Morgunblaðið - 24.09.1935, Síða 4

/
4
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudaginn 24. sept. 1935.
IÐNfSÐUR VERSLUN SIQLINGFIR
Tollur il veiDaifam
Blaði-mi liefir borist eftirfarandi
grein til birtingar:
í Morgunblaðinn frá 16. maí
síðastl. er grein þar sem á það
er mirist, ■og með því mælt, að
innflutriingátollur verði settur á
veiðarfæri til landsins, sem eigi að
nema 10% af Verði þeirra.
Ef hagsmunir útgerðarmanna
eru hafðir fyrir augum, virðist
það vafamáþ hvort Alþingi eigi
að fallast á toll þenna. Því ef inn-
flutningstollurinn verður til þess
að hækká verðlagið á veiðarfær-
um, en á því mun leika lítill vafi,
yrði hann til þess að auka enn á
ný byrðar útgerðarinnar, sem
sannarlega á þó við þröngan kost
að búa fyrir, flestar framleiðslu-
vörur hennar tollaðar, mótorar og
varahlutir þeirra, kol og salt, olía,
tunnur o. fl.
Ef áfrain á að halda á þeirri
braut, að tolla framléiðsluvörum-
ar, vérður samkepni íslensku út-
gerðarinriár við erlenda fiskfram-
leiðendur énn erfiðari, t. d. við
norska útgerð, sem nýtur full-
komins tollfrelsis á öllum fram-
leiðsluvörtím.
Tilgangurinn með toHinum yrði
á hinn bóginn sá, að auka skilyrð-
in fyrir inixléridri veiðarfæragerð.
En máltækið segir, að hægt sje
að kaupa gull of dýrt. Ef innlend
veiðarfæragerð hefði liin fuHkomn-
ustu tæki til framleiðslunnar, og
gæti þyi gert veiðarfærin eins
ódýrt eiris og unt er, þá skapað-
ist atvinna fyrir svo sem 20—30
manns. En; ef tolla ætti veiðar-
færi vegna atvinnu þessaraúnanna,
mætti búast við, að útgjöld út-
gerðarmanna til veiðarfærakaupa
ykist um 80—100 þús. kr. Nú er
það. sýnt, að lífsfcilyrði þjóðarinnar
er fyrst og fremst að framleiðslu-
kostnaður á aðalútflutningsvörum
okkar sje sem lægstur. Því er aug-
Ijóst, að hjer yrði um vafasaman
þjöðarhag að ræða, ef veiðarfærin
þyrfti að verða dýrari.
En ef innlend veiðarfæragerð
tækist, og ykist, án þess að af
þyrfti að leiða verðhækkun vör-
unnar, þá er um beint hagsmuna-
mál að ræða.
Því þefir verið lialdið fram,
að| erlendar, einkum norskar verk-
snnðjur,, hafi selt vörur sínar ó-
dýi;ar á íslandi en í framleiðslu-
landinu sjálfu. Tilgangurinn með
þessu hafi verið sá, að koma út
þeim vörum, sem ekki seldust
heima fyrir. Þetta getur þó tæp-
lega verið rjett, þegar þess er
gætt, að í Noregi eru ekki notað-
ar línur af sömu gerð og á ls-
landi ogVekki heldur þorskanet.
En ef til tals kemur að setja
toll á veiðarfæri, ætti Alþingi að
athuga það mál vandlega. Þar
eð'• þau' . verkalaun, sem þjóðin
vinnur nema eiriungis litlu broti
af verðú framleiðsluvörunnar, 'r
það tæplega skynsamlegt að
koina á nýjum iðnaði hvað sem
það kostar.
Tollverndin er hjer ekki heppi-
Áhrif ríkiseinkasölu á tekjur
bæjai- og sveitarfjelaga.
