Morgunblaðið - 09.09.1943, Blaðsíða 7

Fimtudagur 9. sept. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
7
ÞÁTTTAKA ÍTALA í STYRJÖLDINNI
ítalir voru í .stríðinu alls
þrjú ár, tvo mánuði og 28
daga og hefir stríðsferill
þeirra verið svo sem mönn-
um er kunnugt af frjettum.
Fyrst eftir að ófriðurinn
hófst, voru ítalir hlutlausir
að nafninu til, en þar sem
þeir Voru í bandalagi við
Þýskaland, gátu andstæð-
ingar Hitlers hvenær sem
var átt von á þeim í stríð-
ið. Þegar Frakkland var að
þrolum komið, reiddi svo
Mussolini til höggs, og sagði
Bretum og Frökkum stríð á
hendur þann 10. júní 1940.
Um leið fóru ítalskar her-
sveitir inn í Suður-Frakk-
land. ítalir börðust ekki
nema tvær vikurvið Frakka
og höfðu ekki sótt fram
nema nokkrar mílur inn í
Frakkland, er vopnahlje var
samið milli Frakka annars-
vegar og Þjóðverja og ítala
hinsvegar.
Á móti Bretum hinsvegar,
virtust ítalir njóta sín bet-
ur fyrst í stað. Þeir lögðu
undir sig breska Somaliland
í ágúst, og varð lítið um
varnir. Skyndileiðangrar
Itala inn í Kenya og önnur
Afríkulönd Breta voru nóg-
ir til þess að það fór að fara
um ýmsa svartsýna Breta.
Að lokum rjeðust svo ítalir
inn í Egyptaland, og fóru
hart yfir gegn h'tilli mót-
spyrnu fyrst í stað, komust
alt til Sidi Barrani.
★
En þessir sigrar voru ljett
vægir. Bretar hófu gagn-
sókn í desember 1940 og
ráku ítali öfuga út úr Eg-
yptalandi og tóku höndum
einn þriðja af her ítala á
þessum slóðum, eða 40—
50.000 manna.
Ekki var þetta þó versta
áfall ársins. Lakari voru
hrakfarir þær, er lið ítala
fór fyrir Grikkjum í Norð-
ur-Grikklandi og Albaníu.
Herir Mussolini rjeðust inn
í Grikkland frá Suður-Al-
baníu þann 28. okt. og virt-
ist ætlun hans að vera sú,
að ná sjálfur góðum hluta
Balkanskagans, áður en
lagsbróðir hans, Hitler,
kæmist þangað. Vissulega
hefði þetta og verið girni-
legt, ef hermenn ítala hefðu
nokkuð getað barist að ráði,
og Grikkir reynst linir til
varnar. Þá hafði og ítalski
flotinn, sem stór var og
hættulegur á pappírnum,
reynst frægastur fyrir það
að flýja í hvert skipti sem
hsetta var á að hann lenti
1 bardaga. Einnig gerðu
breskar flugvjelar á hann
mikla árás í höfn í Taranto,
sem hafði það í för með sjer,
að bestu skip hans eyðilögð-
ust. ítalski flotinn var þann
ig aldrei alvarleg ógnun við
yfirráð Breta á Miðjarðar-
hafinu.
Árið 1941, eða tuttugasta
ár fascistastjórnarinnar,
Stóð 3 ár og tæpa
þrjá mánuði

Frá því í janúarlok árið
1942 og þar til í októberlok
unnu Möndulveldin fjöl-
marga sigra, og urðu ítalir
við það bjartsýnir. Erwin
Rommel, sem stjórnaði
þýsku og ítölsku hersveitun-
um, rjeðist út úr stöðvum
sínum í Agedabiu, tók Beng
asi aftur af Bretum 29,. jan-
úar og hrakti þá í júní alla
leið aftur til landamæra
Egyptalands.
Síðan tók hann Tobru'k,
og um mitt sumar var hann
kominn langt inn í Egypta-
land og sótti fram til E1
Alamein.
Þar sem ítalir böi’ðust
undir stjórn hans, gat ver-
ið, að menn álitu þá sigur-
sæla, en í rauninni voru
það Þjóðverjar, en ekki ítal
var hryggilegt ár fyrir
ítalíu. í janúar voru herir
þeirra í Lybiu á hröðum
flótta, og virtist sýnt, að
þeir myndu missa það land.
