Vísir - 23.10.1957, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 23. október 1957
VÍSIR
7
LIFI LISTIN.
Það er maður austur í Noregi
— hann er raunar sagður stadd
ur í London í svipinn — sem
hefur orðið heimsfrægur á
einu vetfangi fyrir dónaskap.
Nei, fyrirgefið. Þetta orð hraut
úr pennanum alveg óvart og
er Ijótt orð um slíkan mann
og þvilikt bókmenntalegt frægð
arverk, sem varpar ljóma frá
Noregi út yfir öll lönd, inn í
hvern afkima eftirleguháttar
og uppburðarleysis og gefur
jafnvel íakærásta fólki ein-
hverja sanna hugmynd um
tign tilfinninga sinna og eðlis-
fars. Enda er sagt, að.maðurinn
sé stórgáafður og hver getur
lika hlotið heimsfrægð í einum
rykk á þessum upplýstu tímum
án þess að vera gasalega gáf-
aður?
Það var annað, þegar Heró-
stratos hinn gríski lagði eldi í
eitt vegsamlegasta listaverk
foi’naldar. Hann vissi engin
önnur ráð til þess að vinna sér
ódauðlegt nafn. Mykle hinn
norski er vafalítið boi'inn til
ódauðlegs orðstírs, og hefur
alltaf vitað það. Fornöldin var
ekki þroskaðri en svo, að hún
fyi-irleit Herostratos, komst þó
ekki hjá því að halda nafni
hans á lofti. En sigur hans og
frægð varð orðskviður til forna:
Herostratosar-frægð hljóta
þeir, sem gera sig að veraldar |
viðundrum til þess að vekja á
sér athygli.
Nú er kominn tími til þess
að veita Heróstratos uppreisn
æru sinnar. Óneitanlega var
það hugvitsamlegt og ekki
ógáfulegt að finna upp á því
að brenna musterið fagra til
ösku. Og ekki verður því held-
ur neilað, að skáldið Fúsi var
hugkvæmur, þegar hann kom
með koppinn „hátt á herðum“
inn í kirkjuna. Eða Magnús
gamli sálarháski, þegar hann
sló brókarlaus og ræpandi
framan í rakstrarkonunni.
Það var sjaldan hörgull á
gáfuðum, djörfxun listamönn-
um á íslaixdi.
Um þennan norska gáfumann
er það að minnsta kosti aug-
Ijóst, að hann þekkir sína sam-
tíð, kann á henni lagið, veit,
hvað hann má. Og það er
alltjent nokku'5. Og það er m.
a. eitt í þessu sambandi, sem er
eftirtektarvert: Hann á frægð!
sína skjóta aðallega að þakka *
þeim, sem kunna ekki að meta
listaverkið til hlítar. Þeim, sem
ganga með úreltar hugmyndir
um dónaskap (orð, sem auð-
vitað ætti að hverfa úr málinu
eða breyta gagngei’t um merk-
ingu). Það eru nefnilega enn-
þá til menn, sem kunna ekki að
meta það göfuga krvdd, sem
kailað! befur verið klám. Og
þeir hafa gert manninn frægan
— með því að birtast eins og
svartur veggur íordómanna að
baki ljómans, sem skín af list
hans.
Listin hefur löngum verið á
undan lífinu og vísaö veginn.
Enn er langt bil á milli pi-ent-
aðrar listar og daglegra lífs-
hátta. Meira að segja í selsköp-
um fínustu listamanna, atvinnu-
ritdómenda og annarra mann-
legra verðlaunagripa þykir það
ekki veizlubót né híbýlaprýði!
að upphefja klúi’an talsmáta,
nema þá undir- rós, og jafnvel
þeir, sem gjarnt er til tvíræðrar
og göróttrar rósamælgi um
blygðarmál þykja leiðinlegir
að jafnaði. Og ef menn fara í
selsköpuin að ganga þarfinda
sinna fyrir allra augum eða
kasta klæðum og bera blygðan
sína, þykir jafnvel þroskuðustu
listamönnum nóg um. Gott ef
flestir mundu ekki hringja á
lögregluna.
Þannig sitja gamlir fordóm-
ar ennþá jaínvel í bláasta blóði
gáfumanna og frjálshuga menn
ingarfrömuða. Það eru vissar
athafnir, sem þeir kjósa helzt
að fremja óséðir, eins og aðrir.
En sú er bót í máli, að þeir geta
náð sér niðri á vanþroskanum
á prenti.