Eflir ^igjurð Kri§t|ánsson
Síðan jeg ritaði greinina: „End-
urreisn einokunarverslunar á ís-
landi“, hefir dagblað Framsóknar-
manna hjer í bæ rokið upp með
hinum mestu ærslum og mótmælt
því, að því er virðist fyrir flokks-
ins hönd, að Framsókn hyggi á
ríkiseinokun. á aðfluttum vörum,
öllum eða flestum.
Mörgum kann að virðast svo, að
yfirlýsing þessi tryggi þjóðina
gegn því böli, sem leiða mundi af
allsherjar einokun á innfluttum
varningi, því nú sje Alþýðuflokk-
urinn einn um þá stefnu, og muni
hann verða að láta í minni pok-
ann, er hann hafi bæði Sjálfstæð-
isflokkinn og Framsóknarflokk-
inn móti sjer í þessu máli.
Jeg met nú ekki þessa yfirlýs-
ingu Nýja dagblaðsins sjerlega
mikils. Þykir mjer líklegt að rit-
stjórinn hafi gefið hana í ein-
hverju fáti eða þá að honum hafi
af útgeföndum blaðsins verið boð-
ið að gera það. Hið síðara er
•ekki ósennilegt, því forustu-
mönnum Framsóknarflokksins er
kunnugt um það, að Islendingar
eiga engar góðar endurminningar
frá einokunarversluninni, og ekki
þá reynslu af viðskiftum við rík-
iseinkasölur, að þeir mundu fagna
komu allsherjar rílriseinokunar.
Þeim mun því sýnast öruggast að
beita í þessu máli sömu vinnu-
brögðum eins og við innleiðslu
socialijmians lijer á landi: áð
þræta harðlega fyrir ásetning
sinn, en sæta færi til að leggja
ánauðarfjöturinn á fókið að því
óvöru, eða þegar það er orðið
syo andlega og efnalega lamað af
óáran í stjórnarfari, að það fær
enga vörn sjer veitt.
Þegar upp er rifjað, hver
andi hefir ríkt hjá forustumönn-
um Framsóknar í ræðu og riti til
frjálsrar verslunar, ófrægingar-
siigurnar og níðið um verslunina,
og rógburðurinn um verslunar-
stjettina, einstaka kaupsýslumenn
og stjettina í heild, og það lagt
við kröfur fremstu manna flokks-
ins nú um allshérjareinokun og
endurteknar yfirlýsingar blaðsíns
sjálfs um það, að ríkiseinok-
un á aðfluttum varningi sje
eina úrræðið, þá vérður sá
grunur ærið sterkur og jafn-
vel að fullri vissu, að forustu-
menn Framsóknar, ekki síður en
forustumenn Alþýðuflokksins, sjeu
ráðnir til þess að leggja einokun-
arfjöturinn á alla verslun lands-
ins, jafnskjótt og þeim sýnist að
leg og íslenskir útgerðarmenn
kjósa áreiðanlega helst að kaupa
veiðarfæri sín eins ódýrt og frjálst
og hægt er. Ef þetta bregst, r
verið að gera þeim erfiðara fyrir
að standast samkepnina.
það muni lífsháskalaust. fyrir
flokkinn.
Það er kunnugra en frá þurfi
að segja, að sveitar- og bæjar-
fjelögum er með lögum gert að
skyldu að halda uppi stór-
gjöldum til almenningsþarfa.
1 bæjunum eru það einkum
fræðslumál, heilbrigðismál og
fátækramál, sem krefja stór-
kostlegra útgjalda. í þrenging-
um sínum, svo sem atvinnuleysi,
veikindum og öðrum bágindum,
hefir fólkið sjaldnast annars-
staðar skjóls að leita, en hjá
sveitarstjórnum. Það snertir
því ákaflega mikið almennings-
heill, að tekjur bæjar- og sveit-
arsjóða sjeu miklar, nægjan-
legar.
Rjett til dæmis um það, hve
miklar þessar þarfir eru, þar
sem fjölmennið er mest, skulu
hjer nefndar nokkrar tölur úr
bæjarreikningi Reykjavíkur ár-
ið 1933:
kr.
