Morgunblaðið - 16.03.1940, Blaðsíða 5

langardagur 16. mars 1940.

Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgíSarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiíSsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutSi.
í lausasölu: 15 aura eintakitS,
25 aura metS Lesbók.
Pistlar frá Fianlandi
SVEABORG
að er laugardagur, 19.! Södra-hamnen. En þaðan geng-
„Fieisissinð.ð"
ÞEGAR rauði lierinn hóf ii\n-
rásina í Finnland, sögðu ís-
lensku Moskva-erindrekarnir,
kommúnistar, að tilgangurinn með
innrásinni væri sá, áð „frelsa“ al-
þýðuna í Finnlandi „úr klóm“
Mannerheims hershöfðingja og
annara „harðstjóra í yfirstjett11
Pinnlands.
Þegar svo komimúnistar kunn-
gerðu þann boðskap Stalins, að
7)essu „frelsisstríði“ í Finnlandi
yrði ekki lokið, fyr en kommún-
ista-sprautan Kuusinen yrði al-
valdur í Finnlandi, því að hjer
eftir yrði við engan annaii sámið,
varð fögnuður kommúnista svo
mikill, að þeir kunnu sjer ekkert
kóf. í>eir voru meira að segja
farnir að ráðgera — og ef til vill
undirbúa — að taka að sjer hlut-
skifti Kuusinen hjer heima á Is-
landi, í þeirri von, að rauði her-
inn kæmi einnig hingað, til þess
„að frelsa“ íslenska alþýðu.
Nú hefir verið saminn friður í
Finnlandi. Konnnúnistar hafa ekki
enn skýrt; frá því, hvernig tekist
háfi „að frelsa“ finsku þjóðina.
Þeir virðast rneira að segja alveg
hafa gleymt „frelsisstríðinu“. Nú
segir bláíT Kómriiunista: „Stríðið
í Finnlandi hefir því í rauninni
verið varnarstríð Sovjetríkjanna
gegn auðvaldsríkjum Vesturlanda,
stríð, sem' Sovjetríkin heyja til að
íyrirbyggja árásir síðar“.
Nú er ekki framar mínst á
„frelsisstríðið“ einu orði!
En hvað segja svo kommúnist-
ar um Kuusinen, þann eina mann-
;inn, sem Stalin ætlaði að setja yf-
iir Finnland og sem átti að vera
ifrelsishetja hinnar finslcu alþýðu?
Koimmúnistar minnast ekki fram-
ar á Kuusinen, þenna mikla mann,
sem þeir ætluðu að taka sjer til
fyrirmyndar hjer heima á íslandi.
Hvað veldur því, að kommúnist-
þegja algerlega úm þessa finsk-
rfissnesku hetju?
Daginn eftir að friðarsamning-
;arnir finsku voru undirritaðir,
hárust fregnir um það, að her-
rjettur Stalins hefði dæmt Kuusin-
en af lífi og að dóminum hefði
verið fnllnægt samstundis. Kuus-
inen hafði verið gefið að sök, að
hann hefði gefið Stalin raúgar
upplýsingar um hug finsku al-
þýðunnar til Rússa.
Eru það máske þessi dapurlegu
endalok frægðar hins finska komm
nnista, Kuusinen, sem eru þess
valdandi, að kommúnistarnir hjer
hafa valið þögnina?
Hafa hinir íslensku erindrekar
Stalins eitthvert óljóst hugboð
nm, að eins kynni að fara fyrir
heim að leikslokum, eftir þeim
npplýsingum, sem þeir hafa sent
til Moskva um hug íslenskrar al-
þýðu? Geta kommúnistar vænst
sömu ákæru og dóms og Kuusin-
<en fjekk?
febrúar 1938. Veður er
frostlaust, himininn skýjaður og
allmikil gola utan frá Kirjála-
botni. Dvalardagarnir í Hels-
ingfors fara að telja út — því
miður.
Eftir 18 daga dvöl í borginni
höfum við séð flest það mark-
verðasta, er okkur hafði leikið
mestur hugur á að sjá. Dag eft-
ir dag hefir augað dvalið við
hin glæsilegu stórhýsi, í allri
sinni tign og fegurð, og hina
fögru legu borgarinnar.
