Morgunblaðið - 16.07.1939, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 16. júlí 1939.
T dag eru 100 ár liðin frá því,
* er sjera Páll Sigurðsson frá
Gaulverjabæ fæddist. Sem mætur
maður var þar á ferðinni og
merkur þjónn íslensku kirkj-
unnar, að sjálfsagt er að hans
sje minst á aldarafmæli hans.
Nafn hans hefir oft verið nefnt
i þessu landi á umliðnum árum,
eftir að prédikunarstarfsemi
hans varð kunn, og þá einkum
eftír að Sigurður Kristjánsson
gaf út ,,Húslestrabók“ hans árið
1894.
Bókin seldist upp á tillölu-
lega örskömmum tíma, enda
lesin á fjölda mörgum heimil-
um, meðan, sú venja var algeng
að lesa húslestra hjer hjá oss.
Prjedikanir hans hlutu, sem
kunnugt er, marga aðdáendur,
þótt ýmsir gætu hinsvegar ekki
aðhylst trúfræðilegar skoðanir
sjera Páls, þar sem þær fóru
í bága við fyrri kenningar
kirkjunnar. Það var ekki von,
því að ýmislegt sá hann nýtt
og í öðru ljósi en samtíðar-
menn hans gjörðu. Hann ruddi
nýjum hugsunum braut, og
hljóta slíkir menn altaf að
valda skoðanaskiftum og jafn
vel átökum j heimi andans. —
eftir því sem lengur leið, lærðu
menn betur og betur að skilja
sjera Pál, þrá hans og þær til-
finningar, serti á bak við orð
hans bjuggu, hugsjón hans, að
þjóð hans yrði í anda og sann-
leika kristin þjóð, er á guðs
vegum gengi.
SJERA Páll Sigurðsson er
f. 16. júlí 1839 að Bakka
í Vatnsdal. Foreldrar hans
voru Sigurður Jónsson bóndi
og kona hans Margrjet Stef-
ánsdóttir. Að Hnausum lærði
hann undir skóla, ásamt Skafta
Jósefssyni og urðu þeir sam-
ferða í skóla. Útskrifuðust þeir
sem stúdentar 1861, en þá urðu
einnig stúdentar þeir sjera Egg
ert Briem, sjera Eggert Sigfús
sen, Páll læknir í Stafholtsey
og Jón Hjaltalín skólameistari.
Tveim árum, síðar útskrifaðist
hann úr prestaskólanum. Hann
tók eigi strax prestsvígslu, en
gerðist veturinn eftir embættis-
prófið heimiliskennari hjá
sýslumanninum í Árnessýslu,
Þórði Guðmundssyni og kvænt
ist dóttur hans Margrjeti. Eru
tvö af börnum þeirra hjóna á
lífi: Anna kona Sigurðar Sig-
urðssonar, fyrrum lyfsala, og
Árni prófessor Pálsson.
★
Árið 1866 vígðist hann að
Miðdal og var þar sóknarprest
ur í fimm ár, síðan að Hjalta-
bakka í 9 ár og loks að Gaul-
verjabæ, þar sem hann dvaldi
frá 1880, þau árin 7, sem eftir
voru. Andaðist hann þar 23.
júlí 1887 úr afleiðingum af
lærbroti, sem hann hlaut, þeg-
ar hann var að stíga á hest-
bak, er hann var á heimleið
júr annexíuferð
Dó hann þannig ,áðeins 48
ára gamall frá vinum sínum
og áhugamálum og þjóðinni,
sem hann unni svo heitt. Leik-
ur enginn vafi á því, að hann
hafði rjett að mæla, þegar
hann segir í brjefi til vinar
síns: „Jeg brenn af áhuga fyr-
n
s
Sjera Páll Sigurðsson frá Gaulverjabæ
ALDARMINNING
ir viðreisn lands og þjóðar“.
Island átti að sakna góðs og
einlægs sonar í andlegri fram-
sóknar- og frelsisbaráttu sinni.
