Morgunblaðið - 12.06.1940, Blaðsíða 5

Miðvikudaerur 12. júní 1940.

Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Ritstjórar:
Jón Kjartansscn,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áakriftargjald: kr. 3,60 á mánubi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
í lausasölu: 20 aura eintakiö,
25 aura meö Lesbók.
Togaraskipstjóri I 28 ár
3»
„Býst við að dunda við sjó-
• 11 ^ f í Samfal við =
mn nokkuo enn i
Tvær stefnur
ÞAÐ er bersýnilegt af því, sem
nú er að gerast á vígvöllum
JEvrópu, aS þar er háð barátta —
upp á líf og dauða — milli tveggja
t>jóðfjela gsstefna, sem ríkjandi eru
í heiminum, lýðræðis- og einræðis-
stefnunnar. Þetta kom í ljós strax
í byrjun stríðsins, af hinu nána
sambandi' sem þá var milli hinna
voldugu einvaldsherra í Berlín og
Moskva. Þetta kom skýrar í ljós,
«r Stalin greip inn í Póllánds-
stríðið, og svo síðar, er hann rje#-
ist á Finnland. En þetta kom skýr-
ast- í ljós nú, er einvaldsherrann
í Kóm gerðist þátttakandi í hild-
arleiknum, og valdi það augna-
"blik, er móðurland lýðræðisins,
Frakkland, var í yfirvofandi
'hættu. Það er bersýnilegt, að ein-
ræðisríkin ætla nú að láta knje
fylgja kviði og ganga til bols og
'höfuðs á lýðræðisríkjunum. •
Vafalaust er lýðræðisríkjunum j
•orðið Ijóst nú, að baráttan er um
líf þeirra og tilveru í nútíð og i
framtíð. En þau voru andvara-'
laus og þess vegna hefir hvert I
Jýðræðisríkið af öðru orðið bi'áð
■ einvaldanna.
Við íslendingar getum að sjálf-
sögðu engu ráðið um það, hver
verða forlög lýðræðisins í þeim
iöndum, sem þegar lmfa orðið
bráð einræðisins, eða í hinum, sem
*enn standa í eldinum. Við vitum
meira að segja ekki hvaða örlög
kunna að bíða okkar eig'in lands.
Öll viðleitni íslensku þjóðarinn-
ar undanfarnar aldir hefir beinst
að því, að takast mætti að skapa
frjálst og fullvalda lýðræðisríki á
jþessnm litla, afskekta hólma. Við
íonum enn, þrátt fyrir dökk ský
á himni, að þetta megi takast. En
hinu meg'um við ekki gleyma, að
sá sýkili, sem drýgstan þátt hefir
átt í að leggja af velli mörg hinna
smauTÍ lýðræðisríkja, hefir einnig
náð að festa rætur í okkar þjóð-
fjelagi.
Mitt á meðal var eru menn —
-einstaklingar og flokkar — sem
starfa beinlínis í þágu einræðis-
ins. Þessir anenn eru þess albúnir,
að ganga í þjónustu erlends valds
og svíkja s'itt eigið ættland undir
erlend yfirráð ,ef tækifæri býðst.
(legn þessari hættu verður ís-
ienska þjóðin að standa einhuga
og samtaka. Hennar heitasta ósk
•«r frelsi og lýðræði. En ef hún
setlar að ná því takmarki, verður
hún að búa þannig í haginn heima
fyrir ,að lýðræðið fái notið sín til
fnlls, á öllum sviðum. Enn vant-
;ar mikið á, að svo sje. Ef sama
aðgerðaleysi á áfram að ríkja,
getur svo farið að þjóðin vakni
•ekki fyr en hrammur einræðisins
hefir hnept hana í fjötra.
Hefjumst þess vegna strax
handa og sköpum lýðræðinu skil-
yrði til að dafna og þróast á öll-
iim sviðum þjóðlífs vors.
