Vísir - 29.05.1957, Blaðsíða 4

4
VÍSIR
Miðvikudaginn 29. maí 1957
Yfir swirta sanda:
belfar slmiu
L[r pá
for Eii'Stur í
Páskaleiðangur Guðmundar Jónssonar hefur farið yfir þrjá
„svarta“ sanda, Sóllieimasand, Mýrdalssand og Skeiðarársand
og segir hér frá ferðinni yfir þann síðasinefnda. í næsíu og,
síðustu greininni segir frá ferð Guðmundar austur á Breiða- |
merkursand og er hann þá á leiðarenda. Allir eiga þessir svörtu ^
sandur sammerkt í því, að þeir búa yfir hannsögum og ógnum
frá ýmsum öldum, ógnum, sem ýmist eiga rætur sínar að rekja
til elds eða ísa — tveggja mestu andstæðna í náttúru landsins
Klukkan var ekki orðin sex
að morgni föstudagsins langa
þegar þeir árvöknustu nudduðu
stýrurnar úr augunum og kváð-
ust mundu spá björtu veðri hvað
sem veðurfræðingar segðu.
Jón kokkur — sá bezti í heimi
— flýtti sér á fætur til að hita
rakvatn handa þeim sem ekki
eetluðu að láta sér vaxa skegg
í ferðinni — en afgangurinn fór
5 kaffi — og tegerð, og seinni
hitun i uppvask og stórþvott.
Klukkan var rétt um átta
þegar flaggbíll Guðmundar
Jónassonar renndi úr hlaði sælu
húss okkar að Klaustri og hinir
bíiarnir fylgdu þétt á eftir, ,,eld-
húsið“ síðast. Pálverjar Arason-
ar höfðu lagt af stað nokkru á
undan Guðmundi og fóru mik-
inn. Þótti Guðmundarmönnum
sem nú færi að óvænkast um
forystu Guðmundar yfir Skeið-
arársand, en sjálfur lét Guð-
mundur ekkert á sér bitna og
missti í engu gleði sína. Þeir
sem kunnugir honum voru sáu
hann aðeins lyfta húfunni upp
að aftan og klóra sér örlitið i
hnakkanum. Það vissi á gott.
Og nú brunaði flokkurinn
austur með Síðunni, sem í ýmsu
líkist. Eyjafjallabyggðinni, en er
samt með öðrum svip, ekki eins
tröllslegum eða hrikalegum, en
aftur á móti fágaðri. Síðan er
fríð sveit í hæzta máta og allt
virtist benda þar til búsældar.
Staldrað við Lómagnúp.

Einn af bílum Guðmundar Jónassonar í Súlu. Lómagni'ipur í
baksýn.
En hvort heldur það er Guð-
mundur eða bílarnir, sem eru
framsæknir skal ósagt látið, en
svo mikið er víst að okkur ber
skjótt yfir áleiðis austur á sand-
inn mikla —■ Skeiðarársand —
þar sem ferðamanna hópur
hefur aldrei farið i bíl fyrr.
Sumum stendur stuggur af
jökulvötnunum, en öðrum leikur
forvitni á að sjá baráttu bílanna
við þau. Þeir sem gleggst þekkja
árnar, vita þó að þær eru naum-
-ast liættulegar á þessum tíma
árs, enda þótt þær verði jafn-
okar stærstu fljóta heims þegar
þær hlaupa fram.
Á Núpsstað er numið staðar
stundarkorn á meðan menn
hlaupa út úr bílunum og hrista
sig. Sá „hristingur" svarar líka
kostnaði því hér er náttúru-
fegurðin óvenju mikilúðleg.
Framundan gnæfir Lómagnúp-
ur, eitt mesta standberg á ís-
landi, að heita má lóðrétt í um
700 metra hæð yfir sjó og telúr
Þorvaldur Thoroddsen það eitt
J
hrikalegasta og stórgerðasta
fjall hérlendis. Lómagnúpur er
rnóbergshamar sem skagar fram
úr fjallgarði sunnan fra. Vatna-
jökli er nefnist Björn. Áður fyrr
hefur Lómagnúpur verið höfði,
sem ■gengið hefúr í sjó fram, en
framburður ánna gegnum ald-
irnar hefur unnið að því að
hækka landið og stækka til suð-
urs og nú er allmikil vegar-
lengd frá Lómagnúp til sjávar.
Fyrir ofan Núpsstaðarbæinn
rísa bjargturnar miklir fremst í
fjallinu og-setja þeir einnig mik-
inn svip á þetta stórbrotna um-
hverfi, en framundan Lóma-
gnúp gægist jökuijöfurinn mikli,
Öræfajökull, handan Skeiðarár-
sands. í dag hvilir þokuhjúpúr
niður i miðjar hlíðar, en hvitur
og snæviþakinn er hann niður
undir rætur.
