Morgunblaðið - 30.11.1939, Qupperneq 4

MÖRGUNBLA Ð.l Ð
Fimtudagur 30. nóv. 193%.
BÓKMEMTIR
Frú Curie komin
Eva Curie: Frú Curie
Ævisaga. íslenskað hefir
Kristín Ólafsdóttir lækn
ir. ísafoldarprentsm. h.f.
Petta er ógleymanleg hók um
eitt. hið göfugasta mikil-
menni, sem nokkru sinni hefir lif-
að, frú Marie Curie. Dóttir henn-
ur, Eva, hefir ritað ævisöguna á
mjög látlausan hátt, en um leið af
næmum skilningi, ást og lotningu
á persónu og verki móður sinnar.
Líf frú Curie og manns hennar er
«vo stórfenglegt og þýðingarmikið
fyrir alt manukynið og eilíft for-
■dæmi fyrir alla, sem leita hins
^ sanna manngildis, að hver maður
vex af því að lesa hókina.
Frú Marie Curie var fædd í Pól-
landi 7 .nóv. 1867. Faðir hennar
var mentaskólakennari, með ríka
hneigð til vísindaiðkana, en gat
þó, sökum fátæktar, aldrei notið
hæfileika sinna. Börnin voru
mörg og Pólverji, sem brann af
ættjarðarást, hafði enga möguleika
til að komast í þá stöðu, sem hæfi-
leikar hans og mentun gáfu hon-
um rjett til, því að hin rússneska
harðstjórni hvíldi eins og mara yf-
ir öllu. Móðir fni Curie deyr frá
börnum sínum ungum og nokkru
síðar er útslitni mentaskólakenn-
arinn sviftur embætti sínu, og
verður hann eftir það að lifa á
lágum eftirlaunum og allskonar
snöpum. Börnin verða því snemma
að bjarga sjer sjálf. Þau eru öll
afburðagáfuð og námslöngunin er
rík hjá þeim öllum. Þau taka stú-
dentspróf og leggja sum stiind á
háskólanám. Marie er vngst, en á
meðal þessara gáfuðu systkina er
ekkert veður gert af henni sem
undrabarni. Hún lýkur stúdents-
prófi 15 ára, brennur af löngun
að komast til Parísar til að lesa
eðlisfræði, en verður að skjóta því
á frest. Hún er heimiliskennari
uppi í sveit í þrjú ár hjá hjegóma-
gjörnu fólki og verður að troða
í heimsk og löt. börn. Af hinum
litlu launum sínum hjálpar hún
eldri systur sinni til náms í Par-
«ís, en hún ætlar í staðinn að hjálpa
Marie síðar til náms — eins og liún
líka gerði. En biðin er þungbær
fyrir ungu stúlkuna. Hún verður '
auk þess fyrir vohbrigðum í ásta-
málum, og er við það að gefa upp
alla von um að komast sjálf til
menta, en ásetur sjer að lifa fvrir
systkini sín og gamla föður sinn.
Loks raknar svo úr, að hún kemst
til Parísar með aðstoð eldri systur
sinnar, sem nú er gift þar. 24 ára
gömul kemst hún lolcs til fyrir-
heitna landsins, til Sorbonnehá-
skólans. Hún les þar og vinnur
nótt með degi og lýkur námi sínu
með miklu lofi á óvenjulega
skömmum tíma, enda þótt hún lifi
við sult og seyru. I París kynnist
bún svo þektum frönskum vísinda-
manni, Pierre Curie, og giftast
þau 1895.
Átti Marie í mikilli baráttu við
sjálfa sig um það, hvort hún ætti
að yfirgefa Póllands og gamla föð
ur sinn. Al’a ævi unni hún Pól-
landi heitt og gerði því alt það
gagn, er hún mátti, og ástarbönd
hennar við systkini hennar og
skyldmenni slitnuðu aldrei.