Kýnikarnir gömlu í fornöld,
„hundingjarnir", voru svoj
nefndir af því að þeir þóttu
temja sér framfei’ði hunda i
ýmsum efnum, gengu sumirj
örna sinna á almannafæi'i og
lögðu kapp á að storka fólki
með blygðunarlausu atferli.
Þeir gerðu þetta í þeim yfir-
lýsta tilgangi að sýna fyrirlitn-
ingu á menningunni, mann-
fólkinu og mannlífinu. Þeir
sýndu margir hverjir ótrúlega
uppfinningasemi í því að ganga
fi'cun af náunganum. Þeir vorii;
hugkvæmir listamenn 1 „dóna-|
skap“. En fyrixiitning þeiri’a á
háttum siðaðra manna varj
spi'ottin af því, að þeir töldu:
siðfágun hégóma hjá öðru æðra.
Þetta var þeirra aðferð til þess
að segja götulýð og broddborg-
urum: Lífið er meii'a og mæt-
ara en þú heldur, góði, mann-
eskjan er mei'kilegri en þú var-.
ar þig á!
Við þurftum að læra hitt af
útvöldum snillingum nútímans,
að lífið er minna en við héld-
um, vesælla, óskáldlegra,
ruddalegra, óhrjálegra, mann-
eskjan dýrslegri en við töldum
okkur trú um.
Það er meSra en von, að
menn hneykslist á þeim, sem
átta sig ekki nógu fljótt á þess-
um sannindum og vilja halda í
þá villimannlegu og tepi'ulegu
bábilju, að manneskjan sé eitt-
hvað öðruvísi en aðrar skepn-
ur. Og þetta er líka nærri því
hið eina, sem eftir er til þess j
að hneykslast á.
Það er haft fyrir satt, að
þessi frægasta bók ársins sé
mikið lesin hér 1 bæ. Líklegt erj
það um jafngáfað fólk og þetta
land byggir og langtamið við
frægar bókmerfitir. Svo er og
fyi'ir að þakka, að við getum!
ennþá lesið norsku og aðrar ■
slikar útnesjatungur, til dæmis
dönsku, ef til vill meira að segja
sænsku, ef í harðbakka slær og
mikið liggur við í menningar-J
legu tilliti. Og nú er það líka
orðið kunnugt, að eitthvað af
þessari lostætu, háfleygu norskuj
snilld er tekið traustataki frá
amerískum yfirjöfri í snilld-
inni. Ekki spillir það til. Við
erum vonandi það bjargálna.
upp á amerísku, lika á andansj
sviði, að við getum tileinkað
okkur þess háttar æðri menn-j
ingu, jafnvel án skandínaviskra
milliliðá. Var mesta þarfaverk
þess andríkis, sem frægðar-1
krýndur frændi vor norskur
hefur orðið svo ágætur fyi'ir.
En varla sæmir þó annað en
að „ástkæra, ylhýra málið“ fái
að túlka hina dýrlegu list hans
— „blíð sem að barni kvað móð-
ir“ já, ég hafði nærri sagt, að
það væi’i göfugmannlegt rækt-
armerki við þá móður, er fæddi
mann af skauti og kenndi „mál
að vanda“ að snúa slíku verki
á hennar tungu og helga þýð-
inguna hennar minni. Lítið ju'ði
úr liljublaðinu hans Matthíasar
við hliðina á slíltu sonarlegu
ærumerki. Og hversu ljúflega
mun ekki þessi bók krydda þau
orð, sem Jónasar nútímans
hvísla um leið og þeir snerta
unga lokka á vori ástarinnar?
Það verður engin angurværðj
eða söknuður yfir Fex’ðalokumj
slíkra funda. Ekkert ský til að
skyggja á ástarstjörnu. Máskij
úx'ræði fyrir ritlistina og lífs-
konstina. Og' ef tilfinningarnar
skyldu taka að sýna einhver
merki þess, að þær ætli að fara
að verða ónæmar vegna of mik-
illar ei'tingar og spenningurinn
ætli að fara að dofna og orðin
að glata æsimagni sakir ofnotk-
unar, — vegna þess að allir
klæmast alls staðar og hver
keppist við að ganga fram af
öðrum í óbljúgu tepruleysi og
listilegum óeðlisbi’ögðum, bæði
í orði og verki, — þá er ekki
annað en að skora á listamenn-
ina að gei’a ennþá betur við
mannkynið, finna nýjar leiðir,
ný oi'ð, nýjar, örvandi aðferðir.
Þeim er sannai'lega til ti'úandi.
