Alþýðublaðið - 23.02.1958, Qupperneq 3

Sunnudagur 23; febrúar 1958
A 1 þ ý 8 n b 1 a 8 I «

Alþgöublaöiö
Útgefaridi; Alþýðuílokkurinn.
Ritstióri: Helgi Sæmundsson.
Fréttastjóri: Sigvaldi Hjáimarsson.
Auglýsingastjóri: Emilía S a m ú e I s d ó tt i r.
Ritstj órnar sí ma r: 14901 og 1490 2.
Auglýsingasími: 14906.
AigreiSslusími: 1 4 9 0 0.
Aðsetur: Alþýðubúsið.
Prentsmiðja Alþýðublaðsins, Hverfisgötu 8—10.
/
( Bæteur og hðfundar )
Pólitískt siðleysi
ÞJÓÐVHaJINíN' hefur jafnan þatx brigziyrðí í fraxnmi i
stjómarandstöðu, að valdhafarnir geti naumast staðið í
fæturna ai undirlægjuhætti við Bandaríkjamenn. Bar eink-
um og sér í lagi mikið á þessum málflutningi þeirra, méðan
•Bj'arni Benediktsson var útanríkisráðherra. Og enn má
kommúnstum ekki rénna í skap að ráði án j>ess að sams-
konar brigzlyrði Jaomi fram á varir þeirra. Þjóðviljinn reidd
ist til dæmis • .Guðmundi í. Guðmundssyni utanríkisnáð-
herra á dögunum fyrir það, að ekki væri búið að taka lán
austan járntjaldsins til tog'arakaupanna fyrirhuguðu, Og
auðvitað stóð ekki á skýringu geðsmunamannanná. Hún var
sú, að Guðmundur væri víst ekki búinn að fiá lieytfi til verks
ins hjá ameríska sendiíherranum í Reykjarvík.
Seimiivga er jþessi skýrmg Þjóðviljans sálfræðilegt
rannsóiknarefm. Mianni ,gæti dwttið í hug, að eáendar þjó8
ir óg áflend .sendiráð kærau eitthvað við þá sögu3 þegar
IvQjnjmúnLstariúr okkar taka afstöffiu. Margur lieldur mig
sig. Einnig kcraur til greina, að Þjóðviljinn sé fiarinn
að írúa f»vf. að Bandariíkjamenn ráði lögum og lofuin á
íslandj <>g Ifannibal Valdimarsson og L.úðvík Jósepsson
séu aðeins launiþegár í stjórnarráðinu en ekki húsbænd-
ur á hewndinu. Ofgafullur áróður löngum skaðiegast-
«r þe&n, eseau fellur í bá freistni að gera hann að tvúar-
játningu mnni. Hvernig sem á xnálið er litið virðist fyr-
irbærið sjúldegs eðMs. Islendingar taka heldur ekfcj þessi
ósköp alvarlega. Þeim er ljóst, hvers fconar öfgar hér
muni uin að ræða og eru langlþreyttir á málfliiitningi af
þessu. tæi.
En hvað giarist i framhaldi af þessu asnaspa.rki Þjóðvilj-
ans? Bjarni Benediktsson, sem forðum daga lá undir sama
ámælj ksommjún'ista og nú er hrækt að Guðmundi -í. Guð-
mundssyni utanrikisrláðherra, endunprentar ummæli Þjóð-
viiljarts í Morgunlblaðinu til að koma ósómanum á framfærL
við kjósendur Sjáifstæðisfliokksins. Honum finnst stórat-
hyglisvert, að Þjóðviljinn „upplýsi“, að ameríski sendiherr
ann í íteykjavik ráði því, hvort felendingar taka lán aust-
an iárntjaids eða ekki. Þar með gefur hann undir fótinn
þeim sakargiftuni í garð Guðmundar í. Guðmundsson.ar,
sem bitnuðuá honum sjálfum marma miest, þegar Sjólfstæð-
isflokkurinn var við völd á ísiandi. Bjarni stjórnast sem
sé af 'sömú’ öígunum og kömmúnistar.