EIGI munu menn um það deila,
að sjera Páll hafi verið
hæfileikamaður, hann var
gæddur glæsilegum gáfum. —
Skáldmæltur bæði í bundnu og
óbundnu máli. Við Ijóðagerð
mun hann samt ekki hafa gefið
sig að ráði. Hinsvegar samdi
hann skáldsöguna „Aðalsteinn".
Segir Þórhallur Bjarnason bisk-
up um þá sögu í ritgerð um
sjera Pál í „Nýju kirkjublaði“,
að skínandi fallegur kaflar
sjeu í Aðalsteini, þótt hún hafi
feng'ið heldur ómilda dóma.1
„Efa jeg“, segir hann, „að í
i(okkurri! íslenskri pkáídsögu
sje t. d. skýrari mynd og minni
legri, en þegar Aðalsteinn kem
ur fyrst í Skálhoft, og eins erj
hann sækir þá feðga heim að i
Felli. En löng samtöl um lítil
efni, hafa fælt menn. UppN
staðan er ágæt, og mundi Dick-j
ens hafa þakkað fyrir að fara
með svo slunginn lífsþráð“.
En best birtast þó andlegir
hæfileikar sjera Páls í prjedik
anasafni hans. Eru ræður hans
ritaðar af frábærri mælsku og
þrungnar af djúpri hugsun,
brennandi áhuga og ást á þeim
boðskap, er hann flytur. Hann
er alsannfærður um að kristin
dómurinn gefur líf og vöxt öllu i
því, sem fegurst er í mannlíf-
inu. Á bls. 27. í prjedikana-
safni sínu segir hann: „Sá
sannleiIksleitandSi, frelsisandi,
fjelagsandi, og kærleiksandi,
sem kristindómurinn vekur
og glæðir, þessi andi er,
ef rjett er álitið, frumkvöð-
ull allra framfara. Eður
segið 'mjer: hvar hafa menn
lært sjálfstæðan hugsunarhátt,
sjálfsstjórn, sjálfsatneitun, at-
orku, bindindissemi, frjáls-
lyndi, trúmensku, ef ekki af
kristindóminum. Eða hvaðan
hafa menn fengið trúna á sig-
ur sannleikans, hvaðan þekk-
inguna á eiginleikum guðs og
ákvörðun mannsins, hvaðan
traustið á góðu málefni, hvað-
an áhuga á því, að öðlast æ
frjálsara og fullkomnara líf —
hvaðan hafa menn fengið allt
þetta, ef ekki frá kristindóm-
inum? Jeg ýki ekki, þegar jeg
segi, að kristindómurinn er gef
in oss til þess að vera upphaf
og undirstaða alls lífs, bæði í
andlegum- efnum- og- líkamleg-
um“. Hann vill að mennirnir
setji sjer það mlarkmið, að
þjóna guði í anda og sannleika,
en ekki af vana. Hann segist
tortryggja vanann. „Jeg vil
hafa manninn frjálsan og ó-
háðan öllu, svo sem hægt er,
að hann þjóni guði sínum, en
ekki að hann sje keyrður á-
fram til þess af afli vanans
eða tískunnar; því að þá hætt-
ir það undir eins að vera guðs-
þjónusta". (Bls. 218). Hann
sjer í anda birtu færast yfir
framtíðina fyrir kraft kærleik-
ans. Að mark og mið guðs-
ríkisins „að gjöra jörðina al-
gróna ávöxtum kærleikans“.—
Vald Krists muni sigra, „það
anir á trúfræðilegum atriðum,
svo sem um afneitun á eilífri
glötun, er kemur fram í páska
ræðu hans (1886). „Það verð-
ur aldrei heimtað“, segir hann,
„að skoðanir manna sjeu alveg
eins í öllum einstökum atrið-
Eítir Sigurgeir Sigurðsson
biskup Islands
líkist háleitum krafti sólarinn-
ar. Hún færir ljós og yl; hún
mýkir hið stirðnaða, vermir hið
kalda, styrkir hið veika“. —
Þess vegna endar hann eina
prjedikun sína með þessurti orð
um: „Vjer skulum svo enda
hugleiðing vora með bæn um
anda Drottins vors Jesú Krists
til hans, sem einn getur í sönn
ustum skilningi heitið frelsari
mannanna".
