,
er framkvæmdar voru við ríkis-
læknaskólann í Louisiana. Leiða
skýrslur þessar i ljós, að atheros-
clerosis verði stundum vart hjá
börnum, og að á mörgum árum
geti síðan myndast blæðingar,
magasár og æðastíflur, sem geti
laskað hjarta, heila og önnur
þýðingarmikil líffæri. Gert er
ráð fyrir, en ekki sannað, að
cholesterol i blóðinu sé undan-
fari æða- og hjartasjúkdóma.
Visindamenn við Illinois-há-
skóla segja, áð enda þótt 'chbl-
esterols sé neytt, þurfi það ekki
að auka cholesterol-magn blóðs-
ins, því að líkaminn getur sjálf-
ur haft nokkurn hemil á cholest-
erol-magni blóðsins. Hér er þvi
um merkilegt rannsóknarefni að
ræða: Cholesterol getur valdið
æðasjúkdómum, en hver önnur
öfl eru þar að verki, tilfinninga-
legs, líkamlegs eða mataræðis-
legs eðlis?
Vísindamenn við Minnesota-
háskóla skýra frá þvi, að fita úr
dýraríkinu sé yfirleitt í mat
Bandaríkjamannsins. Ef unnt er
að minnka fitu þessa um fjórð-
ung og láta í hennar stað kol-
vetnis-hitaeiningar, minnkar
cholesterol blóðsins um 10%.
Vísindamenn frá Kaliforníu-
háskóla hafa búið til smjör, sem
að nokkru hefur inni að halda
fitu úr jurtarikinu í stað úr dýra-
ríkinu.
Alls konar athuganir hafa ver-
ið gerðar um, þetta efni í sam-
bandi við líkskurð, en auk þess
á dýrum. Þó segja vísindamenn,
að ekki megi ætíð byggja um of
á rannsóknum á dýrum, því að
ekki sé vist að sama gildi um
manninn.
Vísindamenn frá Harvard-há-
skóla segja, að tekizt hafi að
valda atherosclerosis í apa, en
áður hafði aðeins tekizt að valda
sjúkdómi þessum hjá nagdýrum
og hænsnum. Visindamennirnir
gáfu apanum eggjarauður, á-
samt öðru, í 44 mánuði. Þá komu
í Ijós áverkar í hjarta, heila og
æðum. Þá kom á daginn, að vart
varð hjá dýrinu gulra fitu-agna
(xanthomatosis), en þeirra verð-
ur vart hjá fólki, sem hefur
sjúkdóma i kransæðum hjartans.
Offita eykur syk-
ursýkihættu.
I»að er ástæða til að ætla, að
beztá ráðið'tll að viniia gégtr sýk-
ursýki sé að hindra, að menn
verði of feitír.
Þetta er skoðun dr. James M.
Hundleys, sem starfar við heil-
brigðismálastofnun Bandaríkj-
anna. Bendir hann á, að sykur-
sýki verði einkum vart meðal
fullorðinna, sem séu of feitir.
Þegar sjúklingar megri sig, verði
minna vart við sjúkdómsein-
kennin. í þeim löndum, þar sem
það sé fátítt, að fólk verði mjög
feitt, sé dánartala af völdum syk-
ursýki frekar lág.
Lyf, sem hindra fósturmyndun hjá konum,
fundin upp í Bandaríkjunum.
Tilraifinir ver5a cgerflar með þaai
s Sviþjéð og Japan.
Blægí er að taka þau irnt s töflum.
Amerískt lyf, sem stöðvar fóst- jfyrirmæla í Bandaríkjunum get
urmyndun, verður innan skamms j ur hann ekki lokið rannsóknum
prófað á sænskum konum.
Stokkhólmsblaðið Dagens Ny-
heter skýrir frá því fyrir
skemmstu, og segir meðal ann-
ars, að ef lyf þetta reynist eins
og menn gera ráð fyrir, megi
stöðva fósturmyndun, án þess að
þörf sé nokkurrar aðgerðar, sem
verkfærum verði að beita við.
