Vísir - 23.10.1957, Blaðsíða 3

Míðvikudaginn 23. október 1957
Vf SIB
3
f venjulegum sögusögnum
hefst frásögnin um uppreistina í
Indlandi 1857 með samtali milli
„sepoys“, sem er indverskur
hermaður í her Breta, og ind-
verks verkamanns, sem vinnin'
í hergagnaverksmiðjunni Dum
Nana 2ahib, uppreistarforing-
Inn í Cawnpore.
Dutn, nálaégt Kalkutta.
Hermaðurinn var, eins og
margir af félögum hans af há-
um stéttum, bramíni, en verka-!
maðurinn í lægsta floltki, hann
iilheyrði þeim ósnertanlegu.;
Samt bað verkamaðurinn her-.
manninn um vatnsdrykk úr,
flösku hans. Það var, skrifar
Hilton hershöfðingi, einn af
þeim síðustu, er lýsir uppreist-
inni, eins og óhreinn flakkari
hefði beðið smámunasaman
höfðingja um að ljá sér tann-
bursta.
Sepoyinn svaraði með ávít-
um.
En andsvar verkamannsins
var harðara. „Þú og þín stétt!“
sagði hann. „Bráðum fáið þið
skotfæri, sem smurð eru með
svínafeiti og floti af uxum og
þá er allur ykkar hofmóður bú-
ínn að vera.“
Skotfærin
voru „óhrein“.
Þannig fór að stað fregnin [
um að skotfærin í hinar nýju '
Enfield-byssur væri óhrein — ,
vegna svínafeiti fyrir Mú- |
hameðstrúarmenn og vegna
luxafeiti fyrir Hindúa. — Og
fregnin barst til hundraða her-
sveita, sem voru vörnin fýrir
veldi Englands og enska verzl-
unarfélagsins á Indlandi. Hin
mikla uppreist hersins var 1
undirbúningi.
Hið mikla enska fyrirtæki,
Austur-indverska félagið, vold-
ugasta félag í heimi, reiddi sig
algerlega á indverskan málaher
sinn. Það var aðallega með
aðstoð sepoyanna, sem Indland
var sigrað og undirokað, smátt
og smátt, hvert furstadæmið af
öðru eftir sigur Clives við
Plassy 1757. Sepoyarnir voru
nærri því eins duglegir og
brezkir hermenn, þeir virtust
alveg jafntrúir og svo voru þeir
ótrúlega miklu ódýrari. í öllurn
bókum er lýst mannfjöldanum
í brezka hernum, hve hlutföllin
milli Breta og sepoya eru ó-
hagstæð, en gera má ráð fyrir
því, að í byrjun uppreistarinn-
ar hafi Bretar verið 35—50
þúsund og indversku hermenn-
irnir 260—310 þúsundir í landi,
sem hafði fleiri íbúa en 200
milljónir.
Hvorum trúir?
Þegar fregnin um hin óhreinu
skotfæri barst út í Bengal, því
ríkasta af indversku hérúðun-
um, varð mikil ókyrrð meðal
sepoyanna. Og vormánuðina
1857 bar mjög á óhlýðni, sem
hegnt var með mikilli hörku.
Ein herdeild var leyst upp.
Ensku yfirvöldin reyndu að
bera til baka fregnina, sem lík-
lega hefir haft eitthvert sann-
leikskorn í sér, eða sögðu, að
hinar óhreinu kúlur yrðu ó-
nýttar, sem líka var satt. En
tryggðin, svikin og grimmdin
mest áberandi. Þegar upþreist-
in hófst í byrjun júní fór enska
herdeildin og óbreyttir Bretar
ásamt mörgum trúum sepoyum
á vissan stað í borginni. Þar
varðist það lið miklu ofur-
efli, þó að það vantaði mat,
vatn og skotfæri. En þegar
Nana sahib, sem hafði tekið
forystuna fyrir uppreistinni, af
Indland og meginið af Mið-
Indlandi var enn á valdi Breta.
—• Jafnvel þar sem upp-
reistarmenn náðu völdum, var
þjóðin hikandi eða hirðulaus,
tilbúin til að beygja sgi fyrir
þeim, sem sigraði. Aðeins
þriðjungur eða fjórðungur af
sepoyunum gerði uppreist; og
þær herdeildir brezkar, sem
slógu niður uppreistina, voru
Biaðað a söfgunni:
Hundrað ára minning.
/. hiuii.
þessi mótáróður var illa* rek-
inn og varð heldur til þess að
auka á grunsemdirnar, Margir
sepoyar héldu, að Bretar ætl
Uðu sér að kristna þá með því
að rýra álit þeirra hjá Mú-
hameðstrúarmönnum og* Hind-
úum.
