Morgunblaðið - 24.12.1922, Síða 2

MORGUNBLAÐIÐ
i.
Aðalstöðvar hins kirkjulega lífs
i Reykjavík, höfuðstað íslands,
eru: Dómkirkjan við Austurvöll,
aðaiskemtitorg borgarinnar, Frí-
kirkjan, sem skygnir turninn í
dimmblárri Tjörninni — „Sorte-
damssö“ Reykjavíkur — og K. F.
U. M., allstórt hús við Amtmanns-
stíg í miðri bQrginni á bak við
latínuskóla höfuðstaðarins. Aðrar
aðalstöðvar kristilegs lífs og safn-
aðarstarfsemi eru: Hjálpræðisher-
kastalinn í Aðalstræti og kaþólska
kirkjan og kaþólskur barnaskóli
og St. Jósefs-spítali, eina sjúkra-
húsið í borginni, á hæð nokkurri
í vesturjaðri borgarinnar („Landa
kot“).
í andlegu tilliti er Reykjavík
xuerkileg og fjarska hugðnæm.
t*ar býr óvenju mikill fjöldi bók-
lærðra manna. Þar er aðsetur
landsstjórnarinnar, þar er hæsti-
rjettur ríkisins, háskóli í fjórum
deildum, guðfræðideild, la’knis-
fræðisdeild, lagadeild og heim-
spekideild); þar er latíijuskóli
(mentaskóli), landsbókasafn, stýri-
mannaskóli og ýmsir aðrir sjer-
íræðaskólar; þar býr og biskup
landsins.
í Reykjavík er saman kominn
blómi hins andlega þroska þjóð-
arinnar, sem yfirleitt er mjög
mikill. 1 borginni eru um 20.000
nianna. Og þar sem landsbúar eru
alls tæpar 100.000 og auk þess um
20.000 í Vesturheimi, þá má svo
telja, að fimti til sjötti hver mað-
ur þjóðarinnar allrar búi í Reykja-
vík; þetta hlutfall, að því er fólks-
tölu snertir, er nokkurn veginn
hið sama og á sjer stað milli
Kaupmannahafnar og allrar Dan-
merkur. Þar við bætist, að fólks-
talan í Reykjavík óx svo hrað-
fara á síðustu áratugum, að um
aldamótin voru íbúamir 6—7 þús-
undir, en síðan hefir fólkstalan
þrefaldast. Af því er auðráðið að
sjerstakur óstöðvunarbragur muni
vera á öllu andlegu lífi manna;
straumar mætast þar og ýtast á,
sem eigi hafa enn fengið tíma til
að brjóta sjer farveg. Af þessu
leiðir svo, að hið eiginlega k:rkju-
lega safnaðarlíf á við óvanalega
og að sumu leyti örðugakostiaðbúa.
í þjóðkirkjunni hefir þetta alið
ax sjer víðtækt frjálslyndi. Þegar
sjera Ólafur Ólafsson prestur frí-
kirkjusafnaðarins, þurfti að fá
prest vígðan sjer til eftirmanns,
þá var nýi fríkirkjupresturinn
vígður af biskupi landsins, Dr.
Jóni Helgasyni. Þess verður þó að
geta, að þegar fríkirkjusöfnuður-
inn var stofnaður í fyrstu, þá var
það ekki út af ósamkomulagi
manaa um kirkjulegar kenningar
heldur eingöngu af persónulegum
ástæðuin, Jíkt og á sjer stað í
kjörsþfuijðunum í Danmörkn. Eun
þá merkilegra er frjálslyndið af
hálfu þjóðkirkjunnar í garð Hjálp
ræðishersins.. Þar er þó ekki um
neina eiginlega samvinnu að ræða,
en kirkjan er mjög vinveitt stgrf-
semi Hersinsj leiðtogi Hersins er
danskur maður, Grauslund að
tafni. Þegar hinn alkunni kom-
mandör Hjálpræðishersins, frú
Poulsen, kom til Reykjavíkur, þá
f jekk hún fyrirStöðulaust að halda
samkomu í Dómkirkjunni; allir
dást að vakningaprjedikununx
hennar, prestar borgaiánnar
sem aðrir og aðsóknin var óvenju-
lega mikil.
