Morgunblaðið - 27.09.1931, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Ffú
Rríet Bjainhieðinsdðttir.
Sjötíu og fimm ára afmæli
27. september 1931.
Eitt af stórmálum síðustu ára
tuga 19. aldarinnar og fyrstu
áratuga 20. aldarinnar um allan
hinn mentaða heim var barátt-
an fyrir rjettindum kvenna. —
Forvfgiskonur og forvígismenn
kvehrjettindamálanna áttu á
því tímabili í stríði við rót-
gróna hreypidóina og skilnings
ieysi, sem aðeins þokuðu hægt
og hægt fyrir röksemdum og
einbeittu fylgi þeirra, sem fyr-
Bríet Bjarnhjeðinsdóttir.
ir þeim málum börðust. Margar
konur hafa orðið heimsfrægar
fyrir forgöngu sína í þeirri bar
áttu, og nú má heita, að fullur
sigur sje fenginn í þeim málum
meðal hinna vestrænu menning-
arþjóða. Hjer á landi gekk mál-
ið fram með meiri hægð en víða
annars staðar, og átti þó við
töluverða örðugleika að stríða.
— En kunnasta forgöngukona
þessa máls hjer á landi er frú
Bríet Bjarnhjeðinsdóttir, sem
nú í dag á 75 ára afmæli.
Hún er fædd 27. september
1856 á Gilá í Vatnsdal, og
bjuggu þar þá foreldrar henn-
ar, Bjarnhjeðinn Sæmundsson
Ólafssonar frá Einifelli 1 Þver-
árhlíð og Kolfinna Snæbjarn-
ardóttir Snæbjarnarsonar sí'ðast
prests í Grímstungu Halldórs-
sonar biskups á Hólum. Móðir
Bjarnhjeðins var Ragnheiður
Bjarnadóttir Bjarnasonar prests
á Mælifelli, en móðir Kolfinnu
var Kolfinna Bjarnadóttir Stein
dórssonar óðalsbónda í Þórorms
tungu.
Foreldrar frú Bríetar flutt-
ust 1860 að Böðvarshólum í
Vesturhópi og bjuggu þar lengi.
Þar dó Bjarnhjeðinn 1876, en
Kolfinna bjó þar áfram til 1878.
Þá brá hún búi og Bríet fór þá
ti' frænda síns, sjera Arnljóts
Ólafssonar á Bægisá, en þau
Kolfinna voru systkinabörn. —
Þar var Bríet í tvö ár, en fór
haustið 1880 á kvennaskólann
á Laugalandi og var þar næsta
vetur. Síðan var hún við barna-
kenslu til og frá næstu arin,
eða við sauma, en fór til Reykja
víkur haustið 1884, og var þar
fram á næsta sumar. Þá skrif-
aði hún fyrstu blaðagrein sína
í ,,Fjallkonuna“, undir dulnefn
inu Æsa. Fyrirsögn greinarinn-
ar var: „Um mentun og rjett-
indi kvenna“, og með því að
þetta var þá nýtt umræðuefni
í blöðum hjer, vakti greinin tölu
verða athygli, og voru margar
getgáturnar um það, hver
mundi hafa skrifað hana. Sum-
arið 1885 fór Bríet norður aftur
og var næsta vetur heimilis-
kennari hjá Þórði Guðjohnsen
verslunarstjóra á Húsavík, en
annan vetur var hún í Múla,
hjá síra Benedikt Kristjáns-
syni og frú Elínborgu frænd-
konu sinni, og svo við kenslu á
Arnarvatni í Mývatnssveit. Þar
kyntist hún ýmsum þeim Þing-
eyingum, sem síðar urðu þjóð-
kunnir menn, svo sem Pjetri á
Gautlöndum, Jóni í Múla, Bene-
dikt 4 Auðnum og Þorgilsi
gjallanda.