Hetja sandsins.
Á Núpsstað býr Hannes Jóns-
son, háaldraður öðlingsmaður
og hetja hin mesta, enda þótt
hann sé hvorki mikill að vallar-
sýn né grimmúðlcgur á svip.
Enginn núlifandi manna veit
betri skil á hamförum jökul-
vatnanna, sem um Skeiðarár-
sand falla héldur en Hannes
bóndi. Hann er sandinúm líka
kunnur af eigin raun, því um
áratugaskeið var hann póstur
þar austur urii og komst oft í
hann krappan. en gifta fylgdi
honum í hverri ferð og hvorki
honum né samfylgdarmönnum
hans hlekktist nokkurntíma á.
Rétt sem dæmi um það hvern-
ig hurð skall stundum nærri
hælum Hannesar í póstferðum
hans, má geta þess að haustið
1922 var hann í póstferð austur
yfir sand og í fylgd með honum
stúlka, sem komast þurfti aust-
1 ur um. Þegar Hannes var kom-
i inn á miðjan sandinn varð hann
' þess áskynja að hlaup \rar að
koma í Skeiðará og að kvíslar
voru teknar að myndast á sand-
inum með allmikium jakaburði,
þar sem annars er þurrt. Hannes
hélt ótrauður áfram og komst
heilu og höldnu leiðar sinnar
þótt vatnsflaumurinn væri mik-
ill og djúpur orðinn. En svo var
dirfska hans og hugrekki mikið
að hann för um' kvöldið vestur
yfir sand aftur þrátt fyrir sí-
vaxandi flóð i Skeiðará og flaum
um Skeiðarársand allan. Þetta
gerði Hannes vegna þess að
hann átti konu og ' börn
heima, sem myndu óttast um líf
hans er þau fréttu af hlaupinu
og hann kæmi ekki hetim. IJm
simasamband var þá ekki að
ræða. Morguninn eftir lá sandur:
inn undir beijandi vatnselg.
hverri skepnu ófær nema fugl-
in.um fljúgandi. Sagðist Hannesi
síðar svo frá að hart hafi hann
"riðið sandinn á iéiðinni heim,
enda.þá tekið að dimma af nóttu
en. djöfullegir dynkir og brestir
í jöklinum fyrir ofan.
Þegar Grímsvötn gusu.
Árið 1934 þegar Grímsvötn
gusu var^ Hannes í póstferð
austan sands er fyrstu einkenna
jökulhlaupsins varð vart. Tók
Hannes eftir þvi á austurleið aS
eitthvað óvanalegt var á seiði
m.a. vegna þess að Skeiðará bar
með sér meiri jökulleir en venja
var til. auk þess sem jakaburð-
ur var að byrja í henni. Rétt
eftir að hann komst austur yfir
hana liraðóx hún og varð með
öllu ófær á skammri stundu.
Hlaupið sem fór þá í hönd er
eitt hið hamfaramesta og stór-
kostlegasta i minnum nú lifandi
manna. Skeiðará þeytti þá á að
gizka 25 metra háum ísborgum
langt niður á sand. Sjálf varð
hún 9km. á breiddogvatnsmagn
hennar talið öllu meira en
Amazonfljótsins, stærsta vatns-
falls jarðarinnar. Jakarnir sem
hún bar fram nístust oft á tíðum
saman með heljarafli og mýnd-
aðist af því org og gr.ýr svo
að engum manni í SkaftafelU
varð s\’efnsamt á meðan hamfar-
irnar voru mestar.
Þegar Hannes póstur var bú-
inn að vera-viku tepptur í Öræf-
um austur var honum farið að
leiðast svo-biðín, að hann ákvað
að halda yfir jökul heim til sin.
Fékk hann lánuð skíði og sieðá
Frh. á 9. síííii.
v.- •• V

■ '— V
Bílalest Guðmundar og Páls við sæluhúsiö á miðjum Skeiðar-
ársandi.
fólki var tilkynntur hrottalega
og í skyndi), reiði yfir Ver-
salasamningunum, sér í lagi
pólska„ganginum“ og sakar-
giftinni í 231. grein. Hitler
samkenndi sig þegar í upphafi
við allar þessar tilfinnigar um
óánægju og andmæli, og við
ennþá fleiri, sem sóttar voru
í stefnuskrá og áróður jafnað-
armanna og kommúnista, á-
samt gyðingahatrinu (arfur frá
11. öld frá fyrstu krossferð-
inni) er var heimaalið og átti
þar heima. Flokkurinn var
íramtíð þessarar lýðhreyfingar,
stjórnmálalega og að nokkru
leyti hernaðarlega. Alveg eins
og fasisminn hefði fundið sér
annan foringja (að líkindum
Balbo) ef Mússolini hefði ekki
boðið sig fram, var Hitler ekki
óbætanlegur foringi fyrir hreyf
ingunni móti ósigrinum, Ver-
salasamningnum o. fl. „Es wáre
Buch ohne Hitler gekommen“
»,Þetta hefði líka gerst án Hitl-
ers,“ sagði einu sinni við mig
Þjóðverji í Kaupmannahöfn
árið 1933.
