Alþýðublaðið - 20.03.1958, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 20. marz 1958
álþýtnblaSll
*
AlþyOublaöiö
ÍTtgefandi: AlþýSuf lokkurina.
Ritstjóri: Helgi Sæmundsson.
Fréttastjóri: Sigvaldi Hjálmarsson,
Auglýsingastjóri; Emilía.Samúelsdóttir,
Ritstj ór nar síma r; 14901 og 1490 2.
Auglýsingasími; 1 4 9 0 6.
Afgreiðslusími: 1490 0.
Aðsetur: AlþýðuhúsiS.
W— Prentsmiðja Alþýðublaðsins, Hverfisgötu 6—10. é
Rii Jóns Sigurðssonar
FORSETAR alþingis hafa í sameiningu flutt tillögu til
þing&ályktunar um heildarútgíáfu á riturn Jóns Sigurðsson-
ar forseta. Ssgir svo í tillögunni: „Alþingi ályktar, að gefin
skuli út heildairútgáfa af ritum Jóns Sigurðssonar forseta
og kostað kapps um, að fyrsta bindi útgáfunnar komi út ár-
ið 1961, á 150 ára afmseli hans.“ Síðan er rakið nánar í tii-
.lögunhi, hvernig kostnaður við útgáfuna skuli greiddur, en .
í greinargerð er rætt um tillrögun útgáifunnar og skipulag.
Enginn vafi er á því, að ,hér er á ferðinni mál, sem
öll þjóðin mun saaneinast mn. Jón Sigurðsson er óum-
deilanlega sá íslendingur, sem þjóðin metur mest ailra
sinna sona, og renna undir það mat margar styrkar stoðir.
Jón Sigurðsson er sá islenzkur stjórnmálamaður, sem
framar ölium öðrum kunni að berjast fyrir málstað lands
og þjóðar af skeleggri vigfimi og viturlegri þrautseigiu.
Harin sameinaði eldmóð hugsjónamannsins og vizku hins
f a rs æla st j órnmál askörungs.
rlíir munu þeir íslendingar, sem komnir eru til nokk-
urs manndóms, vits og ára, að þeir kannist ekki gjörla við
nafn Jóns Sigurðssonar. Afmælisdagur hans var valinn sem
stofndagur hins íslenzka lýðveldis. Var það verðugur þakk-
Sætisvottur fyrir a'frek hans í þágu þjóðarinnar og baráttu
hans fyrir sj’álfstæði hennar. Nafn hans er því um alla
framtíð tengt þeim áfanga í sögu þjóðarinnar, sem einlæg-
ast var fagnað aif öllum.
En þótt flestir íslendingar kannist við sjálfstæðishetjuna
Jón Sigurðsson og kunni vel að ffleta þrauitseigju hans og
gæfusemi í þágu þjóðarinnar, er miklu færri það ljóst,
hvert gífurlega ævistarf hann innti af höndum sem fræði-
maður og rithöfundur. Sagnfræðingurinn og rithöfundur-
inn Jón Sigurðsson er miklu minna þekktur af þjóðinni en
stjórnmiálamaðui’inn. En þetta er ekki vansalaust, því að
svo samtvinnað var starf stjórnm'álamannsins og fræðaþul-
arins, að þar verður ekki með sanngirni á milli skilið. Að
vísu er það rétt, að sagnfræðingurinn Jón Sigurðsson mundi
lifa í sögunni, þótt hann hefði ekki fengizt við stjórnmák
En sagan var honum sú lyftistöng, uppspretta raka og inn-
tak í málatilbúnaði, að sagnfræðingurinn léði í rauninni hin-
um snjalla og gæfusama þjóðmálaskörungi vopn og verjur
I hönd. Og forseti var hann kallaður af því að hann veitti
Bókmienntafélaginu forstöðu. Mál og saga voru því í raun-
■ inni sverð hans og skjöldur í sjálifstæðisbaráttunni. Þangað
sótti hann þorið, eljuna og sannfæringarkraftinn.
Hin nýja útgáfa af ritgerðum, bréfum og ræðum for-
setans á því að verða dýrgripur þjóðarinnar um aldir.
Af þingsályktunartillögunni verður ráðið, að til hennar
á í engu að spara. Gert er ráð fyrir, að hún verði 10 mikil
bindi, og munu vafaiaust líða mörg ár, áður en henni
verður að fullu fokið, því að víðá verður að leita fanga.
Jón Sigurðsson ól mestan íhluta ævinnar erlendir eins
og kunnugt er, og ,hann átti bréfaskipti við f jölda manna
í mörgum löndum. Eitgerðir hans birtust sumar á erlend-
um málum. Liggur ii augum uppi, að vel verður að vanda
val þcss manns eða manna, sem falin verður forsjá þessa
mikla útgáfuverks.