Löggæsla 188442,00
Heilbrigðisráð-
stafanir 229104,00
Fátækraframfæri 901156,00
Sjúkrastyrkir 216937,00
Vegabætur 250979,00
Fræðslu- og menta-
mál 439988,00
íþróttamál 34492,00
Atvinnubótavinna og
matgjafir 392356,00
Þetta eru aðeins sýnishorn,
og þótt þessi útgjöld sjeu auð-
vitað stórkostlegust í Reykja-
vík, þá verða flestir sveitarsjóð-
ir að bera hlutfallsleg gjöld.
Nú er það öllum vitanlegt,
að höfuðtekjur bæjar- og sveit-
arsjóða eru aukaútsvörin. Og
hvaða áhrif halda menn að
verslunareinokun ríkisins hefði
á útsvarstekjur bæjar- og sveit-
arsjóðanna?
I Jeg sýndi fram á það í grein
minni „Endurreisn einokunar-
verslunar á lslandi“, að lands-
verslunin gamla hefði ekkert
grætt ríkissjóði til handa, held-
ur endað með margra miljóna
króna tapi fyrir ríkissjóð. Þó
hafði ekkert útsvar verið borg-
að af þessari ca. 70 milj. kr.
verslunarveltu. Giskaði jeg á
að útsvarstap sveitar og bæjar-
sjóðanna hefði verið að minsta
kosti miljón króna, miðað við
sveitarútsvör á frjálsum versl-
unum. Við athugun hefi jeg
sjeð, að jeg hafði áætlað þessa
upphæð miklu lægri, en hún
raunverulega hefir verið.
! Ef við nú hugsuðum þá hugs-
un til enda, hver áhrif allsherj-
ar ríkiseinokun hefði á útsvars-
tekjur bæja- og sveitarfjelaga,
þá horfumst við í augu við
þann óglæsilega sannleika, að
bæjarfjelögin og sveitarfjelög
mörg, hlytu að komast í
greiðsluþrot, og verða þess al-
gerlega ómegnug að leysa vand
ræði almennings í atvinnu-
leysi, sjúkdómum og öðru ófyr-
irsjáanlegu böli.
Þessu til sönnunar birti jeg
hjer, hvað af útsvarsbyrðinni
í Reykjavík, hvílir á kaup-
mannastjettinni:
1935. Útsvar alls 3,312,455
1935. Útsv. kaupm. 1,053,775
Útsvarsgreiðendur í Reykjavík
eru alls 13340. En þeir menn
í kaupmannastjett sem greiða
þessar kr. 1053775,00, eru að
eins 477 að tölu.
1 þessari upphæð eru alls ekki
útsvör þeirra manna, sem reka
útgerð, þótt þeir reki um leið
verslun í sambandi við hana,
ekki heldur útsvör iðnrekenda.
Og enn er þess að geta, að af-
greiðsluflólk og skrifstofufólk
hjá kaupmönnum ber útsvars-
byrði, sem skiftir hundruðum
þús. kr.
Er verið er að hrópa um það
hástöfum, að frjáls verslun sje
til niðurdreps fyrir þjóðfjelg-
ið og kaupmönnum ofaukið í
þjóðfjelaginu, finst mjer ekki
I ótímabært að gefa mönnum
|færi á að finna út, hvaðan
koma ættu þau gjöld til ríkis-
og sveitarsjóða, sem hin frjálsa
verslun nú stendur undir. Hvar
ætti Reykjavík að taka þessa
rúml. miljón króna, sem kaup-
menn bæjarins borga til bæj-
arþarfa? Ekki mundi ríkis-
einokunin borga upphæðina,
fremur en Landsverslunin.
gamla.
