Morgunblaðið - 18.06.1941, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 18. juní 1941.
orgimMafóft
1 Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
I Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgíSarm.).
i Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsia:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
(: Áskriftargjald: kr. 4,00 á mánubi
innanlands, kr. 4,50 utanlands.
' í lausasölu: 25 aura eintakiö,
30 aura meö Lesbók.
i ________________________________
Tímamót
samræmi við ályktun Al-
þingis íslendinga þ. 1-7.
maí s.L nm ráðstöfun hins æðsta
valds í málefnum ríkisins, hef-
ir Alþingi nú kjörið ríkisstjóra,
er með það vald fari til eins
árs í senn.
Ályktanir Alþingis þann 17.
maí og kjör ríkisstjóra á Alþingi
í gær, eru einir hinir mikilvæg-
ustu atburðir, sem gerst hafa í
íslenskri stjórnmálasögu. Þar
hefir í raun rjettri verið brotið
við blað. Að baki liggur for-
tíðin, hin langa og þrautseiga
barátta fámennrar þjóðar á
grundvelli helgs rjettar síns,
sigrar hennar og ósigrar, fram-
undan óleyst verkefni, störf og
barátta.
Vjer íslendingar stöndum nú
á einum sjónarhól sögu vorrar.
Hversu hátt þann sjónarhól ber
er saga kynslóðar vorrar verð-
ur skráð vitum v.;er, sem nú
lifum og störfum, ekki. En eitt
vitum vjer, það, að á starfi voru,
í|)jóðhollustu og þegnskap
veltur mikið um mat komandi
kynslóða á því, hve giftudrjúgt
spor Alþingi það, sem nú hefir
lokið störfum, hafi stigið í sjálf-
stæðismálum þjóðarinnar.
Vjer sem nú lifum, höfum
tvöfaldar skyldur að rækja. —
Annarsvegar gagnvart horfnum
tíma, þeim dýrmæta arfi, sem
fortíðin hefir fært oss. Hínsveg-
ar gagnvart framtíðinni, þeim,
sem landið eiga að ería.
Hvorttveggja skyldan er
ljúf. Hin fyrri vegna þess, að
vjer unnum þjóðerni voru, tungu
og sögu. Sú hin síðari vegna þess
að vjer viljum ekki skorast und-
an að gera kröfur til sjálfra vor.
Framtíð íslands byggist á því
.að vjer þekkjum sjálfa oss í for-
tíð og nútíð og að vjer göngum
ódeigir að því starfi, sem land
vort krefst að hver og einn inni
af hendi. Látum fögnuð vorn og
heilbrigðan þjóðarmetnað á
þessum tímamótum frelsismála
vorra, verða oss hvöt til þess að
standa betur sameinaðir. Sam-
einuð þjóð og éinhuga verður
aldrei svift frelsi sínu til lengd-
ar. Trúin á frelsið hefir verið
hið skapandi afl í baráttu ts-
lendinga á liðnum öldum.
Máttur þeirrar hugsjónar hef-
ir ekki þorrið þótt ár og aldir
líði.
Það er trú vor og von, að sá
maður sem Alþingi hefir kjörið
fyrsta ríkisstjóra ís’ands, Sveinn
Björnsson sendiherra, muni
bera giftu til þess að stuðla að
auknu samstarfi og farsæld með
þjóðinni. — Mannkostir hans,
lífsreynsla og vitsmunir eru
trygging þess. í þeirri trú og
vissu að vjer höfum skipað full-
veldismálum vorum á grundvelli
skýlauss rjettar, mæta íslend-
Ingar ókomnum tímum.
a
EINHUGUR, ÞREK, GÆTNI
OG ÞJÓNUSTUSKYLDA
*
Herra forsætisráðherra!
Jeg þakka yður og ráðnneytinu
fyrir það, með hve einlægum trún-
aði þjer hafið afhent mjer í hend-
ur þa.ð æðsta vald, sem ráðuneytið
hefir farið með í rúrnt ár, þann-
ig, að allir munu viðurkenna, að
það skili því af sjer með sæmd.