Snilligáfunni eru lítil takmöi'k
sett. Og stofnum til nýi'ra og
hærri og enn frægilegri verð-
launa handa þeim, sem duga
bezt. Ofan á allt annað eru svo
líka til læknar og sprautur og
allur þremilhnn! Mannkynið
þai'f ekki að kvíða.
Það vei’ður gaman að lifa í
framtíðarheimi snilldarinnar,
þegar menningarfrömuðirnir
ei'u búnir að kveða niður alla
uppdagaða paragrafa, alla
feimni, alla blygðun og ÁSTlN
leikur klúr og berstrípuð méð
öllum mögulegum og ómögu-
legum tilburðum i köldu kast-
Ijósi raunsæisins.
Nema sá vafui'logi, sem þótt
hefur leika um bi'úðarbeð, sé
ekki gi'illa ein? Nema það sé
einhver meining í þeirri blygð,
sem manneskjan hefur franv
yfir (eða skoi'tir á við) skepn-
ui'nar? Nema sú Pai'adís, sem
er ekki girt neinum véböndum,
sé engin Paradís? Nema fíkju-
viðarblöðin kunni að- hafa ein-
hvéi'n jákvæðan tilgang í bú-
skap lífsins, hamingjunnar, ást-
arinnar?
Þetta eru svo 'ólistrænar
spurningar, að það tekur því
ekki að afsaka þær. Enda ekki
fengnar að láni frá Ameríku.
Sigurbjörn Einarsson.
ekki heldur það óraunhæfa
skin, sem oi'ð Jónasar bei'a með
sér frá einni kynslóð til ann-
arrar. Við biðjum um nakinn,
þvalan, slepjugan prósa.
Niður með allar Galtarár og
Hraundranga! Upp með svína-
stíur og hlandforir! Listin fyr-
ir listina og listin lifi, þótt allt
annað sökkvi.
Fiat ars, pereat mundus!
Burt með alla rómantík, allar
hömlur, alla feimni um svo * S'ær var stungin fjvsta 17 blindum mönnum og þrem
nefnd feimnismál! Er það ekki skóflan að Blindralieimilinu, seni sjáandi. Blinda fólkið ræður
einmitt þetta, sem við eigum að a ^ rísa a 1<5ð Blindrafélagsins sjálft öllum málefnum félagsins,
gera og erum að gera: Opna fíami'alilíð liér í bæ. j en í félaginu eru einnig siáandi
Paradís upp á gátt og vaða inn, | Gerði Það Benedikt Benónýs-1 menn, ævifélagar og árlegir
Blindrafélaglð reisir fuiikomið
bEindraheimiii við HamrahEíð.
Það verður byggt í áföngum - vinna
við gröft hófst í gær.
formaður Blindrafólagsins,' styrktai-félagar,
-og
og liafa
þeir
klæmandisk og gerandi öll okk- j son>
ar stykki, eins og hverjum c.r'rúmlega sjötugur að aldri, en málfrelsi og tiilögurétt, en ekkt
gefið að láta og mæla af inn- aður bafði Guðm. Guðmundsson atkvæðisi’étt. Stjóx-n skipa
blæstri holdsins hömlulausa og ^O'gghigafiæðingur flutt ræðu,
Stjórn skipa 3
blindir menn og 2 sjáandi eru
andalausa? Að ekki sé minnzt °S rakið stuttlega sögu félags-, þeim til aðstoðar. Tilgangur fé-
á fikjuviðarblöð og þess háttar nis og sagi fra fyrirhuguðu
gamalt og ótízkulegt dót. Og Blindraheimili, sem verður byggt
ef sælan kemur ekki blaðskell-
andi í fangið á slíkri dirfsku,
svo hugumstóru, blygðunar-
lausu og óskammfeilnu mann-
kyni, þá er bara að gera betur,
skrifa berar, kveða enn fastar
að — það eru sjálfsagt m. a.1
til óteljandi tegundir af per-
versiteti, ótæmandi verkefni og
í áföngum, en í því eiga, er
fi'ain liða stundir, að geta átt
heimili allir blindir menn i land-
inu, er þess þurfa. Blinda fólkið,
sem starfar á Grundarstíg 11'
var viðstatt athöfnina.
Blindrafélagið
var stofnað sumarið 1939, af
Hvað gerist í dag?
