Morgunblaðið - 16.07.1939, Blaðsíða 5

:Simnudagur 16. júlí 1939,
----------- |llorfitmWaí)ið---------------------------
Ötgef.: H.f. Áryakur, Reykjayfk.
Ritstjörar: Jón KjartanMon ok Valtýr Stef&Baaon (tbfrsiiftiwiOwj.
Auglýsingar: Árnl Óla.
Ritstjörn, auglýalngar og afarretiSala: Auaturatmatl t. — Sfenl MM.
Áskriftargjald: kr. S,0ð á aaáauOl.
f lausasölu: 15 aura etntaklB — 26 aura aaeð Leabók.
LJOTA SAGAN
Þegar ríkið ákvað að leggja
fram fje til að reisa
■verkamannabústaði í kaupstöð-
ium og setti jafnframt þá kvöð á
‘bæjarsjóðina, að þeir legðu einn
ig fram fje í sama skvni, var
•setlunin vitaskuld sú, að þessi
bkmnindi næðu jafnt til allra
verkamianna og alveg án til-
iits til þess, hvaða stjórnmála-
flokki þeir tilheyrðu.
Að sjálfsögðu t þetta líka
Jiannig að vera. Þegar ríkis-
valdið finnur hvöt hjá sjer til
t>ess að styrkja á einn eða ann-
an 'hátt einhvevja stjett þjóð-
fjetagsins, á sá styrkur að
:ganga jafnt yfir, en ekki þann
:ig, að vinsaðir sjeu úr menn,
Æem fylgja ákveðnum stjórn-
:málaflokki og( þeir styrktir, en
binir fái ekki neitt. Slík aðferð
við úthlutun styrks eða hlunn-
:inda er misbeiting á almanna-
fje.
Hvernig hefir svo þetta geng-
ið til, í sambandi við byggingu
verkamannabústaða hjer í bæn-
fam?
Þegar lögin um verkamanna-
íbústaði voru upphaflega sett
(1929) fengu forkólfar Alþýðu-
flokksins öll ráð um fram-
ikvæmdirnar. Framsóknarflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn, sem
3)á rjeðu öllu á Alþingi og í
a-íkisstjórninni, töldu þessum
málum best borgið, ef Hjeðinn
Valdimarsson yrði sem mest
veinráður um framkvæmdirnar.
iHann var og þá aðalsprautan í
-Alþýrðuflokknum og áhrifarík-
iastur þar.
Brátt sýndi sig, hvað fyrit
liessiim flokkum vakti, er þeir
Ækvá"ðu að fela einum aðalfor-
angja Aþlýðuflokksins fram-
lívæmdir þessara mála. Hlunn-
Indin, sem hjer voru í tje látin
þá æ meir og meir, uns hann
að lokum hafnaði í fylkingu
kommúnista.
Þetta breytti mjög viðhorf-
inu til verkamannabústaðanna.
19 íslendingar
stúdentamóti
r
a
p^yrstu stúdentarnir eru nú
* komnir heim frá stú-
dentamótinu í Oslo. Með
Lyru síðast, komu 6 af 13,
sem hjeðan fóru. En samtals
voru íslensku stúdentarnir
á mótinu 19.
Það þarf ekki að því að spyjra
r
i
Oslo
Nú var Hjeðinn ekki lengur fær
um að hafa á hendi stjórn|að súdentarnir eru í sjöunda
Bvggingarf jelags alþýðu. Hann, bimni yfir mótinu og öllu því,
sem hafði dyggilega notað sem þar gerðist, bæði gamni og
hlunnindin, sem hið opinbera alvöru.
ljet í tje, til pólitísks ávinn-' „Alvaran — það voru fyrirlestr
ins fyrir Alþýðuflokkinn, var
nú dæmdur harkalega fyrir
það, að fá aðstöðu til að nota
sömu hlunnindi til pólitísks
framdráttar fyrir flokk komm-
únista.
Til þess að koma í veg fyrir
þetta, gaf hinn nýi fjelagsmála-
ráðherra út bráðabirgðalög, þar
sem völdin í Byggingarfjelagi
alþýðu skyldu tekin af Hjeðni
og fengin dyggum Alþýðuflokks
manni.