T mörg: ár bar hann nafnið
*■ „Guðmundur á Skalla“.
og átti vel við hann. Að vísu
er það dálítið óviðkunnan-
legt að nota nafnstyttine; og
tæpitungu á nafn Skalla-
gríms. En það var við þann
togara sem hann var kend-
ur. Nú er hann skipstjóri á
Reykjaborginni, eins on' allir
vita.
Og í dag á hann fimtugsaf-
mæli.
Jeg legg það ekki í vana
minn að ganga á fund fimtugra
manna um afmæli þeirra. Það er
ekki fyrri en þeir hafa frá
lengra æfistarfi að segja. En
þetta er dálítið sjerstakt með
Guðmund Jónsson. Hann er bú-
inn að vera 28 ár togaraskip-
stjóri. Það er sagt að flestir
standi ekki öllu lengur í
„brúnni“.
í gær hitti jeg Guðmund
snöggvast að máli á heimili
mágs hans Kristjáns Schram.
Þeir voru að fara í ferðalag, en
vissu ekki hvert. Það átti að
fara eftir veðri, eins og á sjón-i
um.
— Þjer eruð bóndi öðrum
þræði, segi jeg við Guðm., þegar
við erum sestir og jeg horfi á
hann þar sem hann situr með
honum þarf maður að vitá í
hvaða dýpi hann er, og toga
síðan eftir endilangri sjávar-
„hlíðinni“ í þessu dýpi En erf-
iðara er að toga, þar sem botn-
inn er mjög ósljettur, eins og
t. d. við hraunið á Selvogs-
banka. Þar eru 5—6 metra há-
ir drangar í botninum. Og þar
eru víða vik og krikar inn í
hraunið. En það skiftir miklu
máli að vera sem allra næst
þessum mishæðum í botninum.
Hvernig sem á því stendur, held
ur fiskurinn ^ig t. d. rjett við
drangana ellegar inni í hraun-
vikunum. Þess vegna verður
maður að geta vitað sem ná-
vandræðum með skipið er stríð-' kvæmlegast hvar þeir eru.
ið braust út og seldi Halldóri — j,ag er sennilega ekki á
Þorsteinssyni það. Næsta ár alira færi- Flrinie þig þetta á
rjeðst jeg á Kveldúlfstogara. ykkur, sjómennirnir? Eða hafið
— Er það ekki fjári erfitt að þig ósjálfráða vitund um hvar
vera togaraskipstjóri áratugum þorskurinn er fyru.
Guðmundur Jónsson.
saman?
— Fyrst og fremst verðum
við að fara eftir miðunum í
landi. Það er ákaflega misjafnt
Þreytandi þegar
aðrir fiska. hve mönnum er sýnt um að nota
— Menn segja það. En jeg fjallamið. Sumum finast allir metrar a lengd
hefi aldrei fundið til þreytu þnjókar eins, og hvar sem á þá
• , ■ ,. • i .. , ie^a laa' er a® seSJa- bað er Fn aðrir eru nákvæmir
sinn Ijetta svip, en alvoruþunga getur verið rækalli þreytandii- , f öðru q„ svo er iev
í allri líkamsbyggingunni. beirar illa B-ensrur beear fisk-'1,,-^ . - ' gA ° g
uos ~ a u 'i ,'l3egai lUa genSlu’ Peear I1SK ekki frá því, að sumir menn hafi
Það er undui þægilegt.ur er tregur og maður frjettir , g ógiálfrátt á tilfinningUnni
þarna efra í jarðhitanum, og að a6rir afli vel. Þá getur manni Pað esja att a 1 , g /
stöðugri hlýjunni, þar finnur Wtfð { kug aö hlaup. frT öiin tftoga "
maður aldrei ,til vetrar nje samam Sjerstaklega á síldveið-1
kulda, segir Guðmundur. Þið unum þvi sil(lin er altaf brell-
finnið það, þegar hitaveitamin við mann, Fn þegar vel veið-<
ist, gleymist það alt.