Til skamms tíma skiftist þjóð-
kirkjan í tvo afmarkaða flokka,
sem áttu í höggi saman:
gamal-rjetttrúaða lúterska og á-
hangendur frjálslyndu guðfræð-
innar. Sumir ungu prestarnir, sem
tóku við prestsstörfum út um land
ið, fylgdu síðarnefndu stefnunni,
því að hún var, og er að nokkru
Jeyti enn, alráðandi við háskólann.
En svo er að sjá, sem mönnum sje
farið að verða rórra í skapi út af
ágreiningsefnunum. Þetta kemur
ef til vill til af því, að nú er
komin fram önnur andleg gagn-
stæða, sem gerir meiri og meiri
kröfur til viðtakna og verður því
til að sameina báða flokka þjóð-
kirkjunnar í eina fylkingu. Þessi
gagnstæða eru stefnur spiritista
og guðspekinga, er kveður svo
mikið að í trúarlífi íslendinga,
einkum í Reykjavík, að mehnhjer
í Danmörku eigi bágt með að
átta sig á því. Þetta á meðal ann-
ars rót sína að rekja til Haraldar
Níelssonar, sem er prófessor í guð
fræði við háskólann og frábær
ræðuskörungur; þar að auki hefir
hann sjerstaklega orð á sjer fyrir
hina ágætu þátttöku hans í nýju
íslenskxx biblíuþýðingunni, sem út-
gefin var 1912. Á prjedikun Har-
aldar hlustar fólk tvisvar á mán-
uði og fjölmennir til hans, en það
fólk hefir þó ekki aðgreint sig
frá þjóðkirkjunni í sjerstakan
söfnuð. Þessar guðsþjónustur eru
haldnar í Fríkirkjunni. Próf. Har-
aldur Níelsson hefir líka á seinni
árum verið prestur við Holds-
veikraspítalann í Lauganesi, Tast
við Reykjavík, hina stórkostlegu
gjöf dönsku Oddfellow-reglunnar
til íslensku þjóðarinnar. Það var
einmitt í sumar, sem liátíð var
huldin til minningar um stofnun
spítalans fyrir 25 árum.
En það mun varla vera ein-
göngu forgöngumönnunum að
þakka, að spíritismi og að
nokkru leyti guðspekin hafa náð
svona miklum viðgangi í Keykja-
vík, eins og raun er á orðin —
hið ágæta skáld Einar H. Kvaran
á þar líka andlega heima —, held-
ur mun það líka eiga rót sína í
því að íslenska þjóðin er svo
einkennilega hneigð t:l huldutrú-
ar, og ef til vill sjerstaklega hin
lítt þroskaða saínaðarmeðvitund,
sem yfirleitt er auðkenni kirkju-
lífsins í höfuðstaðnum. Hinn rnikli
og ofskjóti vöxtur borgarinnar
hefi'r i þessu efui gert svo mikla
fyrirstöðu, sem framast má verðu,
Fjxirhagsleg og pólitisk áhugamál
lxafa orðið í fyrirrúmi og valdið
óróa og sundrungu. Kirkjulífið
þarf að fá sinn tíma til að ná
valdi á svo sundurleitum efnum
og fylla út eyðurnar, sem því er
æflað að fylla.
H.
Kristindómslífið á íslandi helst
uppi og ber sinn blæ af frægum
kennimönnum á fyrri öldum, sjer-
staklega hinu ógleymanlega sálma
skáldi Hallgrími Pjeturssyni (t
1674) og hbxum mikla ræðuskör-
uixgi .Jóni biskup Vídalín (tl720).
Minnisvarðar þessara mestu manna
íslensku kirkjunnar standa sitt
hvoru megin við aðaldyr Dóm-
kirkjunnar.