En það gekk erfiðlega að
bola Hjeðni burt, því að hann
er ráðríkur og lætur ekki sinn
hlut fyr en í fulla hnefana. Þá
var fundið nýtt ráð. Fyrir at-
beina fjelagsmálaráðherra var
stofnað, með leynd, nýtt bygg-
ingarfjelag, og þess vandlega
gætt, að flokksmenn ráðherrans
yrðu alls ráðandi í þessu fje-
lagi. Þetta nýja fjelag hefir níu
fengið öll hin sömu rjettindi,
sem hið gamla fjelag Hjeðins
hafði.
Þessi aðferð öll, frá byrjun
og til hins síðasta, er hin and-'
styggilegasta.
Ríkið og bæjarfjelagið leggja
fram; af veikum mætti talsverða
jf'járhæð árlega, til jþess a p
styrkja fátæka verkamenn í að
koma sjer upp sæmilegum í-
búðum. í framkvæmdinni verð-
ur svo þetta þannig, að þeir
verkamenn, sem fylgja ákveðn-
af opinberu fje, skyldu notuðlum stjórnmálaflokki, eru látnir
Æil pólitíáks ávinnings fyrir Al- sitja fyrir. Hinir komast ekki samvlimu
jþýðuflokkinn. Þetta var svo gert
úiyggilega Þegar svo verka-
menn innan Sjálfstæðisflokks-
nns stofnuðu nýtt byggingarfje-
ilag, til þ.ess að þeir fengju
Æinnig að njóta hlunnindanna,
•eem lögin höfðu upp á að bjóða,
«en þelr voru altaf hafðir útund-
:an í fjelagi Hjeðins, var rokið
til og lögunum breytt þannig, að
aiú mátti ómögulega starfa
nema eitt bygg'ingaúf jelag í
kaupstað eða kauptúni. Þeir
'báru því við, forkólfar Alþýðu-
flokksins, að það myndi veikja
^tarfsemi byggingarfjelaganna,
ef fjelögin yrðu fleiiú. Hitt
meintu þeir, að það myndi
draga úr hinum pólitíska á-
vinningi Alþýðuflokksins af
þessari starfsemi hjer í bænum,
ef Hjeðinn fengi ekki að vera
einráður um framíkvæmdirnar.
Svo hljóp snurða á þráðinn.
Hjeðinn komst í ósátt við sína
gömlu samherja í Alþýðu^
:flokknum. Hann fjarlægðist
að.
Öll hjálp, sem hið opinbera
lætur í tje á að ganga jafnt yf-
ir. Verkamaðurinn, sem Sjálf-
stæðisflokknunií fylgir að máÞ
um, á sama rjett til hlunnind-
anna, sem lögin um verka-
mannabústaði láta í tje og
verkamaðurinn, sem fylgir Al-
þýðuflokknum. En hvað skyldu
þeir vera margir verkamennirn-
ir í Sjálfstæðisflokknum hjer í
bænum, sem hafa notið hlunn-
indanna til þessa? Þeir eru á
reiðanlega sárafáir.
Ef það á þannig til að ganga
áfram, að farið verði aðallega
eftir pólitískri skoðun verka-
mannsins við úthlutun hlunn
inda, samkvæmt lögunum um
verkamannabústaði, er eins gott
að afnema þessi lög með öllu.
Lögin eiga engan rjett á sjer,
ef framkvæmdin verður ekki
þannig, að þau nái jafnt til allra
verkamanna, hvaða flokki sem
þeir tilheyra.
arnir og kappræðurnar", sagði
Thorolf Smith stud. jur., er tíð-
indamaður Mbl. átti tal við hami
í gær. „Eitt aðalmálið, sem rætt
var, var um Evrópu og norræna
samvinnu. Þar talaði Einar Magn-
ússon, Mentaskólakennari fyrir
hönd okkar íslendinga“.
„Annars.voru það Svíar og Dan-
ir er aðallega lijeldu uppi umr. í
þessu máli. Sló í liarða, hrýnu milli
þeirra og sökuðu Svíar Dani um
að þeir hefðu sagt sig úr norrænni
samvinnu, meS því að gera örygg-
issáttmála við Þjóðverja og fara í
því máli aðra leið en hin Norður-
löndin kusu. Danir vörðu sig með
því að benda á sjerstöðu þá, sem
þeir hefðu gagnvart Þýsklandi“.