Ársafmæli ungversku byltingarínnar.
að benda á sjálfa uppsprettú
I kvöld er ár liðið, síðan æska
Ungverjalands og vei'kalýður
risu upp gegn 12 ára kúgun og
ofbeldi kommúnista undir stjórn
Kremlverja og leynilögreglu
þeirra í Ungverjalandi. Vopnlaus
æska og verkamenn börðust
gegn vel vopnuðu setuliði í fulia
viku. — Er það mikil saga og
mei'kileg (Sbr. ,3ritin við And-
au“ eftir amei'íska rithöfundinn
og Púlitzei'verðlauna-hafann
James M. Michener).
Að lokum létu rauðliðar und-
an siga og auðmýktu sig ræki-
lega. Þeir létu þá lausan Jós-
eph Mindszenty, kardínála, hinn
64 ára gamla kaþólska kirkju-
höfðingja Ungverja, cn honum
höfðu kommíxnistar haldið í 8 ár
i fangelsi.
Rauði herinn gaf upp boi'gina
Búdapest. og hélt á brott. Þjóðin
iagnaði frelsi og hóf enduri'eisn
sína með ævintýralegri bjart-
sýni og krafti — í tæpa viku. —
Fáum dögum siðar, -— sunnu-
daginn 4. nóvembei', — komu
geysimiklar rússneskar hei'sveit-
ir óvænt, 140.000 manna fót-
göngulið, og 60.000 nærtæk til
vara, með 2000 nýja skriðdreka,
öflugt stói’skotalið og flugher,
og drekktu í blóði ungversku
frelsisbyltingunni með nær ótrú-
legu grimmdaræði og miskunn-
ai-lausum hrottaskap. — Um þá
atburði var í'itað í New York
Times fýrir munn vestrænna
þjóða, af soi’gbiturri mælsku, og
tilfinningum þeirra lýst á Jxessa
lund:
„Yér ákærum vSovétstjórniua
fyrir morð. Vér ákæruin hana
fyrir þau svívlrðilcgustu níðings-
brögð og auðvirðilegustu svik
sem þekkst lxafa! Vér ákærum
hana fyrir að liafa framið svo
eindæma afskaplegan glæp
gegn ungverslai þjóðinni, að sú
svivirðing verður aldrei fyrirgef-
in né gleymd!
Hinni svívirðilegu athöfn er
lokið. 3Iestu hetjurnar eru i'alln-
ar. En málefni frelsisins liíir,
öflugri en nokkru shini áður,
nært á blóði þein'a, er féllu fyrir
frelsið. UngTcrska þjóðin mun
áidrei gleyma. Vér munum ekki
gleyma. Og upp úr iiatri og tár-
um sprettur ásetnhigurinn að
halda áfram baráttiumij unz
frelsið hrósiir sigri!“
lagsins ei', að vinna að hvets-
konai' menningai'- og hagmxxna-
máluni blindra manna.
i
Vinnustofa.
Vinnustofu fyrir blint fólk
hefur félagið í'ekið frá 1941. Hún
var í leiguhúsnæði þar til félagíð
keypti Grundarstig 11 og var
vinnustofan flutt í það og hefur
verið þar síðan. Þar starfa nú
fjóx’ar blindar konur og fimm
blindir menn. Þessi stai’fsemi héf
ur gengið mjög vel. 1-Iagnaður
öll ár nema eitt. í fyrrá nam
vörusala 544.000 kr. — Tekjuaf-
gangur 93.200 kr„ sem að mestu
ei’ ráðstafað til blinda fólksins á
vinnustofunni sem kaupuppbót,
Einskoiuu- blindra-
hcimili.
Húsið á Grúndarstíg 11 hefir á
annan áratug vei'ið eins konar
blindraheimili. Þar búa nú 5
blindir karlar og 2 blindar kon-
ui\ Mjög fjai’ri er, að húsið sé
hentugt fyrir blindrahéimili, þáð
er að kalla lóðarlaust og þiengsli
í vinnustofunni, en eftii'spuin á
bui'stum orðin svo mikil, áð
vinnustofan hefur ekki undan að
afgreiða pantanir.
Starfsemin getur marg-
faldast,
sagði G. G. í ræðu sinni, þegar
nýja heimilið kemst upp. Húsið
verður tvær álmur og Önnur
minni og vei'ður hún byggð
íyrst. Jafnvel þegar hún er lcom-
in upp, yei’ður iiægt að marg-
íalda starfsemina fi'á þvi sem nú
er. Þarna getur orðið, er báðar
álmui' eru komnar upp, blindra-
heimili fyrir allt blint íólk, er
þess þai'f moð, að húa í blindra-
stofrxun, og nóg í’úm verður þar
fyrir vinnustofur og annað, sva