I árslok var viðnám þeirra
í Abyssiníu á þrotum, og
ítalskar hersveitir, sem far-
ið höfðu til Austurvígstöðv-
anna, fóru þar miklar hrak
farir. Það hafði þurft þýsk-
an her til að sigra Grikki,
og ítalir urðu ekki til ann-
ars nýtir en að vera setulið
í löndum, sem aðrir höfðu
sigrað. Að vísu hjekk ítalski
fáninn yfir Parthenon í
Aþenu, Albanía hafði verið
stækkuð, og ítalskur fursti
var orðinn kóngur í Króatíu,
en það voru fyrst^og síðast
hin þýsku vopn, sem þessu
höfðu til leiðar komið. Sig-
ursveigunum h’efði að vísu
mátt tylla á Mussolini, en
þeir tilheyrðu þó þýska
hernum.
★
Ekki fór ítalski flotinn
meiri frægðarför þetta ár-
ið, en hið fyrra. í mars
söktu Bretar einu orustu-
skipi og þrem beitiskipum
í sjóorustum fyrir sunnan
Matapanskaga. Bæði á sjó
og landi fóru ítalir hinar
verstu ófarir, og eins í lofti,
því einnig hinn stóri flug-
her þeirra reyndist mjög
lítils virði.
En þegar vorið kom aft-
ur, þustu Þjóðvei’jar ítöl-
um til hjálpar. Þeir yfir-
buguðu Grikki, eins og fyrr
er getið og sendu svo hinn
fræga Afríkuher sinn suð-
ur til Lýbiu, þar sem hann
gerði velhepnaða gagnsókn.
Aftur stóðu möndulherir á
egyptskri grund, en þar
staðnæmdust þeir, að
nokkru leyti vegna óhag-
stæðs veðurs, en að sumu
leyti vegna þess, að þeir
þurftu að sigra setuliðið í
Tobruk, áður exr lengra
væi’i haldið.
í Grikklandi fanst ítöl-
um það ekki gott, að sigur-
inn fjelli Þjóðverjum ein-
um í skaut, og segir sagan,
að eftir að Grikkir höfðu
gefist upp fyrir Þjóðverj-
um, rjeðust ílalir á þá, og
höfðu mist 6000 manns, áð-
ur en Grikkir gáfust upp
aftur. Svipuð saga er að
segja um eyna Corfu. Fólk-
ið þar barðist hraustlega
gegn Itölum, vildi heldur
gefast upp fyrir Þjóðvex’j-
um, en þeir nentu þá ekki
að fara þangað, þegar til
kom.
★
Þegar tekið er með í reikn
inginn, hve aðstoð Itala var
lítil í Balkanlöndunum,
kann að virðast einkenni-
legt, hve þeir fengu mikið
af ránsfengnum.
Ekki var ástandið betra í
Ítalíu á síðari helming árs-
ins 1941, og fór þá að þi’engj
ast fyrir dyrum heima í
Ítálíu, og skortur var að
verða þar á ýmsum nauð-
synjavörum, og fór að bera
á óróa meðal mannfólksins.
Fregnirnar frá Afríku voru
áfram slæmar, ekkert gekk
með sóknina í Egyptalandi.
En her sá, sem varðist við
Gondar í Abyssiníu, bætti
fyrir margt. Þar voru 15.000
ítalskir hermenn og vörðust
á hásljettu einni í 7 mánuði
umsetnir á alla vegu. Þeg-
ar þeir voru orðnir skot-
færalausir, gerðu þeir á-
hlaup með byssustingjun-
um, og fjell þar heil her-
sveit. Áður hafði liðið þol-
að hinar grimmilegustu Joft
árásir.
Undir áramótin voru svo
Þjóðverjar og ítalir aftur
reknir aftur á bak í Lvbíu,
og mistu Italir við það
fjölda manns. Ekki gátú
ítalir rjett hlut sinn eftir
ái’amótin 1941—42, enn
urðu þeir að hörfa, og var
mann- og heTgagnatjón
þeiri’a mjög tilfinnanlegt.
ir, sem unnu orusturnar.
Mussolini kom til Libyu-
vígstöðvanna í júní, og ætl-
aði sjer, að því er sagt var,
að taka þátt í sigui’íörinni
inn í Cairo. En bandamenn
hjeldu velli og Mussolini
varð að snúa aftur til Ítalíu
með brostnar vonir.
ítölum gekk um stund-
arsakir vel í bardögunum í
Ukrainu og Kákasus þetta
sumar. En þá brast úthald,
og 20. október gerði herdeild
frá Norðui’-Italíu, sem átti
að fara til Rússlandsvíg-
stöðvanna, uppreisn.