Annað mál er það að Hitler
varð holdtekja hins algenga
Þjóðverja á alveg eins heppi-
legan hátt og Mússoiini varð
holdtekja hins algenga ítala. J
ítalska þjóðin varð um leið ást-J
! fangin af Mússolini. Mikill
I i
meirihluti þýzku þjóðarinnar^
dýrkaði Hitler, sem þjóðlegan
Messias í meira en 15 ár.
Mússolini hafði ekki stofn-
að fasistafíokkinn. Það var,
flokkurinn sem kaus hann sér
fyrir foringja og rak hann á
undan sér með þeim árangri
að hann öðlaðist persónulegt
vald, sem dró sig undan yfir-
stjórn flokksins, Hitler hafði
ekki sjáifur stofnað flokk sinn
og margir aðrir svo sem Röhm,
Gregor Strasser, Max Amann,
og Göbbels átti meiri hlut
í vexti og skipulagi flokksins
en hann. En hann var „trumbu-
slagari“ flokksins, yfiráróðurs-
maður hans. Bæði hann og
Mússolini náðu valdinu með
ræðum sínum.
Lenin hafði sjálfur búið til
flokk sinn — með því að þvinga
hann til að segja skilið við
kratana rússnesku. Hann
stundaði einangrun flokksins og
réði sjálfur byltingarkenndri
hernaðarlist hans og áðferðum.
Hann var enginn ræðumaður,
sem hreif með sér fjölda fólks,
þegar hann talaði. Hann var
minna en meðal rithöfundur.
En hann átti þann sjaldgæfa
eiginíeika að geta lesið hið
stjórnmálalega innihald úr
hverri aðstöðu. — Hann var
laus við alla viðkvæmni, kald-
ur, næstum því ómannlegur,
hláturmildur án kímni og gam-
ansamur eins og skvettur af
brennisteinssýru. Hann var
ekki vitund „alþýðlegur“ —
hvorki á einn veg né annan.
Hann var þó ekki framandi
eins og Napóleon cða Stalin,
en hann var ekki sérlega rúss-
nesk manngerð. Það má auð-
veldlega benda á menn frá hans
tímum, sem fremur en hann
voru táknrænir fyrir eitthvað
sem var sérstaklega rússneskt
t. d.: Sasonov, Rodzianko, Ras-
putin.
Einnig hann notaði sér lýð-
hreyfingu, nefnilega stjórn-
leysishreyfingu bændabylting-
arinnar, sem fór eins og logi
yfir akur eftir fall keisaraveld-
isins í marz 1917: „Hin svarta
skifting" jarðeigna og henni
fylgdi upplausn víglínunnar og
almennur flótti bændaher-
manna. En hann gerði það ekki
sjálfkrafa, Hann byggði það á
gamalli reynslu: Hann og Stoly-
pin, sem var síðasti mildi ráð-
herra keisaradæmisins (myrtur
1911 af lögreglumanni og of-
beldismanni) höfðu lært það
sama af „aðalæfingunum“ af
byltingunni 1905: Að í næsta
sinn væri urn að gera að hafa
bændurna á sínu bandi og að
keisaravaldið myndi ekki lifa
af aðra tapaða styrjöld. Land-
búnaðarfrumvarp Stolypins
var á þann veg að hann vildi
koma á fót úrvali bænda,
sjálfseignarbænda sem keisara-
veldið gæti stuðst við. En kenn-
ing Lenins var sú eftir 1905
að með byltingu skyldu menn
„láta sem svo“ að bændurnir
gætu skift milli sín jörðunum
til frjálsra afnota. Stolypin
vissi að Rússland myndi tapa
styrjöld við Þýzkaland og var-
aði því við henni. Lenin vissi-
það líka og þess vegna bauð
hann styrjöldina 1914 vel-
komna. Árin 1917 og 18 hefði
hann viljað borga hvað sem
vera skyldi fyrir frið, en það
var bara af því að keisara-
veldið og borgaraflokkar, sem
hinn gamli stjórnleysingi Krap-
otkin hafði sameinast, svo og
Frh. á 9. síðu.