Tafla, sem tekin sé ákveðinn dag
í mánuðinum, muni hafa þau á-
hrif, að frjóvgað egg deyi og
losni, án þess að konan viti jafn-
vel, að hún hafi verið þunguð.
Amerískur visindamaður, dr.
Thiersch, hefur prófað lyfið á
tólf konum með þeim árangri,
sem vænzt var, en vegna laga-
sínum þar og hefur leitað til
kvenlækna i Japan og Sviþjóð.
Bar tilætlaðan árangur.
Próf. Axel Westman hefur
skrifað um lyf og tilraunir Thi-
ersch í sænska læknablaðið. Seg-
ir þar, að Thiersch, sem sé starf-
andi við háskóla Washington-
fylkis í Seattle, byggi samsetn-
ingu lyfsins á sérstökum efnum,
sem skaða efnabreytingar í hin-
um hratt vaxandi frumum i
fóstrinu. Hefur hann prófað lyf-
ið til hlítar á rottum og komizt
að þvi, að bezt sé að nota lyfið
þegar eftir að eggið er komið of-
an i móðurlífið. Móðirin verður
Lyf gegn Móð-
þrýstingi reynd.
í Bandaríkjunum er nú verið
að prófa ýmis ný lyf, sem menn
vona að komi að notum gegn há-
um blóðþrýstingi.
Meðal þessara nýju lyfja eru.
þrjú, sem heita reserpine, hydra-
zaline og hexamethonium. Tvö
,hin fyrrnefndu verka á heilann,
en þó sitt með hvorum hætti, en
það þriðja verkar á taugarnar
frá þeirri heilamiðstöð, sem
stjórnar blóðþrýstingnum og
dregur úr honum með því móti.
ekki fyrir neinu tjóni af lyfinu,
og þégar hætt er að nota lyfið,
fæðist heilbrigð afkvæmi eins og
áður. Ófrjóvguð egg verða ekki
fyrir neinu tjóni.
í tíu eða tólf tilfellum, er
Thiersch gat reynt lyf sitt á
konum, varð fósturlát
skömmu eftir inntöku. í hin-
um tveim tilfellunum varð að
hreinsa móðurlífið með verk-
færum.
Prófessor Gregory Pincus við
tilraunastofnun í líffærafræði í
Worcester hefur einnig gert til-
raunir á konum, rannsakað áhrif
hvata, sem heitir „progesterone",
á stöðvun fósturmyndunar. Kon-
ur, sem átt höfðu börn, voru látn-
ar taka progesterone í 75 mán-
uði samtals, og varð engin þeirra
vanfær, þótt kynferðismök færu
fram og engar varúðarráðstaf-
anir gerðar. En síðan fór fram
rannsókn á þeim í samtals 44
mánuði, án þess að progester-
one væri notað, og urðu fjórar
þeirra þá vanfærar.
Mönnum verður oft mikið
um það, þegar frumburðurinn
kemur í heiminn, en þó mnn
það fátítt, að menn fái svo
rnikið taugaáfall, að-þeir tapi
minni af því. Það kom þó fyr-
ir i Gávle í Svíþjóð nýlega, er
ungur maður kom í fæðingai--
deiid sjúkrahússins þar til að
heimsækja konu sína í fyrsta
sinn eftir að hún var orðin
léttari. Maðurinn hafði svo
sem vitað, hvað tii stóð, en
liann hafði ekki haft hug-
inynd um, að konan liefði al-
ið tvíbiu-a, og varð honum svo
um það, er hann sá þá, að
hann missti minnið. Reikaði
hann um göturnar í Gavle frá
sunnudegi til fimmtudags, er
lögreglan fann hann loksins,
en nú mun hann búinn að ná
sér fulikómlega.
Pétui' Sigiirðslon:
Lénarður fógeti og Eysteinn í Mörk.
