Vísir - 23.10.1957, Blaðsíða 3

Míðvikudaginn 23. október 1957
VfSIB
3
f venjulegum sögusögnum
hefst frásögnin um uppreistina í
Indlandi 1857 með samtali milli
„sepoys", sem er indverskur
hermaður í her Breta, og ind-
verks verkamanns, sem vinmu'
í hergagnaverksmiðjunni Dum

Nana zahib, uppreistarforing-
inn í Cawnpore.
Bnm, nálægt Kalkutta.
Hermaðurinn var, eins og
margir af félögum hans af há-.
nm stéttum, bramíni, en verka-j
maðurinn í lægsta flokki, hann',
iilheyrði þehn ósnertanlegu. ¦
Samt bað verkamaðurinn her-,
manninn um vatnsdrykk úr,
flösku hans. Það var, skrifar
Hilton hershöfðingi, einn af.
þeim síðustu, er lýsir uppreist-'
inni, eins og óhreinn flakkari
hefði beðið smámunasaman
höfðingja um að ljá sér tann-
bursta.
Sepoyinn svaraði með ávít-
um.
En andsvar verkamannsins
var harðara. „Þú og þín stétt!"
sagði hann. „Bráðum fáið þið
skotfæri, sem smurð eru með
svinafeiti og floti af uxum og
þá er allur ykkar hofmóður bú-
inn að vera."
Skptfærin
voru „óhrein".
Þannig' fór að stað fregnin
um að skotfærin í hinar nýju
Enf ield-byssur væri óhrein —.
vegna svínafeiti fyrir Mú-1
hameðstrúarmenn og vegna
uxafeiti fyrir Hindúa. — Og
fregnin barst til hundraða her-
sveita, sem voru vörnin fýrir
veldi Englands og enska verzl-
unarfélagsins á Indlandi. Hin
mikla uppreist hersins var í
undirbúningi.
Hið mikla enska fyrirtæki,
Austur-indverska félagið, vold-
ugasta félag í heimi, reiddi sig
algerlega á indverskan málaher
sinn. Það var aðallega með
aðstoð sepoyanna, sem Indland
var sigrað og undirokað, smátt
og smátt, hvert furstadæmið af
öðru eftir sigur Clives við
Plassy 1757. Sepoyarnir voru
nærri því eins duglegir og
brezkir hermenn, þeir virtust
alveg jafntrúir og svo voru þeir
ótrúlega miklu ódýrari. í öllum
bókum er lyst mannfjöldanum
í brezka hernum, hve hlutföllin
milli Breta og sepoya eru ó-
hagstæð, en gera má ráð fyrir
því, að í byrjun uppreistarinn-
ar hafi Bretar verið 35—50
þúsund og indversku hermenn-
irnir 260—310 þúsundir í landi,
sem hafði fleiri íbúa en 200
milljónir.
Hvorum trúir?
Þegar fregnin um hin óhreinu
skotfæri barst út í Bengal, því
ríkasta af indversku héruðun-
um, varð mikil ókyrrð meðal
sepoyanna. Og vormánuðina
1857 bar mjög á óhlýðni, sem I
hegnt var með mikilli hörku. j
Ein herdeild var leyst upp. |
Ensku yfirvöldin reyndu að
bera til baka fregnina, sem lík-
lega hefir haft. eitthvert sann-
leikskorn í sér, eða sög'ðu, að
hinar óhreinu kúlur yrðu ó-
nýttar, sem líka var satt. En
tryggðin, svikin og grimmdin
mest áberandi. Þegar up'preist-
in hófst í byrjun júní fór enska
herdeildin og óbreyttir Bretar
ásamt mörgum trúum sepoyum
á vissan stað í borginni. Þav
varðist það lið miklu ofur-
efli, þó að það vantaði mat,
vatn og skotfæri. En þegar
Nana sahib, sem hafði tekið
forystuna fyrir uppreistinni, af
Indland pg meginið af Mið-
Indlandi var enn á valdi Breta.
—¦ Jafnvel þar sem upp-
reistarmenn náðu völdum, var
þjóðin hikandi eða hirðulaus,
tilbúin til að beygja sgi fyrir
þeim, sem sigraði. Aðeins
þriðjungur eða fjórðungur af
sepoyunum gerði uppreist; og
þær herdeildir brezkar, sem
slógu niður uppreistina, voru
Biaðað í sögunnl:
ndlandi.
Hundrað ára minning.
'milli Múhameðstrúarmanna og
Hindúa gerðu þar of erfitt um
vik. Jafnvel þar, sem uppreist-
armenn voru ráðandi gátu ein-
stakir Bretar fengið hjálp og
vernd og sýnir það hvað þjóðin
var tvístruð.