En í fótspor þessara manna
hafa fetað ágætis kirkjumenn fjöl-
margir í samanburði við stærð
þjóðarinnar, bæði sálmaskáld pi’je-
dikarar og guðfræðingar á um-
bðnum öldum. Kirkjusókn er
mikil í Reykjavík; bæði í Dóm-
kirkjunni og Fríkirkjunni kemur
saman fjöldi fólks við hverja
guðsþjónustu, og sálmasöngurinn
ex lxugðnæmur og fagur. Dóm-
kirkjuprestar eru þeir sjera Jó-
hann Þorkelsson, hinn elskulegasti
maður, en aldur og þreyta farin
að færast yfir hann — og sjera
Bjarni Jónsson, ungur, gáfaður og
skörulegur prestur, er nýtur mik-
illar °g verðskuldaðrar virðingar,
bæði sexn frábær prjedikari og
áhugamikill sálgætslnmaður. En
hann hefir alt of miklum störf-
um að gegna.Kirkjulegu störfin ei’U
mörg í svo stórri sóku og þar með
fylgir svo hið kyrláta starf hjá
sjúkrabeði og dánarbeði manna.
Þetta mikla starf hans eyðir svo
miklu af tíma hans og kröftum,
að önnur yfirgripsmeiri starfsemi
getur varla komið til mála, svo
sem það, að hann geti gengist
fyrir að koma á skipulegri safn-
aðarstarfsemi. En ef sú starfsemi
kæmist á, þá mundi það á marg-
an hátt gera prestinum ljettara
h’ð þunga starf hans. Fyrst um
sinn ríður á að beina prjedikun-
inn; í þá átt, að hún fái vakið
safnaðarmeðvitundina, sem enn er
svo lítil, kemur það meðal annars
i Ijós í því, að þátttakan í kvöld-
m.áltíðinni er svo lítil. Það er
ekkert ósjaldgæft, að enginn sje
til altai’is í hámessu á sunnudög-
um. Safnaðarsamkomur eiga sjer
því sem næst ekki stað, og ekkert
safnaðarhús eða trúboðshús er til
í borginni.
En fundarsalurinn í K. F. U. M.
húsinu bætir úr þessum skorti að
nokkru. En lífið og sálin í starf-
semi K. F. U M og K. F. U. K.
er hinu alkunni prestur sjera Frið
rik Friðriksson. Síðan hann varð
fyrir andlegri vakningu fyrir löngu,
sem starfsmaður í kristilegu fje-
lagi ungra manna í Kaupmanna-
höfn, þá hefir hann stofnað og
haldið uppi hinni kristilegu æsku-
lýðshreyfingu í Reykjavík og svo
þaðan út um landið. Sjera Friðrik
er veitt sjaldgæf náðargáfa til að
starfa meðal ungra manna og er
ef til vill einhver hinn vinsælasti
maður í Reykjavík. Hann er og
skáld gott og hefir ort kristileg
Ijóð. Um eitt skeið var hann prest-
ur við Holdsveikraspítalann. En
aðaláhugainál hans er K. F. U, M.
ITonum er sjerstaklega gefið að
tala við hálfstálpaða drengi; hann
hefir blátt áfram hin hugvitsam-
legustu tök á þeim. Það er næsta
lærdónisríki og skemtilegt, að vera
á drengjafundi, sem sjera Friðrik
stjórnar. Hann er jafnframt hinn
eiginleg] leiðtogi K. F U. K. og
starf hans meðal drengja og
stúlkna í Reykjavík (og í Hafnar-
fxrði, sem hann heimsækir á hálfs-
mánaðar fresti) hefir blessast svo
ríkulega, að x Danmorku er hvergi
að finna tiltölulega jafnvíðtækt
og áhrifamikið kristilegt starf
meðal ungra manna, eins og þar
sem hiu gagnhrifna og af drotni
blessaða pei’sóna sjera Friðriks er
hin mannlega aflstöð.