Frá þessum tíma starfa þau
hjónin saman, þau slcrifa saman
vísindalegar ritgerðir, og er ó-
mögulegt að greina að hlutdeild
hvors um sig í uppgötvunarstarfi
þeirra. Þau gera vísindatilraunir
sínar í einskis nýtu skúrskrifli
og að öðru leyti við hin verstu
skilyrði. Þau finna nýtt frumefni,
radíum, og tekst að einangra það.
Sameiginlega taka þau þá ákvörð-
un, að taka ekki einkaleyfi á upp-
findingu sinni, það myndi stríða
á móti „anda vísindanna“. Einna
átakanlegasti kaflinn í bókinni er
einmitt samstarfstími þeirra hjón-
anna. Pierre Curie, þessi ófram-
færni og óeigingjarni afburðamað-
ur, hefir aðeins ljelega kennara-
stöðu og verður að eyða öllum
deginum í brauðstrit. Hvílík sóun
á annari eins snilligáfu! Þótt
heilsa hans sje biluð, vinnur hann
ölluui) stundum að rannsóknum
sínum ásamt konu sinni, sem nú
er orðin móðir, sjer um heimilið
og gegnir auk þess kenslustörf-
um. Þrátt ,fyrir yfirburði sína
tekst honum ekki að bæta vinnu-
slcilyrði sín nje afkomu. Yið allar
stöðuveitingar, sem honum myndi
hafa hæft, er gengið fram hjá hon-
um, því að hann er „slæmur um-
sækjandi“, talar aldrei uní sjálf-
an sig og telur aldrei upp afrek
sín. Þegar hann, fyrir áeggjan
vina sinna, sækir um upptöku í
franska vísindafjelagið, er annar
tekinn fram yfir hann. Einn með-
limur vísindafjelagsins hefir jafn-
vel á orði, að P. Curie sje svo
mikill stórbokki, að hann láti ekki
svo lítið að biðja menn að styðja
sig við kosninguna! Þeim bjóð-
ast nógar erfiðar kennarastöður,
sem hundruð manna í Frakk-
landi Iiefðu verið hæfir til að
gegna, en bætt vi:muskilyrði fá
þau ekki. Fyrstu viðurkenningu
fá þau frá útlöndum, frá Eng-
landi, frá Sviss, þar sem P. Curie
er boðin prófessorsstaða, frá Sví-
þjóð, sem. sæmir þau hjónin Nób-
elsverðlaununum 1903. Nú eru
bjartari dagar framundan. Ilug
sjón P. Curie er að koma á fót
radíumrannsóknarstöð í París, en
það kostar of fjár. Parísarháskól-
inn tekur málið að sjer, fær stofn-
að prófessorsembætti handa P.
Curie, og Marie Curie er ráðin
aðstoðarmaður hans; vinnustofurn
ar pru reyndar enn ófullnægjandij
en málið er komið á góðan rek-
spöl. En áður en hinn langþráði
draumur þeirra hjóna rætlist, dó
P. Curie af slysförum árið 1906.
Samstarf þeirra hjóna var mjög
náið, þau unnust mikið og lifðu
fyrir sameiginlega hugsjón. Má
því geta nærri, hvílíkt áfali hið
sviplega fráfall P. Curie hefir ver
ið fyrir konu hans. En hún Ijet
ekki hugfallast. Hún mintist orða
manns síns, er hann sagðí eitt
sinn við hana, þegar þau ræddu
um dauðann. „Hvað sem fyrir
kemur, og þó að öðru okkar fynd-
ist það vera eins og sálarlaus lík-
ami, yrði það að halda áfram að
vinna“. — Frú Curie tekur við
embætti manns síns og byrjar
fyrsta fyrirlestur sinn við Sor-
bonne á þeim orðum, er maður
hennar endaði sinn seinasta fyrir-
lestur. Hún stjórnar víðtækum
rannsóknum, skrifar mörg vísinda-
rit, kennir við Sorbonne og held-
ur áfram hinu sameiginlgea starfi
þeirra hjóna eins og ekkert hafi
ískorist. Radíumrannsóknarstöðin
í París kemst loks upp. Hún er
aftur sæmd Nóbelsverðlaunum
1911, og er hún hinn eini maður,
sem liefir fengið þau tvisvar. Alt
líf hennar er óeigingjarnt starf í
þágu vísinda og mannúðar. í ó-
friðnum mikla vinnur hún ómet-
anlegt líknarstarf í þágu hermann
anna. Hún afsalar sjer öllum á-
bata af uppfindingum sínum.