Fljótt dró
til úrslita.
Bretar réðust brátt til sóknar.
Lið kom frá Bretlandi, frá
Burma og frá þeim héröðum,
sem trú voru Bretum. Sérstaka
þýðingu hafði Punjab, sem-var
sigrað aðeins átta árum áður,
og mátti nú hafa fyrir undir-
stöðu til liðsafnaðar. Sikharnir
frá Punjab og gurkharnir frá
Nepal áunnu sér um þetta leyti
orð fyrir hörku og bardaga-
gleði, sem seinna kom í ljós víð-
ar í ríkinu og í Evróþu í báðum
heimsstyrjöldunum. En á báðar
hliðar var barist hraustlega og
af grimmd.
Úrslitaatvik gerðust brátt.
Frá Punjab í vestri og Bengal
í austri komu herdeildir Breta.
Og liðið frá Punjab gat þegar
8. júní byrjað umsátina Um
Delhi og 20. september var gert
áhlaup á borgina. Lucknow
jfékk liðsauka 25. september, en
Bretum, áttu ¦ þeir á hættu að
jvera álitnir ótrúir í trúmálum
' og yrði þeim þá útskúfað af
því að hann var ættingi hinna að meiri hluta Indverjar. Furst
afsettu fursta, hét þeim, að þeir arnir voru Engandi trúir o;
skyldu fara frjálsir ferða sinna, [tóku margsinnis þátt í bardög
gáfust Bretar samt upp þ. 25.|unum Breta megin. Þjóðhöfð
júní. En Nana sahib hélt ekki \ inginn í Nepal, sem var því nær j indverskum jafningjum sínum.
heit sitt. Samkvæmt ákvörðun 'sjálfstæður, sendi mikinn liðs- Væri þeir óhlýðnir enskum yf-
sem auðsjáanlega var tekin styrk Bretum til hjálpar. Eng- 'irmönnum sínum áttu þeir
fyrirfram voru allir Bretarnir in 'uppreistarstjórn, sem þetta'j!ættu
myrtir, nokkur hundruð manhs. nafn á skilið, var nokkurntíma
Nökkru af konum og börnunum sett á laggirnar. Og samræmd
var þyrmt. En þegar enskt lið tilraun var engin gerð til að
nálgaðist í júlí, voru þau líká vinna ný héruð. Andstæðurnar
myrt. 200 lík voru brytjuð nið
/. hiuii.
þessi mótáróður var illa rek-
inn og varð heldur til þess að
auka á grunsemdirnar, Margir
sepoyar héldu, að Bretar ætl-
uðu sér að kristna þá með því
að rýra álit þeirra hjá Mú-
hameðstrúarmönnum og Hind-
úum. • ¦ -
Sepoyar stóðu gagnvart
vandamáli: Væri þeir trúir
ur, og þau fundu Bretar í
brunni, er þeir komu þangað^
17. júlí.
Caunpore
réð miklu.
„Munum Cawnpore" varð
vígorð Breta, er þeir á næst-
unni gerðu áhlaup á indversk
virki og hengdu þúsundir af,
uppreistarmönnum eða grun-
uðum mönnum, með eða án
réttarhalda. Brezkur sögurUaú
lætur svo um mælt, að Cawn-
pore hafi ráðið sambúðinni
milli Englands og Indlands.
Uppreistin snerti þó ekki
meirihluta Bretaveldis. Öll j
strandhéruðin, Punjab, Suður-i
Uppdráttur af Indlandi.
a
hegningu og fátækt-
Bretar áttu nu þegar — og er
uppreistin hófst — i öðru
vandamáli. Áttu þeir að treysta
eða þykjast treysta þeim sepoy-
um, sem voru reikandi í skiln-
ingi sínum. eða hollustu, áttu
þeir að afvopna og leysa upp
þær herdeildir, sem hugsanlegt
var að sýndu mótþróa og þann-
ig framkalla þá árekstra, sem
þeir óttuðust? Sir John Láw-
rence, landstjóri í Punjab, sem
nýlega var unnið, gerði grein
fyrir þessu í bréfi. „Hvert
spor, sem við stígum, til að
tryggja öryggi okkar, er árás
á hinn trygga sepoy. Hann yeit
það og hann stígur svo eitt skref
sér til öryggis og svona heldur
þetta áfram, þar til við leysum
herdeildina upp eða sláum þá
niður, eða þeir gera uppreist og
drepa foringja sína."
Framh. á 9. síðu.
Krupp-verksmiðjuB'nar eru aft-
ur risinn í þýzku atvinnulífi.