„Norðmenn og Islendingar
studdu yfirleitt málstað Dana
En ekki var laust við að nokkurs
kala gætti milli Dana og Svía, eft-
ir þessi orðaslcifti.
„Síðar á mótinu var „norræn
samvinna" tekin fyrir að nýju,
með nokkuð öðrum hætti en í fyrra
skiftið. Það var í gleðskap, sem
haldinn var í veitingaskála í Oslo“.
„Þar fluttu fimm Norðmenn
dynjandi skálaræður um „norræna
samvinnu“ og voru þær allar eins.
Ræðurnar voru fluttar á Norður-
landamálunum fimm, þ. á. m. á
furðu framburðar-góðri íslensku,
og voru að efni til sífeld endur-
tekning á mikilvægi „norrænnar
samvinnu“, „inter-norrænnar sam-
vinnu“, „interskandinaviskrar
o. s. írv. eins og geng-
ur og gerist um ræður, sem haldn-
ar eru undir borðum, þegar menn
vilja vera hátíðlegir".
„Þótt þetta gaman liafi ekki
verið með ðllu græskulaust, þá
vakti það þó geysimikinn fögnuð“.
Gáfnaprófin.
,Þjer hafið lieyrt -—•“, heldur
Thorolf Smitli ácram, „um gáfna-
prófin okkar, sem haldin voru í
„Signalet“ (gildaskála í Oslo).
Þau fóru þannig fram að fjórir
„virðulegir“ dómarar, ásamt
dómsforseta (sem var norskur),
allir klæddir liinum fáránlegustu
búningum, tóku sjer sæti á dóm-
arapalli í öðrum enda gildaskál-
ans. Síðan vöru lagðar gáfna-
spurningar fyrir sjerstaka full-
trúa, sem til þess voru kjörnir
að vera í eldinum, fjórir frá hverri
þjóð. Voru tvær þjóðir látnar leiða
saman hesta sína í einu og voru
þeim gefnar einkanir fyrir hvert
svar. Sú þjóðin, sem varð undir
einu sinni, var iir leik“.
„Þeir, sem spurðir voru höfðu
hljóðnema fyrir framan sig. Það
sem mestu máli skifti, var að
svara smellið og svara fljótt. —
Vöktu mörg svörin geysimikla
hrifningu meðal áheyrenda, þ. e.
yfir 600 þátttakenda í stúdenta-
mótínu“.
„Við íslendingar reyndum okk-
ur við Norðmenn og sigruðum
þá og við Svía og töpuðum fyrir
þeim með 2:3. En við komum
næStir á eftir Svíum, sem snjall-
astir reyndust. Ekki man jeg eftir
sptirningunum sem við fengum,
en ein man jeg að var á þá leið,
að við áttum að nefna þektan
stærðfræðing síðari thna, sem
hjeti sama nafni og þekt biblíu-
persóna. Svarið var Abel, og við
unnum stig“.
„Annars urðu Danir liarðast úti
í þessari kepni. Þeir fengu spurn-
ingar einsog þessar; „Nefnið þrjá
danska íþróttamenn, sem þektir
eru, þjer hafið 14 claga til að
svara!“ „Nefnið þrjá þekta vís-
indamenn danska, þjer liafið 14
Idaga til að svara“ o. s. frv. —
'Heyrðist þá ,.svei“ hróp frá
dönsku þátttakendunum.“
Smellnasta svarið kom frá
Svía. Spurningin var á þessa leið:
Getið þjer með tilvitnun lýst áliti
yðar á konunni. Svarið var: „.Ja,
vi elsker —“ (Upphafið á þjóð-
söng Norðmanna". Mikinn fögnuð
vakti líka svarið við spurning-
unni: Getið þjer nefnt 13 sænska
fjársvikamenn. Svar: Kreuger og
Toll (tólf!) Nefnið þrjá nafn-
togaða sænska menn, öll nöfnin
éiga að byrja á C. Svar: Carl X.,
Carl XI og Carl XH. Og svona
gekk þetta áfram“.
Bjórdrykkja.
„Það var fleira en „gáfurnar",
sem við Mörlandarnir sýndum
frændum vorunt að við gætum
státað af. Við urðum fyrir ofan
miðju í bjórdrykkju, það er að
segja hm ...., við urðum næst,-
bestir. Auðvitað fór fram kepni í
þessu eins og öðru“.