Jeg vil bæta við þakklæti mínu
fyrir góða og mjer hugljúfa. sam-
vinnu við ráðherrana um langan
tíma og von minni um að góð
samvinna megi haldast einnig eft-
ir breytingu þá, sem nú er orðin
Herra forseti!
Jeg þakka hinu háa Alþingi ís-
lendinga fyrir það traust og þá
sæmd, sem það hefir sýnt mjer
með þvi að kjósa mig fyrsta rík-
isstjóra íslands.
Og jeg þakka yður, herra for-
seti, fyrir þær hlýju árnaðaróskir,
er þjer fluttuð mjer.
★
Háa Alþingi! Hæstvirt ráðu-
neyti! Allir þjer, 'sem heyrið mál
mitt! fslendingar!
Um leið og jeg tek við þessu
virðulega og ábyrgðarmikla starfi,
tel jeg skylt, að vjer minnumst
þess manns, sem alt fram að 10.
apríl 1940 fór með æðsta vald ís-
lands, sem mjer er nú trúað fyrir
í eitt ár, Hans Hátignar Kristjáns
X., sem frá 1. desember 1918 hefir
verið konungur fslands og Dan-
merkur, fyrsti konungur með þeim
titli.
Eins og kunnugt er, var það
Kristján konungur X., sem á 7.
ríkisstjórnarári sínu í Danmörku
staðfesti með undirskrift sinni, að
ísland skvldi vera frjálst og full-
valda ríki, að alþjóðalögum jafn-
rjetthátt Danmörku og öðrum
frjálsum og fullvalda ríkjum.
Áuk annara mannkosta hans,
sem jeg hefi átt kost á að kynn-
ast, tel jeg mig geta fullyrt það,
að hann hefir jafnan rækt kon-
ungsstörf sín sem konungur ís-
lands, án þess að víkja af þeirri
braut, sem samkvæmt viðurkend-
um venjum nútímans er mörknð
þingbundnum konungi í lýðræðis-
ríki.
Jeg vil einnig nú í dag minna
á annað. Það fjell í minn hlut að
tilkynna Kristjáni konungi, nokk-
uð óviðbúið, þá ályktun Alþingis
10. apríl 1940, að vald það, sem
hann hafði til þess dags farið með
sem konungur fslands, væri nú
falið ráðuneyti íslands, að svo
stöddu. Konungur tók þessari til -
kynningu eigi aðeins með virðu-
legri stillingu, heldur, svo að segja
umhugsunarlaust, með fullkomnum
skilningi. Hann samsinti skilyrðis-
laust rjettmsSti og nauðsvn þess-
arar ákvörðunar Alþingis.
Og nú hefir Kristján konungur
X. reynst þjóð ]>eiriú, sem hann
er borinn af, Dönum, betur en
nokkru sinni fyrr. Nú, er Dönum
reið mest á, hefir hann orðið alt
í einu'- Forustumaður, einingar
merki og næstum þjóðhetja
, dönsku þjÖðarinnar.
Avarp ríkisstjórans
á Alþingi í gær
Þá ber oss áð minnast sjerstak-
lega og með hlýjum hug þeirrar
frændþjóðar vorrar á Norðurlönd-
um, sem vjer höfum átt mest
samband við á liðnum öldum,
dönsku þjóðarinnar. Erfiðleikar
þeir, sem Danir eiga nú við að
biúa, hljóta að gera það eðlilegt
oss öllum íslendingum, að hugsa
til dönsku þjóðarinnar með sjer-
stakri samúð einmitt nú. En þótt
eigi væri um þessa erfiðleika að
ræða, hygg jeg óhætt að fullyrða,
að ekki mundi skorta hlýhug vor
íslendinga í garð dönskú þjóðar-
innar nú, á ])essu augnabliki, hvað
sem fortíðinni líður. Því veldur
margt, sem jeg tel óþarft að telja
upp. En ein af ástæðunum er
vafalaust sá skilningur ábyrgra
manna meðal Dana, sem hefir far-
ið vaxandi’ár frá ári síðasta ára-S
tuginn, á íslensku þjóðerni og á
þörf íslendinga á því að ráða
sjáifir og einir öllum málum sín-
um á eigiu ábyrgð. Mjer hefirj
gefist sjerstakt tækifæri til þess
að fylgjast með þessu. Enda liafa
forustumenn Dana iátið þennan
skilning í ljós opinberlega, á ýms-
an hátt og við mörg tældfæri 4
síðari árurn.