Gera má fyllilega ráð fyrir, að mlál þetta nái fram að
ganga. Alþingi hefur þá gert sitt. En sómi þjóðarinnar allr-
ar er að sameinast um að gera þessa nýju útgáfu á vefkum
þjóðhetjunnr að almenningseign, sem ungir og' gamlir geta
sótt í allt i senn: mikinn fróðleik um merkilegt vakningar-
tímabil í sögu þjóðarinnar, persónusögu mikilmennisins og
vitneskju um aðferðir stjórnmjálaskörungsins í baráttu hans
fyrir sjálfstæði íslands. Hér á ekki_að vera um að ræða
harðan og dauðan bautastein, heldur litfandi lind, er veitir
nýjum kynslóðum aukinn skilning á hollum arfi og heil-
steyptari þjóðarmeðvitund.
- Auglýsið í Alþýðublaðinu. -
s
í FYRSTA skipti gistir írskur
leikt'Iokkur Ísland og hefur þeg
ar verið sagt frá komu hans í
blöðum, en þetta er hópur ung-
ra nemenda frá háskólanum í
Dublin. I kvöld sýna þeir hér
í fyrsta skipti, en síðar
flytja þeir sig um set til
Hafnarfjarðar og sýna í Bæjar-
bíói. Hatfa þeir fjóra einþátt-
unga á sýningarskrá sinni, —
þeirra á meðal hinn heims-
fræga einlþáttung Synges, „Rid-
ers to the Sea“.
í sambandi við komu þessa
leikflokks er ekki úr vegi að
rýfja upp nokkur atriði í sam-
bandd við írska leikritun og
írska leiklist. Hvorutveggja hef
ur staðið með miklum blóma
um langt skeið og hvorut\'eggja
staðið í mjög nánu sambandi
við írska þjóðernishreyfingu og
sjálfstæðisbafáttu. Háskóíinn í
Dublin og Abbeyleikhúsiö voru
um langt skeið meginaflgjafar
írsku sjólfstæðishreyíingarinn-
ar. Það er því ekki að undra
þótt glæsileg Ieiklistarstarfsemi
dafni við háskólann.
Gamla ,,Abbey“ brann til
kaldra kola þann 18. júlí 1951,
en þar hafði staðið helgidómur
írskrar leiklistar um árataga
skeið. Þaðan hafði um langt
skeið borizt sterk, þjóðarnis-
leg bókmenntavakning um land
ið fráverkum öndvegishöfunda
eins og W. B. Yeats, lafði Greg-
ory og Sean O’Casy. Þar störf-
uðu hinir snjöllustu leikavar,
sem ekki aðeins skópu írska nú
tímaleiklist á þjóðlegum grund
velli erfða og skapeiginda, held
ur lyftu henni svo hatt að
Abbey-leikhúsið komst brátt í
röð kunnustu leikhúsa á Vest-
urlöndum, — Barry Fitzgerald,
Maureen Delaey, F. J. McCor-
mick, Eileen Crow og Arthur
Shields unnu þar afrek sem
lengi verður minnzt. Og ekki
má gleyma stofnanda og for-
stjóra leikhússins, lafði. Greg-
ory. Það er í ffásögu fært að
leikendur hafi aldrei þorað að
slaka á við utanbókarkunnátt-
una, þar eð þeir áttu alltaf á
hættu að lafði Gregory kæmi
öllum að óvörum þegar leiksýn-
ing var að hefjast og tæki sér
sæti á fremsta bekk. Og þá
skipti engu máli hvort fiuttur
var sjónleikur eftir O’Casy,
lafði Gregory sjálfa eða ein-
hvern- Köfund annan, heldur
ekki hve mikTa hrifningu áhorf
endur létu í Ijós, — yrði hún
þess vör að einhver leikenda
felldi úr orð eða breytti orða-
röð lítilsháttar, jafnvel óllum
að vitameinlausu, þá krafðist
lafði Gregory þess að leikend-
ur yrðu allir kallaðir á auka-
æfingu í bítið morguninn eftir.
En það var ekki aðeins bók-
menntalega og menningarlega
sem Abbeyleikhúsið vann írsku
þjóðernishreyfingunni og sjáltf-
stæðisbaráttunni. Þegar borg-
arastyrjöldin stóð sem hæst virt
ust Öskukarlarnir hafa mikiö að
gera í sundinu við húsið. Sí og
æ voru þeir þar á ferðánni, bam
brandi stórum, lokuðum ösku-
skjólum á milli sín. Uppreisnar
menn höfðu nafniléga fólgið
birgðir skotvopna og skotfæra
undir lausum borðum á hring-
ieiksviðinu, og þangað vcru þau
sótt í öskuskjólum þegar skær-
ur voru í undirbúningi og bor-
in þangað aiftur að leikslokum.