Um leið og alþýða manna
gerir sjer grein fyrir því, hve
geysileg tekjurýrnun fyrir bæj-
ar- og sveitarsjóði fylgja mundi
ríkiseinokun á öllum innflutt-
um varningi, og hversu lítt
þeir þá yrðu megnugir þess að
rjetta fólki hjálparhönd í at-
vinnuleysi, elli og veikindum,
væri ekki úr vegi að menn hug-
leiddu einnig, hvort miklar lík-
ur muni til þess, að einokunar-
fyrirkomulagið mundi lækka
dýrtíðina í landinu, gera mönnr
um með lækkuðu verði á
neysluvörum ljettara að draga
fram lífið, svo að þeir yrðu síð-
ur hjálpar þurfi.
Næst mun jeg víkja nokk-
urum orðum að þessu atriðí
málsins.
Sigúrður Kristjánsson.
Sanitas 30 ára.
í ár eru 30 ár iiðin síðan gos-
drykkja- og saftgerðin Sanitas í
Reykjavík var stofnsett, en það
var árið 1905. Stofnendur henn-
ar voru þessir: Gísli Guðmunds-
son, gerlafræðingur, Guðmundur
Olafsson iitvegsbóndi í Nýjabæ,
Jón Jónsson útvegsbóndi í Mels
húsum.
Framkvæmdastjóri verksmiðj-
unriar var Gísli Guðmundsson, sem
síðar varð einkaeigandi hennar.
Verksmiðjan var til að byrja
með í nýreistu húsi, skamt frá
Melshúsum, en árið 1916 var hún
flutt á Smiðjustíg 11 í Reykjavík.
Sama ár seldi svo Gísli, Lofti Guð-
mundssyni, nú kgl. ljósmyndara,
verksmiðjuna, og rak Loftur hana
fyrst á Smiðjustíg 11, en ftutti
hana síðan í hús það, er hann
ljet byggja fyrir hana, Lindar-
götu 1, þar sem hún er nú. Loftur
rak verksmiðjuna fram til ársins
1924, en þá keypti núverandi eig-
andi hennar, Sigurður Waage,
verksmiðjuna og hefir rekið haua
jafnan síðan.
Árið 1927 keypti Sig. Waage
gosdrykkjagerðina „Hekla“ og
sameinaði hana verksmiðju sinni,
jafnframt kom hann þá á stað
efnagerð á því sama ári.
Árið 1932 keypti Sig. Waage
enn aðra gosdrykkjagerð „Mím-
ir“ og sameinaði hana liinum
tveim fyrnefndu.
Ennfremur jók Sig. Waage
framleiðslu sína með fægilegi, mat-
arlit og ávaxtalit, þetta sama ár-
Tilraunir sínar með sultugerð hóf
S. Waage þá um haustið, en varð
Sigurður Waage.
þess fljótt áskynja, að efni þau
sem hjer höfðu alment verið not-
I uð til sultugerðar áður, ekki gátu
’ svarað tímans kröfum og síst
komið til greina ef koma ætti
i sultuframleiðslunni í íslenskar
I
^ hendur, þannig að ísl. sulta yrði
sambærileg við samskonar erlenda
| framleiðslu bæði að verði og gæð-
um. Sanitas. er því brautryðjandi
I í því að nota ágæt efni til sultu-
' gerðar sinnar, og svo vel liefir tek-
ist með þessa ísl. sultugerð, að bak-
araméistarar allflestir nota nú
eingöngu Sanitassultu í kökur sín-
j ar, enda er lijer um að ræða sultu,
sem einvörðungu er búin til úr
I hreinum erlendum ávöxtum svu
sem jarðaberjum, liindberjum og
blönduðum ávöxtúm.
Nú vinna við verksmiðjuna 11
manns.
j í tilefni 30 ára starfsafmælis
(verksmið junnar Sanitas, bauð
Sig. Waagé starfsfólki sínu aust-
| ur að Geysi og Gullfossi.
j Nýtísku vjelar hafa verið
keyptar til verksmiðjunnar und-
anfarin ár, svo að hún einnig að
])ví leyti stæði ekki öðrum að
balri, hvað framleiðslu snerti.