Jeg hvgg, að fullyrða megi, að
nú búi í brjóstum flestra eða allra
Islendinga einlæg virðing fyrir
þessari bræðraþjóð vorri. Úr þeirri
virðingu hefir ekki dregið á nú-
verandi reynslutímum dönsku
þjóðarinnar. Síður en svo. Og við
hana hefir bætst samúð vor, inni-
legri en vjer höfum átt kost á að
bera í brjósti nokkru sinni áður.
Því veit jeg, að vjer Islending-
ar óskiftir óskum þess einlæglega
og af heilum hug, að sú stund
megi ekki vera alt of fjarri, að
danska þjóðin fái aftur fullkomið
og óskorað frelsi sitt ög fullveldi
og megi halda því óáreitt um ald-
ur og æfi.
★
Með samskonar hug ber oss að
minnast hinna frændþjóðanna á
Norðurlöndum:
Finsku þjóðarinnar, sem er enn
í sárum eftir geigvænlega vopna-
árás voldugs nágrannastórveldis,
varðist meðan fært var með ó-
gleymanlegri hetjudáð, en á þó
ennþá óvissu framundan.
Norsku þjóðarinnar, sem á fóst-
urjörð sína í höndum erlends her-
valds. Sem varið hefir land sitt
með þeirri hreysti, sem sagan mun
jafnan minnast. Hún hefir ekki
enn gefið upp þá hetjuvörn, þótt
konungur, ráðuneyti og margt
annað góðra manna sje landflótta
um stund. Vjer sameinumst öll í
þeirri ósk, að norska þjóðin fái
sem fyrst land sitt og óskorað
frelsi og fullveldi um alla fram-
tíð.
Sænsku þjóðarinnar, sem hefir
sýnt oss Islendingúm vaxandi vin-
arhug. Hún á það kjarki sínum og
dugnaði að þakka, að hún hefir
enn komist hjá hernámi sjer vold-
ugri þjóða eða, vopnaárás erlends
valds, en hlýtur þó að vera mjög
aðþrengd á ýmsan hátt vegna við-
burða styrjaldarinnar.
Það er von mín og ósk —- og jeg
held okkar allra —, að við ís-
lendingar eigum eftir að eiga sem
mest mök við allar þessar fjórar
frændþjóðir vorár á Norðurlönd-
um. Að þess verði kostur í fram-
tíðinúi að halda áfram og auká
það samneyti vort við þessar þjóð-
ir á sviðum menningar og á öðr-
um sviðum, sem sífelt fór vaxandi
árin fyrir styrjöldina. Mjer virð-
ist öll rök leiða til þess, að vegna
blóðskyldleika, inenningaraðstöðu,
sameiginlegra hugðarefna og líkra
aðstæðna á ýmsum öðrum sviðum,
munum vjer íslendingar hvergi fá
betur notið vor en í þessum vina-
og frændahóp.
★
Jeg tel mjer heimilt að fullyrða,
að það er, nú sem fyr, eindreginn
vilji og ósk íslendinga, að þótt
vjer óskum fyrst og fremst að
teljast í hópi frjálsra Norður-
landaþjóða, megum vjer einnig í
framtíðinni eiga heima í hópi
þeirra annara lýðræðisþjóða, sem
vilja byggja líf sitt, framtíð og
gagnkvæm viðskifti á grundvelli
rjettarins, með gagnkvæmri virð-
ingn fyrir rjetti hvor annarar og
orðheldni. Enda finst mjer það
leiða af sjálfu sjer. Því að jeg
kem ekki auga á nokkurn mögu-
leika á því, að hægt sje að tryggja
og varðveita framtíðartilveru Is-
lands sem frjáls ng fullvalda rík-
is, og íslensku þjóðarinnar, á
nokkrum öðrum grundvelli.