Þótt hún sje með hugann við störf
sín, gerir hún sjer mikið far um
að vanda uppeldi dætra sinna.
Önnur þeirra verður heimsfræg
vísindakona, og frú feurie lifir þá
gleði að fá þá vitneskju nokkru
áður en hún deyr, að dóttir henn-
ar og tengdasonur fái Nóbelsverð-
launin fyrir vísindastörf. Frú
Curie deyr árið 1934 af ólækn-
andi blóðsjúkdómi, sem langvar-
andi sýsl hennar með hið hættu-
lega efni, radíum, hefir án efa
valdið henni.
P. Curie dó áður en hann upp-
'skar nokkra ávexti frægðar sinn-
ar, þ. e. gat. komið vinnuskilyrðum
sínum í það horf, sem honum lík-
aði, en frú Curie var að þessu
leyti lánssamari. Bæði höfðu þau
svo göfuga skapgerð, að fægðin
breytti þeim ekki í neinu. Orð
Einsteins um frú Curie eiga ekki
síður við um mann hennar en hana
sjálfa: „Af öllu frægu fólki er frú
Curie hin eina, sem frægðin hefir
ekki spilt“. Og eins á hin fagra
lýsing frú Curie á manni sínum
engu síður við hana sjálfa: „Að-
dáun mín á afburðahæfileikum
hans óx stöðugt. Stundum fanst
mjer hann ekki eiga sinn jafn-
ingja, svo gersamlega var hann
laus við allan hjegómaskap og
alla smámunasemi, sem við finn-
um hjá sjálfum okkur og öðrum
og auðvelt er að fyrirgefa þeim,
sem, þrátt fyrir þennan veikleika,
kappkosta að ná einhverju æðra
marki“.
Hjer hefir verið stiklað á nokkr
um atriðum hins einstæða ævifer-
ils frú Curie. En þessi frásögn
gefur enga hugmynd umi þessa
heillandi bók. Hvort sem höf. lýs-
ir bernskuárum móður sinnar og
hinni erfiðu æsku hennar í Pól-
landi, stúdentsárum hennar í
París, samstarfi og samlífi þeirra
hjónanna — eða loks starfi henn-
ar eftir að maður hennar fjell frá,
er alls staðar sami snildarbragur-
inn á frásögninni.
Þýðing frú Kristínar Ólafsdótt-
ur er prýðileg og prófarkalestur
og allur frágangur hinn vandað-
asti. Margar myndir prýða ritið
og eiga bæði þýðandi og útgef-
andi þakkir skildar fyrir þessa
ágætu bók.
Símon Jóh. Ágústsson.
ffel

V.ív':
f.; f'v' | }• á'- mr pp'te’-t .‘Vú' ■ ■ *
• iy • '"''A'ÁÍ'A'.y. S '1 l 'Í

ft';-
■V'' 1

'
••
\
N
/
Frú Curie.
Ummæli læknis
Eva Curie: Frú Curie.
Ævisaga. íslenskað hefir
Kristín Ólafsdóttir lækn-
ir. ísafoldarprentsm. h.f.
Allir kannast við radíum, undra.
efnið, sem eyðir æxlum,
læknar krabbamein á byrjunar-
stigum, þar sefn því verður víð
komið, og sem hefir haft meiri á-
hrif í þá átt að brevta skoðun-
um manna á efnisheiminum og á
heimsmynd nútímans en nokkuð
annað, vegna merkilegu, eðlisfrseði
legu eiginda sinna. Flestir kann-
ast einnig við finnendur þessa
efnis, frú Curie og mann hennar.
