Morgunblaðið - 13.01.1944, Blaðsíða 5

Fimtudagur 13. janúar 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
5
HVAÐ AFREKAÐI ÞINGIÐ?
IÐNAÐARMAL.
AF ÞEIM málum, sem talin
eru iðnaðarmál og til meðferð-
ar voru á afstöðnu þingi, er
helst að nefna rafurmagnsmál
og iðnskólamál. Hvorutveggja
þau mál gripa þó inn í alla at-
vinnuvegi, enda þó iðnaðarmál
sjeu kölluð. Til iðnaðarskóla í
Reykjavík voru veittar alt að
300 þús. kr. gegn því að ann-
arsstaðar frá kæmu 3 á móti
2 á kostnaðinum. Frumvarp til
laga um iðnskóla lá fyrir þing-
inu og var samþykt gegnum
neðri deild, en mun hafa dag-
að uppi í efri deild. Er það all
mikill lagabálkur, að nokkru
hliðstæður öðrum skólalögum.
Gert er ráð fyrir að stofnkostn
aður iðnskóla greiðist að % af
ríkinu, en % af hlutaðeigandi
bæjar- eða sveitarfjelagi.
I rafurmagnsmálunum gerð-
íst þetta helst:
1. Samþykt var að byggja
rafurmagnsveitu til Keflavík-
ur, eftir tillögum Ólafs Thors
og mun hún verða bygð á ár'-
inu. Má telja^ það einstætt af-
rek, að nú tókst að fá efni í
þessa veitu, þegar annars er
lokað fyrir allan innflutning
rafmagnsefnis. Reynt var að
hnýta við þetta mál mörgum
óþörfum rófuliðum, án þess að
yon væri Um framkvæmdir, en
það heppaoist ekki.
Hinsvegar samþykt allsherj-
ar heimild til handa ríkisstjórn
inni til fjáraframlaga og að-
stoðar, ef svo kynni að breyt-
ast á, árinu, að únt yrði að fá
efni til framkvæmda á öðrum
stöðum.
2. Ríkislántaka fyrir raforku
sjóð. Frumvarp um það efni
var flutt af Skúla Guðmunds-
syni, Jóni Pálmasyni, Ásgeiri
Ásgeirssyni, Ingólfi Jónssyni og
Jörundi Brynjólfssyni. Var með
því ætlast til að taka 20 milj-
óna kr. skuldabrjefalán fyrir
raforkusjóð og gefa mönnum
færi á að binda lán sín við
framkvæmdir í einstökum
hjeruðum að svo miklu leyti
sem því yrði við komið. Þetta
frumvarp var samþykt í neðri
deild en dagaði uppi í efri
deild.
Ymsar aðrar till. lágu fyr-
ir um raforkumál, en þetta var
hið helsta. Starfsemi raforku-t
nefndar ríkisins heldur áfram,
en hún hefir beðið eftir skýrsl-
um og tillögum þeirra sjerfræð-
inga á. þessu sviði. sem verið
hafa að starfi undanfarið.
TRYGGINGARMÁL.
UM tryggingarmálin voru
samþykt 5 lög: tvenn til breyt-
ínga á tryggingarlögunum, er
miða bæði að aukinni starfsemi
og auknum framlögum frá ríki
og einstaklingum. En svo voru
samþ. þrenn lög um sjerstaka
lífeyrissjóði: 1. Starfsmanna
ríkis, ríkisstofnana og bæjar-
fjelaga. 2. Barnakennara og 3.
Hjúkrunarkvenna. Með öllum
þessum lögum er ákveðið að
ríkið og þeir aðilar aðrir, sem
laun greiða þessu fólki, leggi
árlega fram 6% til viobótar
heildar launum viðkomandi
fólks til þessara sjóða, en það
sjálft 4% miðað við sömu upp-
hæðir. Allir þessir aðilar eru
losaðir við þá skyldu, að greiða
t ,> » í f í - < - ’ * ! i i H ■ 1 .*
— 3. grein
lífeyrissjóðsgjald í hinn al-
menna lífeyrissjóð íslands, en
fá á þenna hátt fullkomnari
ellitryggingu en áour hefir ver
ið til hjerlendis.
Þess ber að geta, að Þor-
Steinn sýslumaður bar fram
frumvarp þess efnis, að lífeyr-'
issjóðsgjöldin, sem nú eru víða
tilfinnanleg útgjöld, miðist við
skattskyldar tekjur, í stað
hreinar tekjur, en þetta nóði
eigi samþykki.