KannSki tefcst Bjarna Benédifctssyni me'ð þessu að
gera lýgii Þjóðviljans að þeim sannleik, að einhverjar
aiuðtrúa sálir i Sjálfstæðisflokkniun ætii það, að núver-
andi níkfcstjóm hliti boði og bannj Bandatíkj amanna í
lánaonáiiim. En skyldi enginn af lesendum Morgunblaðs-
ins kaninalst við fcarpa þennan og mun eftir, að Þjóðvilj-
inn Jteftir áður borið hann á borð fyrir íslendinga ón
þess að Bjarna Bemediktssyni fyndist rétturinn lystarlcg-
ur? Iiátum það liggja í láginni, þó að Bjarni ætli núver-
andi ríkisstjóm þann hlut, seni Þjóðviljinn gaf í skyn í
reiðikastinu á dögunmn. En liann gerir dálítdð meira. —
Bjami er ineð þessu að saka Bandaríkjamenn iwn alvar-
lega íhlutun í' íslenzfc stjórnmál. Yarð ritetjóri Morgun-
Maðsins -var þeirrar viðleitni af hálfu Bandaríkjaimanna
og sendiherra Jieirra í Reykjavik meðan hann hét utanrík
isráðherra íslendinga? Enginn fcrefst þess ;af Þjóðviljian-
um, að hann sýni Bandaríkjunum uiannasiði. En til þess
ætti að niega ætlast af Bjarna Bencdiktssyni, ef hann
©r ekfci orðinn viti sínu fjær.
Hér er um að ræða pólitískt siðlieysi. Fuiltrúar öfgánna
til hægri og vinstri í ísienzkum stjómmálum svífast einsk-
is, ef þeim rennur í skap við andstæðinga af stóru eða litlu
tilefni. Þeir gera sig að viðundri, Allir vita, hvar Þjóðviílj-
inn hefur lœrt fagið. En hver myndi háífa verið lærifaðii’
Bjarna 15e.n|edik.tssonar? Einnig það er sálfræðitegt rann-
sóknarefni. En Ístendingar kumia.svo mikið fyrdr sér í þeim
eÆnum, að þá grunar vafalaust sitt af hvoru.
Guðmtindur Friðjónsson; Rit
safn I—VII. Bjartmar Guð-
mundsson og Þóroddur Guð-
- mundsson bjuggu til prent-
unar. Prentverk Odds Björns
sonar. Akureyri 1955—1956.
GUÐMUNDUR FRIÐJÓNS-
SON var mikill silgurvegari.
Hann bjó norður við Dumbs-
haf og vann fvrir stóru heim-
ili langa ævi. Skólaganga hans
til framhaldsnáms á þroskaár
úni tók víst tvo vetur. Maður-
inn var fátækur á veraidar-
vísu og auk þess heílsutæpur.
En stundir þær, sem öðrum
vom hvíldartímá, vakti hann
til skáldskapar . og ritstarfa.
Hann só úr llágum bæ sínum yf
ir land allt. Og öðru hvoru brá
Guðmundur sér suður, vestur
eða austur bess erindis að lesa
upp eða flytia ræður og fyrir-
lestra. Lærdómsmenn í höfuð-
staðnum hofðu vanþókmm á
þessu framgjarna og orðhvata
bóndaskáldi. En Guðmundur
stóð af sér aiian storm. Hann
er í fremstu röð þeirra manna,
seirn ritað hafa á íslenzka
tungu. S'niöllustu ljóð hans
verða lesin og dáð af íslending-
um framtíðarinnar. Beztu smá-
sögur hans og persónulegustu
fyrirlestrar eiga sama langlífi i
vændum. Þáttur mannsins er
stórbrotinn kafli í sögu
íslenzkrar alþýðumenningar.
Undirritaður líkir lionum
einna helzt við Bólu-Hjáhn-
ar, Sigurð Breiðtfjörð og
Stephan G. Stephansson. Guð-
mundur á Sandi var íslenzkt
tré, sem þoldi hörð veður og
gnæfði upp úr skóginum.
Aðstandendur Guðmundar
hafa getfið út ritsafn hans í
samstarfi við Prentverk Odds
Björnssonar á Akureyri. Það
nemur siö bindum, sem Bjart-
mar og Þóroddur Guðmunds-
synir biuggu til prentunar, en
flytur lióð og söe'ur skáldsins
og úrval úr ræðum þess og fyr
irlestrum. Ritsafnið kemur síð
ur en svo vonum fvrr á les-
markaðinn. Bækur Guðmundar
hafa margar, verið fógætar
eða ófáanlevar urn áráskeið. Og
skáldbóndinn á Sandi mátti
ekki liggia í þagnargildi. Þess
vegna er útgáfa ritsafnsms mik
ill og góður bókmenntaviðburð
ur. Undirriitaður þakkar hlutað
eigendum framtakið og fagnax
því, hversu ág'ætleg'a hefur til
telcizt.