En svo mikla þýðingu senx
siarf K. F. U. M. og K. hefir haft
á liðnum árum fyrir hina uppvax-
andi kynslóð í Reykjavík, þá gæt-
ir þess lítið, þó undarlegt sje, í
safnáðarlífinu alt til þessa, og að
því er safnaðarmeðvitundina snert-
ir. Það er mikill munur á fjelags-
lífi og safnaðarmeðvitund. Og jeg
fer varla vilt í því, að það, sem
rnestu varðar í kirkjulífi Reyk-
javíkur, er það, að vekja safn-
aðarmeðvitundina. Þetta, á jafnt
vð um hinn fjölmenna fríkirkju-
söfnuð, sem hlustað hefir á hinar
skörulegu ræður sjera Olafs 01-
afssonar árum saman og dóm-
kirkjusöfnuðinn. Það er þörf á
vakningatímum fyrir hið kirkju-
lega líf í Reykjavík.
Þegar hin andlega vakning
sprettur fi’am, er tími guðs er
kominn, af sæði því, sem sáð hef-
ir vei’ið með prjedikun guðs orðs,
þá munu líka þær toi’færur, sem
andatrú og guðspeki hafa á ýms-
arx hátt lagt á veg hins þjóðkirkju
lega lífs, hjaðna niður þegjandi.
Þetta skilja líka þeir, sem fremst-
ir standa í kii’kjulegu tilliti.
Þessum augum lítur t. d. bisk-
up.nn, Dr. Jón Helgason á hagi
og þarfir kirkjunnar, æðsti um-
sjónarmaður hennar nxx sem stend-
ur. Öll viðleitni hans miðar áð
því að finna með gætni leið að
þessu niarki.
Jón biskup Helgason var áður
prófessor í guðfneði við háskól-
ann í Reykjavík, Hann var frá-
bær háskólakennari og afkasta-
samur rithöfundur. Danskir les-
endur eiga honum þakkarskuld að
gjalda, einkum fyrir bókina hans
uin kirkjusögu Islands eftir siða-
skiftin, sem „Dansk-Islandsk
K:rkesag“ gaf út á þessu ári. Sem
guðfræðingur varð hann upphaf-
lega snortinu af hóflega frjáls-
lyndi’i stefnu, en starf hans sem
a-ðsta umsjónnrmanns kirkjunnar
'teiðir hann meira og nxeira til lif-
andi og hjartanlegrar safnaðar-
skoðunar, Það er lífið, sem hann
þráir, og það er þessi þrá hans
og alúð, seux hefir, eftir því sem
árin liðu, jafnað þær deilur, sem
fvrrum komu upp við og við milli
hans og innritrúboðshreyfingar-
innar í Reykjavík.
III.
Sigurbjörn Á. Gíslason, kandi-
dat í gxiðfræði, útgefandi og rit-
stjóri „Bjarma“, eina kirkju-
blaSsiils á íslaudi, er leiðtogi
keimati’úboðs'ns á íslandi.
Bæði hann og Guðrún Lárus-
dóttir kona hans, kunnur rithöf-
undur, vinna með áhuga og ötul-
leik í ræðu og riti að því að vekja
safnaðarmeðvitund og samfjelags-
bug hjá kirkjufólkinu og guð hef-
ir veitt þe:m náð til að sjá ávexti
ax þessu starfi sínu. Kaupendur
„Bjanna“ eru á þriðja þúsund og
þar á meðal nokkur hundruð í
Ameríku meðal fsleudinga, sem
þangað hafa flutt, einkum í Kan-
ada, o.m' hafa eigi emx slitið kirkju-
legu sambandi við móðurlandið.