Eftirtektaverð finnast mjer
ummæli hans um heilaga ritn-
ingu og hygg jeg að flestir
vildu undir þau taka:
„Því betur sem menn rann-
saka hana og sökkva sjer nið-
ur í hana, því fremur fínna
menn vandhæfið á því að skilja
hana til fulls og útlista hana
nægilega, eins og eðlilegt er,
þegar að því er gætt, að dauð
legur og takmarkaður andi get
ur ekki safnað saman í eitt
brotthætt gler öllum þeini
himnesku ljósgeislum, er streyma
yfir jörðina gegnum ritning-
una og líklega má fullyrða það
að þegar endir tímans er kom-
inn, þá verði ekki sagt að nokk-
ur einn maður hafi ritninguna
skilið, heldur, ef hún verður
til fulls skilin, að þá verði hún
skilin af fjelagi þeirra manna,
eður af þeim mönnum, öllum
til samans, er hafa rannsakað
hana og ígrundað leyndar-
dóma hennar af mestu auð-
mýkt og trú, samfara stöðugri
bæn um fulltingi heilags anda“
(bls. 297).
Freistandi- væri að tilfæra
fleiri kafla úr prjedikunum
sjera Páls, t. d. þar sem hann
talar um trúna, að hún sje
„ekki blindingsleikur, heldur
sjón andlegra hluta,, andlegra
sanninda“, en rúmið leyfir mjer
það ekki.
Eins og jeg gat um, vöktu
prjedikanir sjera Páls almenn
ing til nýrrar umhugsunar um
trú og kristindóm. Hann talaði
djarflega og í vandlætingu um
það, sem honum þótti miður
fara í þjóðlífinu, en trúði á
sigur hins góða og göfuga og
að alt mundi breytast til batn
aðar, ef þjóðiin yrði betur krist
in. —
★
Án efa hefir hann gengið
út frá því, að þeir yrðu marg-
ir, a. m. k. í fyrstu, sem ekki
gætu orðið honum sammála um
allar skoðanir hans og útlist
um.... Enginn skal stæra sig
af þekkingu, og ekki veitir
af að hver einn leiti sannleik-
ans í allri auðmýkt."
Mjer skilst að í sál hans
sjálfs hafi búið þessi bæn skáld
konunnar: „Kenndu mjer sann
leikann sóllöndum frá — sjá
vil jeg þokuna flýja“.
En það er víst, að víða átti
Húslestrabók hans vinsældum
að fagna meðal almennings, og
ýmsir merkir þjónar kirkjunn
ar fóru mjög samúðarfullumi
og vingjarnlegum orðum um
prjedikanir hans.
Hinn ágæti maður, Þórhallur
Bjarnason biskup ritar mjög
hlýlega um sjera Pál í ritgerð
þeirri, er jeg áður hefi getið
um, ennfremur sjera Valdimar
Briem vígslubiskup, sem segir,
að ræður hans megi heita stór-
merkilegar að mörgu leyti, að
þær sjeu fullar af lífi, fjöri,
krafti og kjarna, brennandi á-
huga og helgri vandlætingu“.
Ennfremur fer sjera Matthías
Jochumsson mjög lofsamlegum
orðum um sjera Pál, enda voru
þeir nánir vinir. „Aðaleinkunn
ir sjera Páls voru þeir kostir“,
segir sjera Matthíg.s, „sem öll-
um fara best, en framar öllum
öðrum klerkum og kennimönn-
um, en þeir kostir eru: sann-
leiksást, hreinskilni og einurð“.
(N. Kbl. 10. árg.).
Dylst ekki hver drengskapur
býr í málfærslu hans allri í
prjedikunum hans og framsetn
ingu á ýmsu því í kenningu
hans, er menn ekki höfðu áður
hugsað eða brotið til mergj-
ar. —
Sjálfur var hann síhugsandi
um andleg mál. Framan af
mun hann hafa átt sínar þung-
lyndisstundir, en síðar gafst
honum æ meira bjartlyndi, og
átti þá einnig sínar björtu og
glaðværu stundir. Var hann, að
sögn sjera Matthíasar fyndn-
asti maður, er hann hafði þekt.