Óljóst hugboð grípur mann.
Nær verða þessar hallir eyði-
leggingunni að bráð? Hernaður
færist í aukana með hverju ár-
ur ferjan út til Sveaborgar. —
Sveaborg er umflotin sæ, sem
nú er að vísu lagður, þar sem
hávetur er.
Eins og vant er, mætir mað-
ur hermönnum á göngu. Þeir
eru með töskur og vopn á bak-
ir»u og skíði um öxl, og eru á leið
út úr borginni til heræfinga, alt
kornungir menn.
velt var að halda sambandi við
Svíþjóð frá einum stað og þar
sem skerjagarðsfloti Svía hefði
örugt lægi. Var byggingin hafin
undir stjórn sænska marskálks-
ins A. Ehrénsvárd, hins mesta
sæmdarmanns, og miðaði verk-
inu vel áfram meðan hans naut
við. Ehrensvárd marskálki var
vikið frá embætti af stjórnmála-
legum ástæðum, þegar Húfurnar
30E
30E
Eftir sr. Sigurjón Guðjónsson
frá Vatnsdal
30E
30E
Gufuferjan keifar inn höfn-
inu. Loftfloti ítala hefir helt sér^ jna með erfiðismunum gegn um
yfir Abessiníu. Lengst í austri | krapið og legst upp að hafnar-
frá landi morgunroðans sigla1 bakkanum. Hún fer á hálftíma
flugvjelahópar um loftsins höf
og varpa sprengjum yfir kín-
verska bæi og borgir. Og hinn
voldugi nágranni Finna í austri,
erfðaóvinurinn rússneski er að
koma sér upp stærsta loftflota
í heimi. — Óg einn góðan veð-
urdag hellir hann sér yfir þessa
fögru borg, sem vjer erum stödd
verkinu væri lokið, en alt að
einu hafði hann mestan heiður-
inn af því að byggja Sveaborg,
fresti út til Sveaborg. Við kom-i sem er hið langsterkasta vígi á
und manna þýskur her kallaður
til Finnlands.
Var hann undir forystu Goltz
hershöfðingja. Tók hann Hels-
ingfors á einum degi. Sveaborg
tók Goltz 13. apríl 1918, með
aðstoð þýskra herskipa.
Eftilr stríðið var Sveaborg
skírð upp og kölluð Suomen-
linna, þ. e. Finnlandsborg, eins
I og hún heitir enn í dag.
★
Við höfðum gert okkur all-
rangar hugmyndir um Svea-
borg. Ummál hennar var miklu
meira en við höfðum gert ráð
fyrir, þar sem við hjeldum, að
um einstakan kastala yæri að
náðu völdum í Svíþjóð, áður enlræðá. — Hún reyndist að vera
safn af háum klettahólmum,
30E
30 E
r30E
30 E
um alveg mátulega.
öllum Norðurlöndum. — Ehrens
Auk okkar fjögra eru engir ^ várd ljet þessi orð falla um
farþegar nema hermenn, því að^staðinn, og ljet höggva þau í
Sveaborg er fyrst og fremst j klett í Gústafsvárd: „Sveaborg,
þeirra staður — og á þessum J sem liggur að sjó öðrumegin og
árstíma eiga engir þangað er-
indi nema þeir — og sjálfsagt
hefir þeim fundist ferðalag okk.
í. Hvað verður þess lengi að|'ar haif kynlegt. Hvað á þecta
bíða? Á það að liggja fyrir þing fóik ag vilja út í Sveaborg? En
húsbyggingu Sirén, musterum
Helsingfors, Stórkirkjunni og
Michael Agricolakirkjunni, að
verða skotspænir rússneskra
brátt ljá þeir okkur ekki frek-
ari athygli. —
Leiðjn út eftir er falleg. Skat-
udden rís hár og tignarlegur til
flugmanna? — Flugvjelar eru vinstri handar og skilur Södra
á sveimi yfir Helsingfors þenna og Norra-hamnen að. — Efst
jmorgun. Við að sjá þær, vakna a honum gnæfir grlsk-káþólska,
kirkjan með símtm mörgu,
þessar hugmyndir.