Niðurlag.
kom konunni undir einn stóran
melbakka og breiddi yfir hana
föt og þófa, en hann komst
sjálfur með harðfengni til bæja,
en þó mjög barinn og stirður.“
í þriðja sinn kemur Eysteinn
bændur að fjölmenna sem mest,
og svo skyldi hver höfðingi
halda kost sínum selskap, og
finnast allir bæði í Skálholti,
við Brúará og út á Heiði, áður
en þeir riðu á þing. Þeir riðu þá
í flokkum heim, en svo varð
við sögu í deilum Ogmundar og mikill hitinn af manna mergð
Jóns Arasonar biskups. Segir
svo í Biskupaannálum: „Eitt
eður tvö ár þar fyrir (þ. e.
fyrir árið 1527) eður lengur
var hugmóður og óvinátta með
biskup Jóni og honum (þ. e.
.Ögmundi); efni þar til man ég
ekki. Þar heituðust hvorir við
aðra að finnast á þingi; skyld-
aði biskup hvern prest og
og hestum, að reykinn lagði af
þeim langt í loft, en dytti nokk-
ur af baki, lá hann þar eftir
svo nær sem dauður. Og sém
allir voru til þings komnir, þá
var biskup að norðan kominn
með níu hundruð, en hinn að
sunnan með þrettán hundruð.
Góðir menn áttu þá hlut í með
þeim og sættu þá, og skyldi
sinn mann fá til hvor þeirra, og
þeir tveir skyldu ganga á hólm
í Öxará og berjast. Fékk biskup
Jón til Atla nokkurn, en biskup
Ögmundur Eystein Brandsson;
það er sá, sem var með Lénarði,
þá Torfi lét drepa hann á
Hrauni, og sá sem að flúði með
konu sína fyrir eldganginum í
Heklu. Þeir börðust lengi, og
vann hvorki, fyrr en Eysteinn
tók það ráð, að hann barði
hanzkann að höndum honum og
hjó sig undir hann og felldi
hann til jarðar, því Eysteinn
var rammur að afli; með það
var það endað. Þetta skeði þann
1. dag julii anno 1527 eða þar
um.“ Síðan segir, að daginn fjandskapur var með biskupum
eftir brann kirkjan ,í Skálholti. í nokkur ár. Til er eftirrit af
„En þá allt var brunnið til bréfi, gerðu á Húsafelli árið
kaldra kola, þá kom svo mikil 1527, go í því bréfi lýsa biskup-
helliskúr, að lækirnir runnu ar yfir, að þeir hafi á alþingi
um vellina, og sú skúr slökkti það ár „mörgum dandismönnum
allan eldinn niður. Það sagði nærverundum“ gert með sér
séra Einar mér, að þá hefði
hann verið í ferð með séra
Þórði Ólafssyni í Görðum á
Álftanesi, af því afi minn bjó
þá í Laugarnesi, en þá þeir ætl-
uðu að ríða, þá kom þessi skúr
á. Þeir biðu hana af sér, en
hún var ekki lengur yfir en
það ein hálftunna hún var
drukkin út af þrjátíu mönnum,
og stóð aldrei á henni haninn.
Um kveldið reið almennt af
þingi, en þá biskupinn hann
kom austur að Gjábakkatúni,
þá kom presturinn heiman að
úr Skálholti og sagði honum,
hver tíðindi þá hefði orðið í
kirkjubrunanum.“
Það er kunnugt, að mikill
„almennilega sátt“, ,,að niður-
slegnum öllum hugmóð og mis-
þykkju, 'sera þar til hafði á
millum okkar komið“. En frá-
sögnin um hinn gífurlega lið-
safnað og einvígið í Öxarár-
hólma styðst ekki við neina
samtímaheimild, og eru Bisk-
upaannálar frumheimild um þá
atburði. Hefur sumum sagn-
fræðingum þótt sú frásögn
ýkjum blandin og sagan um
einvígið harla tortryggileg. Páli
Eggert Ólasyni farast svo orð í
Sögu íslendinga, 4. bindi: „Sag-
an um einvígið virðist vera ó-
menguð þjóðsaga, uppspuni frá
rótum, eða eins og gripin út úr
riddarasögu. Slíkan barnaskap