Af þessu leiðir, að jafnframt
því, sem vjer verðum að standa
einhuga saman um það, að halda
fast og einarðlega á því, sem
sannfæring vor segir, að sje rjett-
ur vor, munum vjer og vera jafn-
einhuga um að ganga ekki á rjett
annara þjóða. Vjer munum virða
rjettinu, einnig er aðrir eiga í
hlut —- en aldrei máttinn án rjett-
ar.
★
Enginn mun vænta þess, að jeg
geti í dag sagt nánar um störf
mín á því ári, sem kjör mitt nær
til. Starfið er nýtt, og margt get-
ur breyst á miklu skemri' tíma en
• . i. ,
emu ari.
En hitt er ekki óeðlilegt, að
jeg skýri nokkrum orðum frá því.
með hverjum hug jeg tek við
starfinu.
AUir vita það, að vegna her-
náms erlends ríkis njótum vjer
sem stendur ekki fylsta frelsis og
fullveldis í athöfnum vorum. Hitt
veit jeg ekki, hvort allir íslend-
ingar hafa gert sjer nægilega ljóst,
hve lítill er raunverulega munnr-
inn á aðstöðu vorri nú, og að-
stöðu þeirra þjóða, sem eiga í
ófriði. Það er skoðun mín, að mnn-
urinn sje sáralítill. Vjer eigum
ekki sök á þessu. Vjer revndnm,
og reynum enn .að gera vort ítr-
asta til þess að vera algerlega hlut-
lausir í þeim hildarleik, sem nú er
Iiáður. Vjer liöfum viljað, og vilj-
um enn, eiga frið við allar þjóðir.
Vjer höfum ekki viljað og viljum
ekki enn bera vopn á aðrar þjóðir,
ekki einu sinni til varnar. Og
svo hygg jeg, að muni einnig verða
framvegis.
Hjer í landinu er á móti vilja
vorum setulið frá öðrum ófriðar-
aðilanum og hernaðaraðgerðir
hans. Hinn aðilinn hefir, án. þes*
að oss finnist, að vjer höfum unn-
ið til saka, bannfært oss, lýst aíS
hafið umhverfis ísland, allar leiðir
að landinu og frá því, ófriðar-
svæði, og beitt hernaðaraðgerðnm
gegn íslenskum ríkisborgurnm.
Um afleiðingu þessara stað-
reynda, sem að minni skoðun hafa
sama sem dregið oss inn í ófrið-
inn, þótt gegn vilja vorum sje,
skal jeg ekki reyna að spá neimi
fram í tímann. En jeg lít svo á,
að nauðsyn sje öllum fslendingum
að gera sjer Ijóst, að þannig er
þessu farið, öllum þeim, sem hafa
ekki gert sjer það ljóst áður. Og
þá jafnframt, að öll aðstaða vor
hlýtur að mótast af þessu. Því að
fvrsta skilvrði til þess að geta
hagað sjer á þann hátt, sem góð-
um og hyggnum mönnum sæmir,
er að gera sjer Ijóst, alveg ljóst,
hvar vjer erum staddir, hvort sem
það er ljúft eða leitt.
Og það nægir ekki að horfast í
augu við staðreyndirnar. Vjer
verðum einnig að reyna að sýna
hug, kjark, þrek, gætni og dreng-
skap. í því efni virðist mjer vera
nú ástæða til þess að leita fyrir-
mynda hjá þjóðum, sem lent hafa
raunverulega í ófriði, svo langt
sem sá sambærileiki getur náð.
Tilgangurinn er sá sami: að bjarga
því og varðveita það, sem þjóð-
inni er dýrmætast og kærast. Að
bjarga frelsi sínu og tryggja þáð
í framtíðinni. Að bjarga þjóðerni
sínu og varðveita það. Að varð-
veita virðinguna fyrir sjálfum
sjer. Að tryggja það sem best, að
til verði að ófriðnum loknum sem
mestur forði orku og verðmæta
til þess að bvggja upp nýtt og
betra þjóðfjelag.
Þetta hefir alt reynst kleift, en
þeim þjóðum einum, sem hafa
nógu einlægan ásetning um að
varðveita felsi sitt og fullveldi og
vilja öllu fórna heldur en að
missa það.
FRAMH. Á SJÖTTU SlÐU.