En nauðugar viljugar
urðu ítalskar hersveitir, á-
samt Ungverjum og Rúm-
enurn að taka þátt í ann-
ari sókn Hitlers í Rússlandi.
Aftur bljes byrlega í svip,
en sigurgleðin hvarf aftur
eins og dögg fyrir sólu, jafn
snögglega og hún hafði kom
ið, þegar Rússar veittu þess
um óvinum sínum atlögu
við Stalingrad í nóvember
og desember.
Á árinu 1942 varð minna
um nauðsynlegar fæðuteg-
undir í landinu, og viðnáms
þrótturinn þvarr. Þjóðverj-
ar hjetu þeim kolum og
kornvörum, en efndir urðu
engar. En aftur á móti ljetu
ítalir Þjóðverjum í tje á-
vexti, grænmeti og oliven
olíu. Brauðskamturinn var
helmingi minni en í Þýska-
landi pg jafnvel ennþá
minni en í sumum herteknu
löndunum, og spaghetti-
skamturinn var 12 únsur á
mann á viku. ítalía var eina
landið í Evrópu,. sem hafði
ekki næg verkefni handa
iðnfyrirtækjum sínum, því
að hráefni til framleiðslunn
ar voru ófáanleg.
Siðferðilegur þróttur ítala
þvarr stöðugt. í október kom
Himmler, yfirmaður Gesta-
po, til Ítalíu í eftirlitsferð,
og sendi síðan þangað nýjan
straum áf undirmönnum
í sama mánuði gaf Banda
ríkjastjórn út tilkynningu
þess efnis, að menn, sem
fæddir væru í Ítalíu, en
flutst hefðu til Bandaríkj-
anna, skyldu ekki lengur á-
litnir þegnar óvinaþjóðar,
heldur skyldi litið á þá sem
fullkomlega hlutgenga í
baráttu Bandamanna gegn
fascismanum.
Þrír síðustu mánuðir
þessa árs voru heldur dap-
urlegir fyrir Itali. Undan-
hald Rommels úr Egypta-
landi byrjaði 26. október, og
frá þeim degi til áramóta
hrakti 8. herinn breski hann
æ lengra til baka.
Rommel hirti lítt um
bandamenn sína, en hugsaði
aðeins um að bjarga vjela-
hersveitum sínum, og
ítölsku hermennirnir gáfust
upp hópum saman fyrir
Bretum. Frá því að stríðið
hófst og þar til um áramót-
in 1942—1943 höfðu 231.000
ítalskir hermenn verið tekn
ir til fanga af bandamönn-
um. Itölsku hermennirnir
voru svo ákafir að láta taka
sig til fanga, að þeir gáfust
upp fyrir vopnlausum lækn
um og jafnvel stríðsfrjetta-
riturum.
*
Og í október byrjuðu líka
geysimiklar árásir á aðal-
iðnaðarsvæði Ítalíu, Torino,
Milano og Genoa. Tjónið,
sem varð í Torino árfð 1942
af völdum breska lofthers-
ins, var miklu meira en
tjónið, sem vai’ð af árásum
þýska flughersins á London
árið 1940, bæði vegna þess
að sprengjurnar, sem varp-
að var, voru miklu þyngri
og svo stóðu loftvarnirnar í
Torino loftvörnunum í Lond
on langt að baki.
í Genoa voru hafnarmann
virki eyðilögð og um 1000
ekrur borgarhverfisins ger-
eyddar. Nótt eftir nótt fóru
bresku árásarflugvjelarnar
1400 mílna vegalengd, og
fólkið streymdi út úr hinum
eyddu borgum. ,,Og þetta
er“, sagði Churchill, „aðeins
byrjunin á langæjum, vís-
indalegum og eyðandi loft-
Ixei'naði“.
Mussolini, sem þá var
sagður mjög veikur, lyxm
fram á sjerstökum fundi
fascistaráðsins, og svaraði
orðum Churchills. Hann lof
aði því, að Þjóðverjar
skyldu sjá ítölum.fyrir næg
um loftvörnum. Viðvíkjandi
Churchill sagðist Jxann, for
inginn, vera meira prúð-
menni en sá maður, sem
væri „haldinn áfengis- og
tóbakseitrun".
Þegar Bandaríkjamenn
tóku Norður-Afríku, þá var
eins og Italir hefðu fengið
rothöggið. Þeim gafst nú
tækifæri til að ná yfii'ráðum
yfir Corsica og frönsku Ri-
viera, og þeir notuðu það,
Fi-amh. á 8. síðu.