Haustið 1887 fór hún aftur
til Reykjavíkur, og milli jóla
og nýjárs það ár hjelt hún hjer
fyrsta fyrirlestur sinn, sem vera
mun fyrsti fyrirlesturinn, sem
haldinn er af kvenmanni hjer
á landi. Hann var um kjör og
mentun kvenna og var mikið
um hann talað hjer í bænum
á þeim tímum. Hann var flutt-
ur í Góðtemplarahúsinu og var
það fult. Jón Ólafsson ritstjóri
talaði fyrst nokkur orð og kynti
áheyrendum fyrirlesarann. Seg-
ir frú Bríet, að tilefnið til þess,
að hún rjeðst í að halda þennan
fyrirlestur, hafi verið samtal
sem hún átti við Grím skáld
Thomsen á Bessastöðum. Hún
fór suður þangað með þeim
Oddasystrum, Þuríði og Ingi-
björgu, og frænku sinni Óvínu
Arnljótsdóttur, sá þá Grím
Thomsen í fyrsta sinn og tal-
aði mikíð við hann. Sagði hann
m. a. að hún ætti heldur að
leggja fyrir sig að skrifa og
halda fyrirlestra en að vera að
troða í vitlausa krakka, og ljet
hún sjer þetta að kenningu
verða. Hún var þá trúlofuð
Valdimar Ásmundssyni ritstjóra
þótt ekki væri það opinberað
fyr en 6. febrúar um vetur-
inn, og vildu ýmsir halda því
á lofti, að hann hefði auðvitað
samið fyrirlesturinn. En sann-
leikurinn var sá, að hann hafði
engin afskifti haft af honum.
Aðeins einn maður hafði í flýti
lesið hann yfir áður en hann
var fluttur, og sá maður var
Hannes Hafstein, og ljet hann
mjög vel yfir honum. En samt
segist frú Bríet hafa verið mjög
kvíðafull og uppburðalítil, er
hún byrjaði að halda fyrir-
lesturinn. Þetta kvöld var veisla
hjá landshöíðingja og þar voru
ýmsar heldri konur bæjarins,
sem þar af leiðandi gátu ekki
sótt fyrirlesturinn. Frú Anna
Þórarinsdóttir, kona Kristjáns
Jónssonar síðar dómstjóra,
sagði frú Bríet á eftir, að þar
í veislunni' hefði verið drukkin
skál hennar með þeirri ósk, að
alt gengi henni vel.
Þau Valdimar og Bríet gift-
ust 14. september 1888. Bjuggu
þau fyrst 3 ár í húsi Magnúsar
Benjamínssonar við Veltusund,
en keyptu sumarið 1891 húsið
í Þingholtsstræti 18, sem síðar
hefir verið bústaður frú Bríet-
ar. Valdimar andaðist 1902 og
voru þau tvö börn, sem þau
höfðu eignast, Laufey og Hjeð-
inn, þá á ungurn aldri og kjör
ekkjunnar án efa nokkuð erfið
á því árabili, sem þá fór í' höna.
Blað Valdimars, „Fjallkonan”,
sem var mjög vinsælt hjá al-
menningi, komst þá í annara
hendur, en frú Bríet hafði þá
í nokkur ár gefið út „Kvenna-
blaðið“, og hjelt því áfram.
Kvennablaðið var stofnað
1895. Það var fyrst prentað í
2500 eintaka upplagi. En við-
tökurnar voru svo góðar, að
brátt varð að stækka upplagið
og prenta upp nokkur fyrstu
tölublöðin. Um líkt leyti fór að
koma út annað kvennablað á
Seyðisfirði, „Framsókn“, sem
þær gáfu út mæðgurnar frú
Sigríður, kona Skafta Jósefsson
ar ritstjóra, og frk. Ingibjörg
dóttir hennar. Það blað ræddi
einkum bindindismál og kven-
rjettindamál, en Kvennablaðið
Sinnti meira fræðslumálum og
heimilismálum. „Framsókn“
hætti að koma út skömmu eftir
aldamótin og var að síðustu
gefin út í Reykjavík. En
Kvennablaðið kom út í 25 ár,
til ársloka 1919.
Altaf öðru hvoru hafði
Kvennablaðið flutt greinar um
kvenrjettindi, þótt það ætti
vinsældir sínar miklu meira
öðrum málum að þakka. Árið
1904 dvaldi frú Bríet 5 mánuði
erlendis, til þess að kynnast þar
barnaskólum og vinnustofum
sænskra barna, sem þá þóttu
mjög til fyrirmyndar. Kyntist
hún þá mörgum merkum konum
erlendis, og varð það til þess,
að hún var boðin á alþjóða-
kvennafund, sem haldinn var
í Kaupmannahöfn nokkru síð-
ar, og hafði sá fundur mikil á-
hrif. Alþjóðakvenrjettindasam-
bandið hafði verið stofnað i
Berlín 1904 af konum frá 10
löndum og kom með því ný
hreyfing á kvenrjettindabarátt-
una. Upp frá því tók frú Brí-
et að beita Kvennablaðinu með
miklu meiri einbeitni en áður
fyrir kvenrjettindamálunum, og
segist hún þó hafa gengið út
frá því vísu, að það mundi spilla
fyrir útbreiðslu blaðsins og vin-
sældum, eins og líka reyndist
rjett.