Það var því ekki að furða þótt
öskukarlarnir teldu meiru
varða að vinna störf sín þar en
við helztu gistihúsin. Þá hafði
og hinn frægi uppreisnarforingi
Michael Collins oft griðastað í
leikhúsinu á meðan á sýningum
stóð, sat þar venjulega í yzta
sæti á öðrum bekk, en ein af
stúlkunum sem seldi leikskrár,.
gerði honum aðvart með því að
leggja hönd á öxl honum ef
henni leizt ótryggt. í eitt skipti
slógu lögregluþjónarnir brezku
hring um húsið á meðan á sýn-
ingu stóð, en Collins gerði sér
lítið fyrir, tók áhaldatösku, er
höfð var undir sæti hans, labb-
að sig að tjaldabaki, fór úr
jakkanum og lézt vera að vinna
við tjöldin . . .
írar eru kunnir fyrir það að
luma lítt á skapi sínu, og Mac
Guiness, sá sem afgreiddi í veit
ingasölum leikhússins, varð oft
að láía hendur sætta þegar gest
ir deildu harðast um leikrit og
leikendur. Kom sér vel að hann
var kratftamaður og slagsmála-
garpur, því otft var við erfiða
mótstöðumenn að etja. Það kom
og fyrir að hann varð að þagga
niður í leikhúsgestum meðan á
sýningu stóð. Sagt er að þegar
ballet Yeats „Baruris“ var sýnd
ur þar við almennan fögnuð og
hrifningu, hatfi efnaður og vel
metinn Dublinbúi undið sér að
„Mac“ að lokinni sýningu, og
verið stúrinn á svip. „Ég hef
verið fastagestur og stuðnings-
maður Abbeyleikhússins síðan
það tók til starfa“, mælti hann.
„í heila viku átti ég þar í stöð-
ugum slagsmálum til varnar
leikriti Yeats, „Cauntees Kath-
leen“, fékk glóðarauga að laun
um fyrir að taka málstað „The
Playboy“ og tvö fyrir -að halda
uppi vörnum fyrir „Cathlin Ni
Houllhan". Og nú í kvöld sé ég
að ég hef til einskis b3rizt;
Yeats er kominn vel á veg með
að gera þennan stað að þriðja
fiokks apa- og slönguleikhúsi,
— og enginn hreyfir síg . .
Um beinar, þjóðlegar leik-
erfðir var ekki að ræða, en þó
eru til ‘handrit fá miðöldum af
írskum helgileikjum eins og þá
tíðkuðust um alla Evrópu á veg
um kaþólsku kirkjunnar. En
frumherjar írskrar íeikritunar
og leiklistar, þeir sem fyrr eru
nefndir, rituðu leikrit sín á
mláli fólksins, tjöld og sviðsbún
aður var samkvæmt þjóðlegum
fyrirmyndum, leikararnir sóttu
fyrirmyndir sínar í hið daglega
lif. Leikritahöfundarnir tóku til
meðferðar írsk vandamál, írsk
viðhorf, írska skapgerð Meðal
írskra 1-eikritahötfunda frá þess-
um tímum og síðari eru margir,
sem getið hafa sér alþjóða
frægð. Sean O’Casy mun bera
þar hæst, lafði Gregori er og
víða kunn, en Yeats, sem einn-
ig var ljóðskáld eitt hið mesta,
sem írar hafa átt í seinni tíð,
var helzt til írskur til þess að
leikrit hans yrðu mjög kunn
erlendis. Leikrit hans eru ljóð-
ræn, efnið sótt í írska fortíð
oftast nær og gætir þar meir
ljósaskipta raunveruleika og
æfintýris en hjá nokkru hinna
kunnari skálda, — en það fyrir
bæri hefur hlotið sitt sérstaka
heiti í bókmenntasögunni, „The
Irish twilight11. Þeir O’Casy og
þó einkum Synge, eru raun-
særri, Casy otft nokkuð deilinn
á það, sem honum þykir miður
í fari landa sinna en Synge kryf
ur viðfangsefni sín að beini, af
ekki ósvipaðri hreinskilni og
Ibsen, án þess þó að leggja sjálf
ur þar nokkurn dóm á.
Margt er skylt með ínim og
fslendingum og sízt að undra.
Eflaust verður okkur það mikiil
ávinningur að komast í kynni
við írska leiklist. — heimsókn
þessa írska leikflokks má telj-
ast góð bvrjun og vonandi að
framhaldið verði þar eftir.
Loftur Guðmundsson.