— Við höfum skoðað Hels.
ingfors eftir föngum, en eins
er okkur vant. Sveaborg (Svía
kastala) höfum við ekki sjeð,
og hann verðum við að heim-
sækja áður en við kveðjum Hels
ingfors fyrir fult og alt — og
sennilega í síðasta sinn.
Til þess að heimsækja þann
fræga stað, þarf leyfi herstjórn-
arinnar að koma til, að minsta
kosti ef um útlendinga er að
ræða. — Kunningi okkar skerst
í málið og leyfið er fengið, þar
sem við erum frómir Islending-
ar, sem ekkert eru við hern-
aðarmál riðnir. — En okkur er
bannað að taka með okkur ljós-
myndavjel — það fær enginn
útlendingur að gera sem ætlar
til Sveaborg — og við megum
ekkert skrifa í vasabækurnar
okkar meðan við dveljum þar.
Það vekur strax grun hjá varð-
mönnunum um það að gestirnir
sjeu þangað komniy í einhverj-
um njósnartilgangi. Hvort-
tveggja eru boð, sem hægt er
að hlýða og þarf enga sjálfsaf
neitun til.
Fyrir alókunnuga er ekki gott
að fara fylgdarlaust út í Svea-
borg, og eru því tveir sænsk-
finskir stúdentar ráðnir okkur
til fylgdar: Nils Groendstroem
norrænufræðingur, er stundar
nám við Helsingforsháskóla og
Anne-Marie Hellsten arkitekt,
er verið hafði á Islandi á nor-
ræna stúdentamótinu 1930, sein
hún mintist með hinni mestu
ánægju.
Við leggjum af stað niður tii
fögru, gyltu kúplum. Hún vek-
ur þægilegar endurminnnigar
hjá okkur um hátiðlega, ein-
stæða guðsþjónustu, er við
höfðum verið viðstödd þar,
nokkrum dögum áður — guðs-
þjónustu, sem var full af dul-
rænni fegurð og innileik, dýrð-
legum söng og heitu bænalífi,
með rússneskum flóttamönnum,
sem ekki máttu framar dýrka
guð á ættjörð sinni. — Fólk í
t"trum — musteri guðs, mann-
leg hjörtu, sem trúa. —
Ferjan öslar vökina þar, sem
ísbrjóturinn hefir brotið henni
leið, og eftir 12 mínútna ferð
stígum við á land við dálítinn
hafnarbakka í einum útjaðri
Sveaborg.
★
Sveaborg (á finsku (Viapori),
sem stundum er kölluð „Gibralt-
ar Norðurlanda", og ekki með
órjetti, er geysisterkt vígi (eig-
inlega mörg vígi ) bygt á há-
um granít hólmum við innsigl-
inguna í Helsinsforsflóa, 5 kíló-
metra í suðaustur frá borginni.
Má með sanni kalla hana varð-
stöð Helsingfors frá sjó.
Þau urðu tildrögin að bygg-
ingu Sveaborg, að eftir að Svíar
höfðu mist Austur-Finnland í
hendur Rússa, laust fyrir miðja
18. öld og þar með öll gömlu
landamæravirkin, þá töldu þeir
sjer mikla nauðsyn á því að
koma sjer upp nýjum, sterkum
virkjum, og þótti hvergi heppi-
legri staður til þess en á hin-
um háu klettaeyjum í Helsing-
forsflóanum, þaðan sem auð-
landi hinum megin, gefur vitr-
um stjórnanda yfirráðin yfir
land og sjó í senn“. — Hluti af
Sveaborg er kendur við mar-
skálkinn, og þar er hann graf-
inn, og stendur hár bautasteinn
á leiði hans. — Allra öflugasti
hluti vígisins heitir Gustafsvárd
og er bygður á samnefndri eyju,
ér skagar lengst suður í flóann
og reynir því mest á það, ef
Sveaborg verður sótt frá sjó.
Gustafsvárd er aðskilið frá hin.
um hólmunum af Gústafssundi.