Erlendum blöðiun hefur nú löngum verið tíðrætt um það, sem
kallað er „þýzka kraftaverið". þá hefur margt verið skrifað um
mennina, sem koma við þá sögu,bæði iðjuhöldana, sem ristu svo
skyndiléga upp úr öskustónniog stjórnmálamennina, einkimi
f jármálaspekinguin dr. Erhard.Einn gnæfir þó hæst meðal iðju
höldanna: Alfried Krupp, einka-eigandi Kruppverksmiðjanna, rí
kasti maður Þýzkalands og semiilega ríkasti maður i heimi.
1 styrjöldihni lögðu lögðu
bandamenn hvað mest kapp á að
eyðileggja Kruppverksmiðjum-
ar í Essen.því þaðan komu þýzka
¦hernum þau tæki, sem að beztu
halcli komu i eyðileggingarstyrj-
öldinni.
Brezkt blað — Daily Mail, birt-
ir nýlega grein eftir Kenneth
Ames, sem var brezkur flugmað-
ur í seinni heimsstyrjöldinni og
tók þátt í mörgum loftárásum á
Kruppsverksmiðjurnar. Verður
frásögn Ames lauslega rakin
' hér, en hann fór nýlega til Essen
til að sjá þennan stað og þessi
mannvirki, sem hann tók þátt í
að eyðileggja fyrir 14 árum:
Þykkt reykslcý teygir úr sér
yfir Essen, höfuðstöðvum hinna
risavöxnu iðjuvera, sem bera
nafn Krupps. Þannig var það
fyrir 14 árum, þegar ég fór þang-
að til loftárása með R. A. F.,
brezka flughernum. Mér datt í
hug, að lýta á þennan merkilega
stað af lægra sjónarhóli — stað-
iinn, sem brezka flugstjórnin
hafði fyrir meginskotmark, stað-
inn, sem var bezt varinn allra
1 þýzkra borga.
i Þá', 1943, vorum það við, sem
kveiktum eldana í Essen og
'reykurinn, sem huldi borgina,
var svona svartur af okkar völd-
um.
Seinna sá ég rústirnar bera við
himinn, grátt og ryðgað stálið,
bogið og beygt, og. þarna ríkti
dauðaþögn á eftir í mörg ár,
nema þegar sigurvegarnir voru
að gramsa í ruslahrúgunhi og
draga til sín það, sem þeim þótti
einhver n;atur i og flytja á brott.
Ómannblendinn og þúrr '
á'manninn. . ;
Þessa dagana er reykurinn
jafnvel svartari yfir Essen en
nokkru sinni fyrr, en nú kemur
hann úr Krupps eigin reykháf-
um, og nú nemur verðmæti þess,
sem framleitt er á deg-i hverjum
yfir . £ 740.000 sterlingspundum
(33 millj. kr.), en það er um %
þess sem dagframleiðslan nam
1939, þegar mest var.
Maðurinn, sem stjórnar þessu
risafyrirtæki, er hinn grann-
vaxni. unglegi Allfried Krupp
von Böhlen, und Halbach.
Efalaust er hann rikasti mað-
ur Evrópu og sennilega rikasti
maður'í heiminum. En erfitt er
að gera sér grein fyrir þessum
manni. Hann er fráhrindandi og
þuiT á manninn og engan mann
í Þýzkalandi er eins érfitt að
fá að tala við. Jafnvel náin
skyldmenni hans hafa látið þau
orð falla, að hann sé afarform-
fastvr og ómannblendinn.
Fyrir tveim árum var lausafé
hans talið nema sem svarar 90
millj. pund (4 milljarðar króna).
Einkaeigandi.
Allar eignir þessa 150 ára
gamla fyrirtækis er talið 200
milljóna punda virði. (9 millj-
'arðar kr.) þrátt fyrir að Krupp
hefur orðið að afhenda hluti
sína í kolanámum og stálbræðsl-
' um í Ruhr til bandamanna.
' „Það eru margar félagssam-
steypur í Þýzkalandi, sem eru
stærri en okkar", segir Alfried
Krupp áf miklu litillæti. Þetta
er líka rétt, en engin einn maður
í heiminum á eins mikið eða
ræður yfir jafn risavöxnu fyrir-
tæki.
Þegar Alfried Krupp var 36
ára gamall, gerði hinn aldraði
Gustave Krupp samning, sem
staðfestur var af Hitler, þar serh
Aifried Krupp var lýstur einka-
eigandi alls fyrirtækisins. Á und-
angengnum árum hafa banda-
menn margreynt að brjóta þetta
stórveldi i iðnaðinum niður í;
mörg smærri fyrirtæki, en þeir
hafa ekki haft annað upp úr
þvi, en að flækja sig meira og
meira í snöru laganna.
Samkvæmt fyrirmælum banda-
manna um bann á risasam-