„Hún fór þannig fram: Full-
trúar frá hverri þjóð röðuðu sjer
upp frammi fyrir dómnefnd og
áhorfendum, og þegar gefið var
merki hófu þeir að stinga út úr
vænni bjórflösku. Þegar þeir
liöfðu tæmt hana í botn, gengu þeir
eitt skerf aftur á bak, lyftu flösk-
unni yfir höfuð sjer og hvolfdu
henni. Var þá um að gera að hafa
tæmt hana vel, svo að ekki fjelli
úr henni einn drepi. Fyrstur var
Norðmaðurinn. Hann hafði sleikt
flöskuna að innán. Við vorum
næstir, svo Danir, svo Svíar, og
Finninn kom síðastur. Já, þannig ]
var röðin“.
a. s. Ilaukur Claessen varð fyrstur.
Hann var langt á undan keppi-
nautum sínum. Þó tók þátt í
hlaupinu af hálfu Norðmanna,
maður, sem einu sinni hafði átt
Norgsmet í því. En hann var svo
ákafur að hann hljóp upp úr pok-
anum“ .
„I annari íþrótt, knattspyrn-
unni, vorum við hvorki fyrstir
nje með þeim fyrstu. Þar sköruðn
Danir fram úr, unnu Norðmenn.
Svíar og Finnar keptu á striga-
skóm og í síðbuxum og var það
gert meir til gamans, en að þeir
væru færir um að leika knatt-
spyrnu. Um það gátum við dæmt,
því að við vorum ekki með“. \
Islendingur
fyrstur í pokahlaupi.
„En aldrei fór það svo, að við
urðum ekki fyrstir í neinu. Við
urðum fyrstir í pokahlaupi, þ. e.
Fyrstir á „Skansen‘\
„Jeg er víst búinn að taka það
fram áður, að þáttakendúr í Stú-
dentamótinu voru nolckuð á sjö-
unda liundrað. Víð íslendingamir
konrnin fyrstir af aðkomustúdent-
unum til Oslo. Eitt blaðið „Aften-
posten“, sagði, að við liefðum
verið fyrstir á Skansinn (sem er
útiskemtistaður) En þannig stóð
á því, að rjett eftir að við vorum
komnir, kom blaðamaður frá „Aft-
enposten“ og bauð okkur að sýna
okkur bæinn. Að lokum fór han»
með okkur á Skansinn, Ijet taka
af okkur mynd og veitti bjór“.
„Okkur var komið fyrir í Ak-
ershusvirkinu. Þar sváfu 200—300
stúdentar í stórum sal.
Setningarhátíð stúdentamótsins
í samkomusal háskólans í Oslo
voru viðstaddir ýmsir merkir
menn, þ. á. m. Nygaardsvold, for-
sætisráðherra o. fl. Við setningar-
athöfnina flutti jeg ávarp okkar
íslendinga.
Samtímis Stúdentamótinu var
haldið norrænt lögfræðingamót og
í veislu, sem lögfræðingarnir
hjeldu, flutti Þðrólfur Ólafsson
ræðu, þar sem hann sagði m. a.
að Úlfljótur hafi verið fyrsti ís-
lendingurinn, sem stundaði laga-
nám í Noregi. Þetta fjell í góðan
jarðveg.“
★
„Það segir sig sjálft, að ótal
margt gerðist á þessu stúdenta-
móti, annað en það, sem jeg hefi
hjer upp talið. Meðal annars vakti
mikla athygli söngmót, sem haldið
var undir berum himni. Til þess
var stofnað til þess að tengja
band milli almeiíuings í Oslo og
stúdentanna. Viðstaddir voru a. m.
k. 6 þúsund mann. Forsöngvárinn —
var Mowinckel (yngri), sonur
stjórnmálamannsins nafntogaða.
Hann gaf tóninn í liljóðnemana
og hóf að syngja og þúsundirnar
tóku undir. Þarna var meðal ann-'
ars sungið „Ó, guð vors lands“,
fyrst á íslensku og síðan í þýð-
ingu. Allir tóku undir, enda hafði
prentaðri söngskrá með öllum
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.