Þvi miður fór nú svo, að Svea-
borg varð ekki varnarstöð Norð-
urlanda nema um skamma hríð,
því að nokkrum áratugum eftir
að hún var bygð, fjell hún í
hendur Rússa. Það var 3. maí
1808. Sænski hershöfðinginn,
sem varði hana, gaf hana upp
eftir skamma umsát.
Sveaborg hjelt lengi sinni
upphaflegu mynd eftir að hún
fjell í hendur Rússa og fóru
engar verulegar endurbætur
fram á henni.
Í! Krímstríðinu 1855, varð
Sveaborg fyrir heimsókn af
bresk-frönskum flota, sem gerði
ákafa skothríð á hana en án
minsta árangurs. Tigin og stolt
ögraði hún herskipum tveggja
stórvelda.
Eftir þá heimsókn fóru þó
Rússar að styrkja hana, og
bygðu þeir af nýju eða juku við
tvö virki, sem Svíar höfðu byrj-
að á, en ekki lokið við.
En nú kemur Sveaborg ekki
við sögu fyr en 1917, er bylt-
ingin verður í Rússlandi og
breiðist út til Finnlands. — í
byrjun þeirrar ægilegu styrjald-
ar er þá hófst í Finnlandi, náðu
byltingarmenn Sveaborg á vald
sitt, eins og öllum öðrum hern-
aðarlega þýðingarmiklum stöð-
um í jSuður-Finnlandi og hjeldu
henni í marga mánuði. — Það
féll ekki í hlut Mannerheim að
ná henni úr höndum þeirra. —
Að ráði Svinhufvud forsætisráð-
herra, og síðar forseta, en móti
vilja Mannerheims, var 20 þús-
ramlega víggirtum, en á milli
þeirra lágu mjó sævarsund ísi
þakin. — Útsýni frá Sveaborg
á björtum degi hlýtur að vera
mjög fagurt, en því miður er
hún nú ekki í hátíðarskapi. Það
er nokkur næðingur og dimt í
lofti, svo að okkur er varnað að
njóta þess. Fyrir neðan hólmaná
blasir við ísilagður flóinn, svo
Iangt sem augað eygir. Stórir
hópar spengilegra hesta, með
sleða aftan í sjer brokka fram
og aftur, og mennirnir, sem á
sleðunum sitja syngja, blístra
eða herða á hestunum, svo að
þeir hendast á harða stökki, en I
járnaðir hófar hlymja við glært j
svellið. Það væri gaman að vera ’
farþegi.
Leið okkur liggur upp og nið-
ur brekkur eða um ísi lögð sund
á víxl. Það er stutt á milli fall-
byssuvirkjanna og þau eru hvert
öðrui lík sýnist okkur, svo að
þau draga ekki lengi að sjer at-
hylgina hjá óhjerfróðu fólki. I
upphlöðnum haugum og hólum,
leynast skuggaleg völundarhús,
eins og íslenskir rangalahellar,
og okkur finst alveg nóg- að
heimsækja tvö slík. Þessi neðar-
jarðarbyrgi snúa munnum sín-
um bæði til sjós og lands, en þó
flest út að Helsingforsflóapum.
Hjer er engum of gott að sækja
á, sjeu nægar vopnabirgðir fyr-
ir hendi og vaskir menn til varn-
ar. >
Ramlegast er vígið á Gustafs-
evárd, enda sný# það best við
flóanum. Að lokinni borgara-
styrjöldinni 1918 voru þar fanga
búðir, og fóru þar allmargar af-
tökur fram að undangengnum
dómi herrjettarins, er dæmdi
marga Finnlendinga seka um
landráð. Á þeim dögum var víða
dimt yfir Finnlandi, og undur
var það, hve þjóðin rjetti fljótt
við. En eftir 20 ára alhliða við-
reisn skellur nú voðaveðrið á,
sem er þyngsta harmsaga, er
[kveðin hefir verið norrænum
þjóðum um langt skeið.
Við göngum fram og aftur um
gveaborg. Víða eru þar flokkar
hermanna. Sumir að skotæfing-
um, aðrir að skíðastökki, undir
stjórn röggsamra húsbænda. —-
Fyrirskipanir herforingja og
liðþjálfa er það eina, sem þarna
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.