Sepoyar stóðu gagnvart
vandamáli: Væri þeir trúir
því að hann var ættingi hinna
afsettu fursta, hét þeim, að þeir
skyldu fara frjálsir ferða sinna,
gáfust Bretar samt upp þ. 25.
júní. En Nana sahib hélt ekki
heit sitt. Samkvæmt ákvörðun,
sem auðsjáanlega var tekin
fyrirfram voru allir Bretarnir
myrtir, nokkur hundruð manns.
Nókkru af konurn og börnunum
var þyrmt. En þegar enskt lið
nálgaðist í júlí, voru þau líka
jmyrt. 200 lík voru brvtjuð nið-
ur, og' þau fundu Bretar i
brunni, er þeir komu þangað
17. júlí.
Caunpore
réð miklu.
„Munum Cawnpore“ varð
vígorð Breta, er þeir á næst-
unni gerðu áhlaup á indyersk
virki og hengdu þúsundir af
uppreistarmönnum eða g'run-,
uðum mönnum, með eða án
I réttarhalda. Brezkur sögurUaii
lætur svo um mælt, að Cawn-
pore hafi ráðið sambúðiuni
milli Englands og' Indlands.
Uppreistin snerti þó ekki
meirihluta Bretaveldis. Öll j
strandhéruðin, Punjab, Suður-I
að meiri hluta Indverjar. Furst-
arnir voru Engandi trúir og
tóku mai’gsinnis þátt í bardög-
unum Breta megin. Þjóðhöfð-
inginn í Nepal, sem var því nær
sjálfstæður, sendi mikinn liðs-
styrk Bretum til hjálpar. Eng-
in uppreistarstjórn, sem þetta
nafn á skilið, var nokkurntíma
sett á laggirnar. Og samræmd
tiiraun var engin gerð til að
vinna ný héruð. Andstæðurnar
Uppdráttur af Indlandi
milli Múhameðstrúarmanna og
Hindúa gerðu þar of erfitt um
vik. Jafnvel þar, sem uppreist-
armenn voru ráðandi gátu ein-
stakir Bretar fengið hjálp og
vernd og sýnir það hvað þjóðin
var tvístruð.
Fljótt dró
til úrslita.
Bretar réðust brátt til sóknar.
Lið kom frá Bretlandi, frá
Burma og frá þeim héröðum,
sem trú voru Bretum. Sérstaka
þýðingu hafði Punjab, sem .var
sigrað aðeins átta árum áður,
og mátti nú hafa fyrir undir-
stöðu til liðsafnaðar. Sikharnir
frá Punjab og gurkharnir frá
Nepal áunnu sér um þetta leyti
°rð fyrir hörku og bardaga-
gleði, sem seinna kom í ljós víð-
ar í ríkinu og í Evrópu í báðum
heimsstyrj öldunum. En á báðar
hliðar vai' barist hraustlega og
af grimmd.
Úrslitaatvik gerðust brátt.
Frá Punjab í vestri og Bengal
í austri komu herdeildir Breta.
Og liðið frá Punjab gat þegar
8. júní byrjað umsátina Um
Delhi og 20. september var gert
áhlaup á borgina. Lucknow
fékk liðsauka 25. september, en
Bretum, áttu þeir á hættu að
vera álitnir ótrúir í trúmálum
og yrði þeim þá útskúfað af
indverskum jafningjum sínum.
Væri þeir óhlýðnir enskum yf-
irmönnum sínum áttu þeir á
hættu hegningu og fátækt.
Bretar áttu nú þegar — og er
uppreistin hófst — í öðru
vandamáli. Áttu þeir að treysta
eða þykjast treysta þeim sepoy-
um, sem voru reikandi í skiln-
ingi sínum eða hollustu, áttu
þeir að afvopna og leysa upp
þær herdeildir, sem hugsanlegt
var að sýndu mótþróa og þann-
ig framkalla þá árekstra, sem
þeir óttuðust? Sir John Láw-
rence, landstjóri í Punjab, sem
nýlega var unnið, gerði grein
fyrir þessu í bréfi. „Hvert
spor, sem við stígum, til að
tryggja öryggi okkar, er árás
á hinn trygga sepoy. Hann veit
það og hann stígur svo eitt skref
sér til öryggis og svona heldur
þetta áfram, þar til við leysum
herdeildina upp eða sláurn þá
niður, eða þeir gera uppreist og
drepa foringja sína.“
Framh. á 9. síðu.
Krijpp-verksmiðlurnar eru aft-
ur risinn í þýzku atvinnulífi.