SKATTAMÁL.
Á ÖLLUM þingum síðari ára
hafa verið lögð fyrir fleiri og
færri frumvörp um nýja
skatta. Er svo komið, að skatta
málin eru sá mátaílokkur, sem
einna mestu veldur um þíið, j
hvort hjer í landi á að ríkja
eignarrjettar- eða ríkisrekstrar
skipulag. Svo langt hefir vei'ið
farið á þessu sviði að undan-*
förnu, að ef öllu lengra er
gengið, fer að verða lítil hvöt
hjá landsmönnum til að reka
atvinnu á eigin ábyrgð, og þá
hlýtur þjóðnýtingin að taka
við, eins og til er ætlast af hin-
um svonefndu vinstri flokkum.
Á þessu þingi voru lögð fyr-
ir nokkur skattafrumvörp, og
sum all veigamikil. Fyrir þing-
ið hafði\starfað milliþinga-
nefnd í skattamálum, undir for
ystu einhvers vitrasta manns,
sem nú fæst við stjórnmál, Pjet
urs Magnússonar bankastjóra.
Þessi nefnd varð eigi sammála
um nema eitt frumvarp til
breytinga á tekju- og eigna-
skattslögunum. Það fjallaði um
tvö atriði: í fyrsta lagi að skatt
.stjórar skyldu skipaðir í öllum
hinum stærri bæjum og skyldu
þeir hafa eftirlit með fram-
kvæmd skattalaganna í nær-
liggjandi hjeruðum. Var til þess
ætlast að þetta kæmi í staðinn
fyrir þá tillögu Framsóknar-
ánanna, að stofna xnörg embætti
skattdómara til -að leita uppi
skattsvikara.
j í öðtu lagi fól þetta frum-
yarp í sjer breytt ákvæði, um
nýbyggingarsjóði útgerðarfje-
laga, þess efnis, að tryggja það
áö fje þessara sjóða yrði eirt-
ungis varið til aukníngar og
endurnýjunar á framleiðslu-
tækjum á sviði útgerðarinnar.
Þetta frumvarp var flutt inn
i þingið af fjárhagsnefnd neðri
deildar, án skuldbindinga þó.
Þegar til kom, voru fluttar
margar og stórar breytingatil-
lögur við þetta frumvarp.
Jafnvel heil frumvörp frá fyrri
hluta þingsins voru sett inn á
þann hátt og alt voru það aft-
urgöngur frá faðmlagatimabili
vinstri flokkanna s. l.'vetur.
Þegar frumvarpið fór út úr
neði'i deild, var það samþykt
gegn atkvæðum Sjálfstæðis-
manna, af flestum fulltrúum
þinna vinstri flokka. Þá var bú
ið að bæta við þessum atriðum:
1. Rjettindi allra hlutafjé-
laga til að leggja fje- í vara •
sjóð óður en skattur er á lagð-
ur voru afnumin.
Nú hafa útgerðarfjelög rjett
til að leggja Vi skattskyldra-
i í m<--‘ ■ ....•'. *
tekna í varasjóð, og önnur
hlutafjelög Vs.
2. Útgerðarfjelög áttu að
hafa leyfi til að leggja af hrein
um tekjum alt að Va í nýbygg-
ingarsjóð, þar til hann væri
orðinn 2 milj., en þar á eftir Ve
teknanna. Skyldi þó nýbygg-
ingarsjóður takmarkast við
hæfilegt vátryggingarverð
skipa.
3. Skattafríðindi samvinnu-
fjelaga voru aukin til muna
með frumvarpinu, en nú hafa
þau rjett til að leggja Va af
tekjum sínum í varasjóð áður
en skattur er á lagður.
4. Persónyfrádráttur var
talsvert hækkaður og mun
meiri munur gerður en áður á
þessum frádrætti í sveitum og
kaupstöðum.
5. Kaup skattanefndar-
manna var sett í 25 kr. á dag
að viðbættri verðlagsuppbót.
Fyrir þinginu lá svo annað
frumvarp um eignaaukaskatt.