Guðmundur Friðjónsson er
tvímælalaust mestur sem Ijóð-
skáld. Þó dæmast kvæði hans
harla miisjöfn. Ómildir dómar
illgjarnra maiina urð'u honum
slik skapraun, að hann sló
slöku við iióðagerðina á bezta
skeiði ævmnar. En allt þetta
haggar samt ekki þeirri stað-
reynd, að Guðmund Friðjóns-
son ber aö telja með stórskáld
um íslendmga. Snjöllustu og
listrænustu kvæði hans reyn-
ast svo persónuleg, áhrif arík og
sviptrigin, að bau munu aldrei
gleymast. Mégineinkenni
þeirra eru karlmennska og
andag.ift. Fegurðin mi’nnii- á
brimsollið haf, veðrað en gróð-
ursterkt hraun eða vanstillt
fljót, sem brýtur af sér klaka-
böndiii fýrstu vordaga. Tæki-
fæniskvæðiyháð bví tilefni, serri
kállast staður Qg stund, verða
skáldsikaþúr lífsreynslu og -ötr—
Guðmumlur Friðjónsson.
laga í túlkun Guðmundar Fríð
jónssonar. Söguikvræði hans
spretta af sömu xót. Og norð-
Ienzka náttúran skilar sér með
litum og lífi í Ijóðum Guð-
mundar. Sumir ætla, að þar
ríki eilífur vetur, bví að skáld-
inu varð tíðförult þangað upp,
sem kreddurnar frjósa og tepru
skapurinn deyr. En þar er einn
ág vor og blær, þegar jörðin
angar, sumar og sól, er hey-
annir kalla að, og haust og
helgi með aðlkenningu af
mjúku og hlýju rökkri. Guð-
mundur var iðuleiga tilgerðar-
samut- í lióðuim sínum og á-
fjáður að koma helzt til sér-
vizkulegum vitsmunum á fram
færi, en tilfinning hans er svo
djúp og ,rík í beztu kvæðunum,
harmurinn inennskur og gleðin
sönn, að þau dæmast listræn í-
þrótt. fegurðarskyns, orðgnóttar
og mannslundar. Undirrrltaður
hættir hér með allri upptaln-
ingu, en endurtekur, að Guð-
mundur Friðiónsson var miik-
ilhæfur arftaki Bólu-Hjálmars
og Sigurðar Breiðfjörðs og sam
keppniisfær förunautur Step-
ans G. Stephanssonar.
Hér verður ekki íieynt að
skera úr um, hverjar múni
beztu sögur Guðmundar á
Sandi. Hann var hraðvirkur otg
mistækur sem sagnaskáld, en
fór skemmtilega g'eyst á sprett
um, brá upp ógleymanlegum
myndum .fólks og athurða og
hafði athvfl’iisverðan. boðskap
að flytja. Hins vegar tókst hon
um sialdan að fella sögumar í
stey(pumót þeixxar heildar,
sem einkennir persónulegustu
og snjöilustu lióð hans. Gamla
heyið, Geiri húsmaður, Natt-
•inál og Skúraskin eru raunaf
prýðilega listrænar söigur, og
víst mætti nefna fleiri, en það
breytir naumnst þeirri niður-
stöðu, að Guðmundur hafi eink
um og sér í lagi verið ijóðskáld.
Tungutak Guðmundar á Sandi
í óbundnu omáli hentar aðeins.
sjálfum honum. Auk þess of-
hlóð hann sögurnar af lýsing-
um og útúrdúrum. Höfundur-
inn Skyggir á þær. En ræður
og fyrirlestrar Guðmundar
nutu aftur á móti þess, sem
söigurnar guldu. Skáldbóndinn
á Sandi var einstakur mæisku
maður, oú ýmsar ræður hans
eru sannkölluð 1 istaverk,
Mestri furðu gegnir, hvað hann
var fjölgáfaður og áhugasam-
ur. Guðmundi virtist ekkert
mannlegt óviðkomandi. Hann
fyligdist með mönnum og mál-
efnum heimalandsins og viðr-
ar veraldar, lagði orð í belg af
stóru og litlu tilefni, tók ei’n-
arðiega afstöðu og barðist fyr
ir sérhverri skoðun sinni eims
og líf læigi við. Mörguni fannst
hann áleitlnn og illvigur og
sízt að á'stæðulausu. En þvílíkt
lif og fiör í sál þessa bónda
norður við Dumbshaf — stund-
um virtist honum iafnvel detta
í hug að frelsa heiminn! Oft
var þvi haldið firam, að Guð-
mundur væri íhaldssamur, og
rétt er það, að byltingarhneigð
mannsins komst aldrei út úr
brjósfcliolinu. Eigi að síður var
hanu svo djarfur og frjálslynd
ur, að undrum sætir. Guðmund
ur á Sandi var einfari, sem fór
á mannamót til að hverfa
reynslu ríkató aftur heim. Sál
arlíi' hans minnti á islenzikt
veður. Þar gilti ekki boð eða
bann, málamiðlun eða umbun
heldur friáls vilii og „sífelld
leit.. Öðru hvoinx. gerðist hann
meira að segja heimsborgari í
norðifönzku vaðmálisíötunulm.
Guðmundur kunni itil dæmis
skil á erlendum skáldskapar-
Framhaíd á 4> sí@ra-
iSríifvMí