Kandidat S. Á. Gíslason á þar að
auki yfirgripsmikil brjefaskifti við
menn út um alt landið. Ha.n» 0g
kona hans unna og kristniboði
meðal heiðingja heilum huga, en
það mál hefir verið flestum leik-
mönuum á ísl. ókunnugt til skams
tírna. Nú eru tvö kristniboðsfje-
lög í Reykjavík; liafa konur stofn
að annað, en annað karlmenn,
einkum meðlimir K. F. U. M.,
og v.nna að heiðingjatrúboði;
þriðja fjelagsdeildin er í Hafnar-
firði. I kai’lmannafjelaginu í
Reykjavík eru nokkrir ungir
raeun, sem virðast hafa köllun til
að verða trúboðar. Yerið getur,
að þess sje skaint að bíða, að það
verði hlutverk Reykjavíkursafn-
aðar að senda nokkra unga menn
úr sínum hópi 11 heiðingjanna í
k ristniboðserindum.
1 sambandi við heima-trúboðið
i lieykjavík stendur barnaguðs-
þjónusta, og er Knud Zimsen
borgarstj. íorstöðumaður hennar.
Það er dönskum aðkomumönn-
um sjerstaklega hugðnæmt að
vera við sunnudagsguðsþjónustu
í Dóinkirkjunni í Reykjavík. Þó
að þe:r kunni ekki málið, þáfinst
þeim þó eins og þeir sjeu heima
hjá sjer. Alt fyrirkomulag guðs-
þjónustunnar er eins og í dönsku
kirkjunni og sáimalögin eru að
mestu leyti hin sömu. Jeg hefi
áður minst á hinn öfluga og full-
komna sálmasöng, sem fjölmenn
og ágæt söngsveit stýrir uppivið
orgelið. Það er eins og hinir al-
kuunu tónar aukist að fjöri og
fögrum hljómi, þegar þeir eru
boxn'r fram af hinni djarflegu
og hljómmiklu íslensku tungu.
Með tilliti til þeirra hinua mörgu
Dana, sem lieima eiga í Reykja-
vik, þá er stöku sinnum haldiu
guðsþjónusta sjerstök fyrir þá í
Dómkirkjunni, einkum á jólunum.
/Eru þá sungnir danskir jóla-
sálmar. Oftast prjedikar þá sjera
Bjarni Jónsson. Þá hefir líka
biskupinn stundum flutt danska
embættisgerð, enda talar hann
danska tungu til fullnustu; en
hann hefir sjaldnar tóm til þess
nú, síðan hann varð biskup, en
áður, meðau hann var kennarivið
háskólann.
En samt sem áður virðist svo,
sem Danir þeir, sem tekið hafa
sjer bólfestu í Reykjavík, sjeu
nokkuð frábitnir þátttöku í kirkju
legu Jífi; jafnvel þótt 'þeir skilji
flestir íslensku, sækja þó fæstir
þeirra kirkju reglulega, er ís-
lenskar gxiðsþjónustur fara fram.
Wambandið inilli hins íslenska
og danska kirkjulífs hefir til
'þessa verið mjög laust, jafnvel
þótt allmargir íslenskir prestar
hafi stundað nám við Hafnarhá-
skóla. Flestir hafa þó numið alt
sitt nám í Reykjavík, því að þar
hefir verið prestaskóli síðan 1847,
alt til þess er hann breyttist í
guðfræðideild, er háskólinn ís-
lenski var stofnaður 1911. Kenn-
arar í þeirri deild, nú sem stend-
ur, eru prófessoraruir S. P. Sí-
vertsen (einkum í trúfræði) og
Haraldur Níelsson (í gamla testa-
mentinu) og doeent Magnús Jóns-
son (í kirkjusögu); allir flytja
þeir þar að auki fyrirlestra uxn
nýja testamentið. Guðfræðináms-
tíminn er 3þó ár. Fimm guðfræði-
kandidatar taka embættispróf á
ári hverju að meðaltali.
Það er hið danska K. F. U. M.
og K„ si'tn niestan áhuga hefir
sýnt á íslensku kirkjulífi alt til
skamms tíma. Meðal annars hafa
þessi fjelög veitt hinni ísl. kristi-
legu æskulýðshreyfingu fjárstyrk
til að koma upp sjerstöku húsi
handa sjer. Þar að auki hefir ár-
um saman verið samband með
döjnskum barnaguðsþjónustum og