Kvenrjettindafjelagið íslenska
var stofnað fyrir forgöngu frú
Bríetar 27. janúar 1907, og
varð hún formaður þess, og hef-
ir verið alla tíð síðan, þar til
nú fyrir þremur árum, að frk.
Laufey dóttir hennar tók þar við
af henni. En sumarið 1905 hafði
íslenska kvenfjelagið, sem frú
Katrín Magnúsdóttir veitti for-
stöðu, sent Alþingi áskorun um,
að veita konum kosningarjett,
og á næsta þingi, 1907, komu
fram áskoranir um sama efni,
undirskrifaðar af 12.000 kon-
um víðs vegar um land, og
höfðu fjelögin bæði, sem nefnd
eru hjer á undan, gengist fyrir
söfnun þeirra undirskrifta., —
— Lögin um kosningarjett
kvenna í sveita- og hjeraðamál-
um vorú svo samþykt af Alþingi
sumarið 1907, og eftir áramót-
in gekst Kvenrjettindafjelagið
fyrir almennum samtökum með
al kvenna um, að bera fram
sjerstakan kvennalista við bæj-
arstjórnarkosningarnar, sem þá
fóru fram í Reykjavík. Kvenna-
listinn kom að 4 konum: Frú
Bríetu Bjarnhjeðinsdóttur, frú
Guðrúnu Björnsdóttur, frú Katr-
ínu Magnúsdóttur og frú Þór-
i£í slátnrtíðinni:
RÚGMJ,ÖL.
LAUKUR.
SMJÖRSALT í smápokum.
KRYDD alls konar.
MATARLÍM.
GRÆNAR BAUNIR.
LUX handsápa.
Þessi ágæta nýja sápa er þrungin
þehn unaðslega ilm, sem dýrustu
sápur einar hafa, en er þó seld
sama verði og almenn sápa. Ber
langt af öðrum sápum, bæði
að ilmgæðum og mýktar-
áhrifum á hörundið.
Finnið hve silkimjúk hún
er. Andið að yður hinum
unaðslega ilm hennar. —
LUX handsápan
fæst í nætsu búð
LUX Wtmd SÁPA
ÍLTS 50-/0 LEVER BROTHERS LIMITED. P0RT SUNLIGHT. ENGLAN(?<==
jScmisk fatahtcittsutt c$ íifutt
34 ^únt: |300 j^e^itjðvtit.
Fullkomnar vjelar. Nýjustu og be stu efni. Þaulvant starfsfólk. —
10 ára reynsla.
unni Jónassen, og hafa konur
aldrei síðan átt jafn-marga full
trúa í bæjarstjórninni.
Sumarið eftir ferðaðist frú
Bríet víða um land, flutti 12
fyrirlestra og stofnaði 5 ný
kvenrjettindafjelög, og mynd-
aðist úr þeim og Reykjavíkur-
fjelaginu samband íslenskra
kvenrjettindafjelaga. Málunum
um rjettindi kvenna þokaði svo
smátt og smátt áfram, þar til |
Miðlkurba Flúamanna
selur nýmjolk, rjóma, skyr.
Týsgötu 1. Sími 1287.
Vesturgötu 17. Sími 864.
afmæli Alþjóða Kvenrjettinda-
sambandsins, sem haldinn var í
Berlín 1929, voru þær mæðgurn-
ar báðar.
Frú Bríet átti 10 ár sæti í
konur fengu 1918 fullkomið j bæjarstjórn Reykjavíkur, og
jafnrjetti við karlmenn. | var 10 ár í skólanefnd. Hún
Erlendis hafði á þessu tíma-, var á fyrsta landskjörslista
bili verið háð hart stríð um | Heimastjórnarmanna sumarið
kvenr.jettindamálin, og margir 1916, og munaði litlu að hún
alþjóðafundir höfðu verið haldn j fengi sæti á Alþingi, þegar
ir til styrktar kröfum kvenna. Iiannes Hafstein sagði af sjer
Þær mæðgurnar frú Bríet og þingmennsku, enda var hún án
frk. Laufey höfðu sótt marga efa, vegna langrar og mikillar
af þeim fundum sem fulltrúar þátttöku í almennum málum,
íslenskra kvenna. Á alþjóða- flestum eða öllum íslenskum
fund, sem haldinn var í Am- konum færari til þingstarfa. —
sterdam 1908 gat frú Bríet ekki Hún er, eins og menn kannast
farið. En frk. Laufey sótti fund, við, m.jög vel ritfær og vel máli
sem haldinn var í Svíþjóð 1911, farin.
frú Bríet sótti fund í Búda- Þ. G.
Pest 1913 og einnig frk. Laufey,
frk. Laufey sótti fund í Sviss; -----
1920 og í París 1926. Á 25 ára'