Eins er ákaflega niðurdrep-
andi þegar maður lendir í lang-
Jónsson
itimnininiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiir
ir brugðist svo mjög á Selvogs-
banka hin síðari ár?
— Ekkert verður fullyrt um
það. Máske er það af of miklum
ágangi. Mjer sýnist reynslan
vera þessi, að þegar ný mið eru
fundin, þá er þorskurinn þar
gríðarstór fyrst í stað, en mink-
ar þegar fram í sækir, og síðan
.þverr aflinn þar. En svo getur
þetta líka stafað af að hitastig
sjávar hefir breyst. Það er eft-
irtektarvert hve mikið hefir ver-
ið af þorski við Grænland og
norður í Barentshafi undanfarin
ár. Bendir til þess að átan hafi
sópast þangað.
Sumstaðar er þó eins og stóri
þorskurinn haldi sjer altaf. Eins
og t. d. í álnum út af Reyðar-
firði, sem við köllum stundum
„Elliheimilið“. Þar veiðist altaf
þessi ríga þorskur. Merkilegt
er það líka, að mikið af þessum
þorski er með sárum, hreystur-
lausum, rauðum blettum. Er
þorskur þessi 140—150 senti-
Annars staðar
sjer maður afar sjaldan særða
fiska.
kemur.
— En er það þá ekki erfitt
að fara úr hlýindunum út í vos-
búðina á sjónum.
Letingi í Landi.
Guðmundur brosir og segir:
— Á meðan jeg er ólúinn,
kann jeg hvergi við mig til
lengdar annars staðar en á sjó.
Frá því jeg fyrst man eftir mjer
datt mjer aldrei annað í hug.
Jeg var bölvaður letingi í landi,
tafði fyrir og var engu tauti við
Hitinn í sjónum.
— Notið þið ekki hitamæling-
ar til þess að læra við hvaða
hitastig þorskurinn heldur sig.
— Því miður er enn gertaltof
lítið að því Jeg mæli hitann í yf-
irborði sjávar, en það er ekki
nóg. Fyrir nokkrum árum fjekk
Árni Friðriksson okkur hita-
mæla til að mæla sjóinn í mis-
munandi dýpt. En við mistum
varandi illviðrum. En svo þegar Fvar þeir rifa VOrpuna og hvar'þá fljótlega og hafa þeir ekkl
og hvar ekki.
Vikin í Hrauninu á SeG
vogsbanka, höfum við smám
saman lært að þekkja með því
að fylgjast með hvernig fer fyr-
ir þeim sem annaðhvort eru ó-
kunnugir eða óprútnir, sjáum
blíðviðrið kemur, þá er það svo ekkij go af þvi lærist hvar vikin
yndislegt, að maður man ekki jeru og þve stór.
að nokkurntíma hafi verið vont
veður.
Kunnátta og
nákvæmni.
En það er ekki hepni og til-
— Hefir aldrei verið gerður
uppdráttur af hraunröndinni?
Nei. En jeg held jeg viti
verið endurnýjaðir. I Ameríku
t. d. kasta menn ekki vörpu
án þess að hafa mælt hitann við
botninir, segja að fiskurinn
haldi sig við ákveðið hitastig.
mig komandi. Það kom sjer illa boriÖ við aðra. Það er þekking-
fyrii móður mína, því lítil var in á miðunum og kunnáttan
fyrirvinnan, faðir minn dó þeg-|þvi að fara með veiðarfærin.