Erlendum blöðiun hefur nú löngnm verið tíðrætt um það, sem
kallað er „þýzka kraftaverið". þá hefur margt verið skrifað um
mennina, sem koma við þá sögu.bæði iðjuhöldana, sem ristu svo
skyndilega upp úr öskustóimiog stjómmálamennina, einkum
fjármálaspekingirin dr. Erhard.Einn gnæfir þó Iiæst meðal iðju
höldanna: Alfried Krupp, einka-eigandi Kruppverlcsmiðjanna, rí
kasti maður Þýzkalands og sennilega ríkasti maður í heimi.
I styrjöldinni lögðu lögðu
bandamenn hvað mest kapp á að
eyðileggja Kruppverksmiðjurn-
ar i Essen.þvi þaðan komu þýzka
hernum þau tæki, sem að beztu
halcli komu i eyðileggingarstyrj-
öldinni.
Brezkt blað — Daily Mail, birt-
ír nýlega grein eftir Kenneth
Ames, sem var brezkur flugmað-
ur í seinni heimsstyrjöldinni og
tók þátt í mörgum loftárásum á
Kruppsvevksmiðj urnar. Verður
frásögn Ames lauslega rakin
hér, en hann fór nýlega til Essen
til að sjá þennan stað og þessi
mannvirki, sem hann tók þátt i
að eyðileggja fyrir 14 árum:
Þykkt reykský teygir úr sér
yfir Essen, höfuðstöðvum hinna
risavöxnu iðjuvera, sem bera
nafn Krupps. Þannig var það
fyrir 14 árum, þegar ég fór þang-
að til loftárása með R. A. F.,
brezlca flughernum. Mér datt í
hug, að lýta á þennan merkilega
stað af lægra sjónarhóli — stað-
,inn, sem brezka flugstjórnin
hafði fyrir meginskotmark, stað-
inn, sem var bezt varinn allra
þýzkra borga.
Þá', 1943, vorum það v.ið, sem
kveiktum eldana í Essen og
' reykurinn, sem huldi borgina,
var svona svartur af okkar völd-
um.
Seinna sá ég rústirnar bera við
himinn, grátt og ryðgað stálið,
bogið og beygt, og. þarna ríkti
dauðaþögn á eftir i mörg ár,
. nema þegar sigurvegarnir voru
aö gramsa í ruslahrúgunr.i og
draga til sin það, sem þeim þótti
einhver n;atur i og flytja á brott.
Ömaimblendirui og* þíirr
á manninn.
Þessa dagana er reykurinn
jafnvel svartari yfir Essen en
nokkru sinni fyrr, en nú kemur
hann úr Krupps eigin reykháf-
um, og nú nemur verðmæti þess,
sem framleitt er á degi hverjum
yfir £ 740.000 sterlingspundum
(33 millj. kr.), en það er um %
þess sem dagframleiöslan nam
1939, þegar mest var.
Maðurinn, sem stjórnai' þessu
risafyrirtæki, er hinn grann-
vaxni. unglegi Allfried Krupp
von Böhlen und Ilalbach.
Efalaust er hann ríkasti mað-
ur Evrópu og sennilega rikasti
maður í heiminum. En erfitt er
að gera sér grein fyrir þessum
manni. Hann er fráhrindandi og
þurr á manninn og engan mann
i Þýzkalandi er eins érfitt að
fá að tala við. Jafnvel náin
skyldmenni lians hafa látið þau
orð falla, að hann sé afar form-
fastvr og ómannblendinn.
Fyrir tveim árum var lausafé
hans talið nema sem svarar 90
millj. pund (4 milljarðar króna).
Ebikaeigandi.
Allar eignir þessa 150 ára
gamla fyrirtækis er talið 200
milljóna punda virði. (9 millj-
’ arðar kr.) þrátt fyrir að Krupp
hefur orðið að afhenda hluti
sína i kolanámum og stálbræðsl-
' um í Ruhr til bandamanna.
1 „Það eru margar félagssam-
steypur í Þýzkalandi, sem eru
stærri en okkar“, segir Alfriecl
Krupp af miklu lítillæti. Þetta
er líka rétt, en engin einn maður
í heiminum á eins mikið eða
ræður yfir jafn risavöxnu fyrir-
tæki.
Þegar Alfried Krupp var 36
ára gamall, gerði hinn aldraði
Gustave Krupp samning, sem
staðfestur var af Hitler, þar sem
Alfried Krupp var lýstur einka-
eigandi alls fyrirtækisins. Á und-
angengnum árum hafa banda-
menn margreynt að brjóta þetta
stórveldi í iðnaðinum niður í
mörg smærri fyrirtæki, en þeir
hafa ekki haft annað upp úr
því, en að flækja sig meira og
meira i snöru laganna.
Samkvæmt fyrirmælum banda-
manna um bann á risasam-