Var það flutt af þremur for-
ystumönnum vinstri stjórnar
samninganna: Haraldi, Her-
manni og Brynjólfi. '— Þetta
frumvarp var keyrt í gegn um
efri deild af flutningsmönr.um
og flokksmönnum þeirra að
fráteknum Jónasi Jónssvni, er
greiddi atkvæði gegn því á-
samt Sjálfstæðismönnum.
Aðalatriði þessa frumvarps
eins og frá því var gengið i
efri deild eru þessi: — Af
eignaaukningu á árunum f:á
1939—1944 samkvæmt skalta-
framtali greiðist skattur þann-
ig:
Af 100—200 þús. kr. gréið-
ist 20% af því, sem er umfram
100 þús. Af 200 þús. til 1 milj.
greiðist 20 þús. af 200 þús. og
25% af afgangi, af 1 miijón
kr. greiðist 220 þús. kr. og
30% af afgangi.
Ef um væri að ræða ráun-
verulega eignaaukningu og
eingöngu óheilbrigðan stuðs-
gróða, þá væri þetta íiumvarp
afsakanlegt. en hvorugu er til
að dreifa. Hjer er þeim mönn-
um og fyrirtækjum, sem rcka
heilbrigðan atvinnurekstur
gert jafnt undir höfði, eins og
hinum sem hafa rakað saman
fje í skjóli stríðsins eingöngu
með meira-og minna heiðar-
legum viðskiftum við herliðin
o.s.frv. Að hinu leytinu mundi
slíkur skattur að mjög mikiu
leyti lenda á þeirri verðhækk-
un, sem orðið hefir og sem eng
in eignaaukning er, því verð-
fallið sem kemur á vönibirgð-
ir og. stofnfjáreignir fyrirtækj-
anna etur þetta upp að mestu í
stríðslokin. Þess ber cg að
gæta, að með þessu mundi að
miklu leyti tekinn til þess op-
inbera sá tapsfrádráttur út-
gerðarfjelaganna sem þoim
var með lögum heimilað að
draga frá tekjum á fyrsta ári
striðsins áður en skattur var
á lagður.
Þó er aðalatriðið í þessu máli
það, að ef Alþingi gengur inn
á þá nýju braut, að taka eignir
manna til ríkisþarfa, þá er hætt
við* áð' lokamarkið' yrði bkki
100 þús. fa^ldUr; gaeti: þ^ð alveg
eins orðið 10 eða 5 þúsund kr.
Þetta frumvarp komst til
neðri deildar en dagaði bar
uppi í þinglokin. En hitt, sem
áður var frá sagt fór sömu l?ið
í efri deild. Sennilega verða
þau vakin aftur á næsta þir.gi
og reynt enn á ný að grund-
valla á þeim stjórnarsamvinnu
vinstri flokkanna.
Þriðja skattafrumvarpið var
flutt í efri deild, og var bað
framlenging á vcrðlækkunar-
skattinum svonefnda, sem lagö
ur var á í fyrra. þá til hráða-
birgða. Þetta frumvarp var
felt í deildinni, enda hefir þessi
skattur reynst óvinsæll og
mjög tilfinnanlegur. Hann kom
mjög hart niður á nokkrum
hluta útgerðarinnar, og gekk
allnærri tekjuöflun bæjarfje-
laganné, einkum Reykjavíkur,
af því útsvörin hvíla þar mest
á því tekjubili, sem skattur-
inn var á lagður.
Fjórða skattafrumvarpið var
flutt af ríkisstjórninni og var
á þá leið, að lagt skyldi 2%
gjald á fobverð allra aðfluttra
vara til viðbótar gildandi toll-
um og að tekju- og eignaskatt-
urinn skyldi innheimtur með
15% álagi. Þetta frumvarp
komst til fjárhagsnefndar í
neðri deild eftir langar þrfe't-
ur, en þar dagaði það uppi í
samráði við fluningsmenn.
Endirinn varð því sá, að
engin skattafrumvörp voru
samþykt á þessu þingi og mun
almenningur telja það þakkar-
vert. En sennilega eT aðeins
um stundarbið eina að ræða og
góðs er ekki að vænta eins og
þingið er skipað og eins og það
gekk frá málum að öðru leyti.