ai jeg var 8 ára gamall. 12 ára Hvorttveggja er altaf að taka
gamall fór jeg á skútu og rjeðst framförum. Og jeg vona að fje-
háseti á Jón forseta þegar hann lagar minir þeri mjer þann vitn-
kom í ársbyrjun 1907. Hann isþurð, að hafi það komið fyrir,
var fyrsta almennilega skipið, að jeg kafi fundið einhverja
og Halldór Þorsteinsson skip- umþót við veiðarnar, ellegar ó-
stjórinn. Jeg er því fyrst og kunn mið, þá hefi jeg ekki legið
fremst lærisveinn hans sem. tog- á þvi> þeldur reynt að láta aðra
arasjómaður, útskrifaður úr njota góðs af. Ekki svo að skilja
Stýrimannaskólanum 1911 °g að mjer detti í hug að gera mik-
var með Halldóri til 1912. Þá ið ár þvi> sem jeg kefi gert í
fór jeg um sumarið á Skúla
fógeta, sem síðar sökk við Eng-
landsströnd og var skipstjóri Ósljettur botn.
þar í tvo mánuði rjettindalaus, j En mikil breyting hefir orðið
hafði ekki aldur til þess. en var.hjer á veiðiaðferðum og kunn-
svona nokkurnvegin hvernig Þar veiða þeir svo langt úti í
hún er. En maður þarf þess líka(hafi, að þeir hafa ekki stuðning
með. Og eins að þekkja hvarfaf miðunum á landi. En jeg
viljanir sem róða því, hvort drangarnir eru pvi oft er það býst við að það sje mjög skakt
svo, að komist maður nálægt að halda ekki áfram botnmæl-
menn afla vel eða illa, saman-
þeim, fær maður kannske 15—,ingum þeim, sem Árni ætlaðist
1 20 poka af fiski á 3—4 mínút- til.
úr þvi, sem
þessu efni.
trúað fyrir skipinu, en lítið hefði
orðið um vátryggingu, ef eitt-
leik manna á fiskimiðum. Og oft
hafa menn þurft tíma og langa
hvað hefði komið fyrir. Þetta'athugun til þess að þreifa sig
var meðan skipstjórinn tók sjer jáfram til hins rjetta. T. d.
frí. Þegar jeg kom í land, fjekk Kvernig á að toga á þeim miðum
jeg aldursleyfið. Næsta ár var þar sem eru brattar hlíðar í
jeg á enskum togara, Earl sjónum, en þar safnast oft mik-
Herforth, en eigandinn varð í ið af þorski. En til þess að ná
um, þó togari, sem er í kallfæri
við mann verði varla var.
Ófundin mið.
— Búist þjer við, að enn sjeu
ófundin fiskimið nálægt land-
inu?
— Mjer þykir mjög líklegt
að til sjeu mið á útjaðri grunn-
sævisins svipuð eins og Halamið-
in, sem enn eru ófundin og ó-
notuð. Að vísu hefi jeg tekið
þátt í leit að nýjum miðum, sem
eigi hefir borið árangur. En trú
mín í þeim möguleika er óhögg-
uð samt. f sjávarbrekkunum á
Halamiðum, þar sem Irminger-
straumurinn kemur að sunn-
an, meðfram ,,pall“-rönd grunn-
sævisins safnast ógrynni af
átu fyrir þorsk, síli, loðnu og
síld. og er þorskur þar venju-
lega mjög feitur.
— Hvaða ástæðu teljið þjer
líklegasta til þess að afli hef-
Stór skip.
— Hvaða breytingar teljið
þjer líklegastar í næstu fram-
tíð á togaraútgerðinni,
— Jeg hef haldið því fram,
að við ættum að fá stærri skip,
þannig útbúin, að allur aflinn.
notaðist. Þessar saltfiskvertíðir,
sem jeg hef verið á Reykjaborg-
inni, höfum við unnið ,úr 400
tonnum af úrgangi og úrgangs-
fiski, sem á minni togara er
varpað fyrir borð. Það getur
stundum orðið helmingur af því
sem innbyrt er, sem fleygt er
útbyrðis aftur.
Sumir hafa trú á botnvörpu-
bátum, og sumir þeirra hafa
gefist vel. En hvað verður úr
þeim, ef sækja þarf aflann
langt. Jeg trúi mest á, að hafa
skipin svo stór, að þau geti sótt
FRAKH. Á SJÖTTXJ SfÐU.