★
Lífssaga hans hjer hjá oss end
aði fyr en varði. Það skiftir ef
til vill minstu máli, þótt vjer
deyjum: ung, ef einhverju er
áorkað og vjer höfum rækt
skyldur vorar.
Lífið heldur áfram. Sannleik
urinn og kærleikurinn munu
sigra. Guð blessi sjera Pál í
heimi hans, minningu hans og
allra þeirra, sem elska sann-
leikann og vilja vera vottar
hans í þessum heimi.
Sigurgeir Sigurðsson.
Skák nr. 68.
Hastings 17. ágúst 1895.
ítalski leikurinn.
Hvítt: W. Steinitz.
Svart: Curt von Bardeleben.
1. e4, e5; 2. Rf3, Rc6; 3. Bc4,
Bc5; 4. c3, (Mi'öbragðið) 4......
Rf6; 5. d4, pxp; 6. pxp, Bb4-|-;
7. Rc3, (Best) 7....d5?; (Betra
er 7.....Rxp; 8. 0—0, BxR; 9.
d5, Bf6; 10. Hel, Re7; 11. HxR,
d6; og svart á jafnt tafl) 8. pxp,
Rfxp; 9. 0—0, Be6; 10. Bg5, Be7;
11. BxR, Bxd5 (Ef Bxg5; þá 12.
Hel og hvítt vinnur peð) 12.
RxB, DxR; 13. BxB, RxB; (KxB;
var e. t. v. betra. Svart getur
aldrei hrókað í skákinni sjer að
skaðlausu hvort ið er) 14. Hel!
(Ávinningurinn við öll uppskift-
in. Hvítt nær nú yfirráðum yfir
e-línunni, sem er eina opna lín-
an á borðinu, og nær þannig
stöðuyfirburðum, sem að síðustu
verða óviðráðanlegir fyrir svart)
14...... f6; (Eina leiðin til að
losa kongshrókinii) 15. De2, Dd7;
16. Hacl, c6; (Betra var Kf7)
17. d5!, (Ilvítt fórnar peði til
þess að geta leikið riddaranum
til d4 og komið honum þannig
í sóknarstöðu) 17......pxp; 18.
Rd4, Kf7; 19. Re6, Hhc8; 20.
Dg4!, (Vörnin er ekki lengur
neitt þægileg. Hvítt ógnar máti
og ef 20......... Rg6; þá 21
• W JH
H H 81 ^ H|
kwm
' M flli^ "ém
81 1H . 81 á fH||
9 íii ii m
m.
j Rg5+, og hvítt vinnur drotningu
fyrir riddara) 20....... g6; 21.
Rgð-f1, Ke8;
22. Hxe7!!+, (Þessi óvænti og
glæsilegi leikur gerir út um skák-
ina í nokkrum leikjum. Ef 22.
.... DxH; þá 23 HxH+, HxH;
24. DxH+, Dd8; 25. DxD, KxD;
og hvítt á manni meira. Ef 22.
.... KxII; þá 23. Hel+, Kd6;
24. Db4+, Kc7; 25. Re6+, Kb8;
26. Df4+, og vinnur) 22...........
Kf8; 23. Hf7+, Kg8; 24. Hg7+,
Kh8; 25. Hxh7-f-, og svart gaf,
því ef Kg8; þá 26 Hg7+!, Kh8;
(þvingað) 27. Dh4+, KxH; 28.
Dh7+, Kf8; 29. Dh8+, Ke7; 30.
Dg7+, Ke8; 31. Dg8+, Ke7; 32.
Df7+, Kd8; 33. Df8+, De8; 34.
Rf7+, og mát í næsta leik.
Lítið veitingalyis í Kaupmanna-
höfn auglýsir á eftirfarandi hátt:
Hljómsveit — nýr veitingamaður
— á hverju kvöldi.