Árangurinn af lífsstarfi þessara
hjóna var óvenjulega glæsilegur,
en fæstir vita, hverskonar fólk
þessi hjón voru og hvaða barátta
lá að baki hinna glæsilegu afreka
þeirra. Dóttir þeirra Curieshjóna,
Eva Curie, hefir helgað minningu
móður sinnar bók þá, er hjer ræð-
ir um sem talin er snildarverk um
allan heim. Enda er það mála
sannast, að þótt frú María Curie
hefði ekki fundið neitt radíum, er
líf hennar og starf svo merlcilegt,
að hverjum manni væri gott að
kynnast því engu að síður, og þó
einkum hverjum ungling, sem1
finnur hjá sjer hæfileilca og þrek
og finst hann hafa köllun að
rækja.
Saga þessarar fátæku, fluggáf-
uðu pólslcu stúlku, brennandi af
áhuga og fróðleikslöngun og sem
jafnframt var svo heilsteypt, sönn
°g ^djörf, sem ekkert ljet hamla
sjer, hvorki þreytu, sult. nje sjúk-
dóma til að neyta hæfileika sinna
og þroska þá og ganga þá braut,
sem köllun hennar benti henni á,
sem aldrei leitaði frama og ekk-
ert spiltist af frægð nje heiðri,
þegar það hlóðst á hana, en var
trú köllun sinni til dauðans, —
þessi saga er svo lýsandi dæmi,
að hún á erindi til allra, „sem
meira megna en munninn fylla
og sínu gegna“, og jeg er þakk-
látur frú Kristínu Ólafsdóttur,
sem nú hefir snarað bók Evu
Curie á íslenslcu og gert það
prýðilega og á ágætu máli, að því
er jeg fæ sjeð við fljóta yfirsýn.
TJm frásögn. Evu Curie er það
að segja, að hún er listaverk. Það
er stígandi og hrifning í frásögn-
inni, sem grípur lesandann föst-
um tökum og jafnframt sýnir,
hve Eva Curie hafði takmarka-
lausa aðdáun og ást á móður sinni
og starfi hennar. En í sambandi
við þessa aðdáun mætti máske
benda á það, sem helst væri hægt
að finna að frásögn hennar, en
það er að skugganna gætir of lít-
ið í þeirri mynd, sem hún hefir
dregið upp af móður sinni, til
þess að hinar áberandi, markandi
línur komi skýrt í ljós, svo máske
kynnist maður meir vinnu frú
Curie og afrekum, en persónu-
leika hennar. Það er þó engan
veginn svo, að frú Curie sje hjer
hjúpuð hinum hólkvíða dygða-
skrúða oflofsins, en máske verður
maður minna en skyldi var við
það, við hvað hún hefir þurft að-
berjast með sjálfri sjer og verður
hin skiljanlega ræktarsemi dóttur
hennar að þessu leyti heldur til
þess að má hina skörpu drætti í
mynd ímóðurinnar.
Utgáfan er sjerlega vönduð og
hvað snertir pappír, prentun og
myndaval virðist mjer hún taka
fram hinni dönsku útgáfu Gylden-
dals, sem hjer hefir verið fáanleg
í bókaverslunum, og er það á-
nægjulegt að geta gefið íslenskri
bókagerð slíkan vitnisburð.
Þetta er að minni hyggju merk-
asta bókin., sem þýdd hefir verið
á íslensku á þessu ári; hún er>
hrífandi og skemtileg aflestrar og
hún skilur eftir hjá lesandanum.
að lestrinum loknumi hvöt til
starfs og dáða.
Rvík 26. nóv. 1939.
Kr. Bjönsson.
f afturelding annars lífs heitir
nýútkomin bók eftir enskan prest,
C. Drayton Thomas, en þýðinguna
hefir gert að mestu leyti Einar II.
Kvaran. Vann E. II. K. að þýð-
ingunni er hann andaðist og hafði
lagt kapp á að Ijúka henni, því
að hann gerði sjer stórar vonir
um, að þessi bók yrði kærkomin
öllum þeim, sem unna sálarrann-
sóknarmálinu. — Bókin er 220 bls.