ÖNNUR MÁL
AF öðrum málum sem fyr-
ir þinginu lágu, mætti margt
nefna, en hjer verður því að
mestu slept, enda er þetta oro-
ið lengra mál en ætlað var í
upphafi,Meðal annars má geta
þess, að lög voru samþykt um
ábyrgð ríkissjóðs á tjóni, sem
.hlýst af veru herliðs Banda-
ríkjanna hjer og getur farið svo
að þau lög geti orðið dýr um
það er lýkur, ef eigi fást bæt-
ur frá rjettum aðila. Þá voru
samþykt' lög um dómsmála-
störf, lögreglustjóm og gjald-
heimtu í Reykjavík. Fela þau í
sjer með.al rnargs annars skift-
ingu lögmannsembættisins í
Reykjavík og þar með nýtt,
dýrt embætti méð tilheyrandi
skrifstofu o. s. fi'v.
Mörg önnur minni háttar
mál lágu fyrir og yrði of langt
mál að telja það alt upp. Það
voi'u alls 119 frv. og 66 þings-
ályktunartillögur sem fyrir
var lagt. Voru afgreidd 60 lög
og 38 tillögur. Mun lítið koma
út af því sumti hverju er til
gagns megi verða, en annað er
til nauðsynlegs undirbúrúngs
síðari löggjafar og fram-
kvæmda á ýmsum sviðum þjóð
ljfsins.
HEILDARMYND
ÞETTA lauslega og stutta
yfirlit um afgreiðslu helstu
hxála á síðasta ^Uþingi og þá
þætti aðra, sem þar voru til
Sæðferðar sýnir, að á þinginu
vób maígt' hligfeáð,*''fnárgt'<i,afeíttl'
og margt ráðgert. — Stendur
þetta þing að því leyti síst að
baki þeim þingum öðrum sem
haldin hafa verið á síðari ár-
um. En í heild sinni var starf-
semi þess með leioinlegasta
móti og eitt hefir hún sannað
alveg ótvírætt og það er, að
núverandi sjórnarfyrirkomulag
er með öllu óhæft og getur ekki
gengið til frambúðar. Um það
vii'ðast allir flokkar og flestir
einstakir þingmenn orðnir sam
mála, enda þótt þeir hafi eigi
náð þeirri samvinnu sem nauð-
synleg er til breytinga.
Ríkisstjórnin hefir ekki
fylgi þingsins og þingið er for-
ustulaust. Enginn samstæður
eða stai’fhæfur meiri hluti er
þar til. Oft og einatt í'æður til-
viljun því, hvað ofan á verður.
Starfandi ráðherrar hafa að
vísu reynst starfhæfir menn og
í aðalatriðum vel viðunandi í
afgreiðslu daglegra stjórnar-
starfa og framkvæmd þeirra
laga, sem þingið fær þeim í
hendur. En þeir virðast alls ó-
hæfir til þess að ná samtökum
við þingið eða meiri hluta þess
og sýna jafnvel undra litla við-
leitni í þá átt. Dómsmálaráð-
herrann er eini maður stjórn-
arinnar, sem frá fyrri tíma hef
ir pólitíska æfingu, enda að
ýmsu leyti hennar færasti inað
ur. Gerir hann líka einna mest
að því, að reyna samvinnu við
þingmenn. En bæði er, að við
ramman reip mun að draga á
ýmsar hliðar og þannig í pott-
inn búið, að góðs árangurs er
naumast að vænta.
Þess var getið hjer að fram—
an að afgreiðsla fjármála frá-
þessu þingi væri slík, að senni-
lega hefði engin þingræðis-
stjórn tekið við henni.Dýrtíðar
vísitala þingsins mun vera ná-
lægt 500 stig og mikill hluti
þingmanna er haldinn þeirri
villu. að helsta bjargráðið sje
að leggja skatta og aftur skatta
á þegnana ofan á alt sem fyrir
er. Ríkisstjórnin dregst með.
Eina viðleitnin til samtaka og
stöðvunar var gerð af hálfu
fjárveitinganefndar. Formaður
hennar er einn allra duglegasti
maður þingsins, og hefir áreið-
anlega vilja á að varna því, a5
straumurinn beri til hafs. En
hann hafði ekki fylgi nema
þriggja manna af níu í nefnd-
inni, Viðleitni hans og ann-
ara nefndarmanna strandaði
því eölilega á því sama skeri,
sem aðra ber að, því að þing-
ið vantar starfhæfa sjói-n og
enginn starfhæfur meii'i hluti
er til. Vera kann að atburð-
anna rás á árinu 1944 vei'ði
slík að betur fari en til var
stofnað og vafalaust vona allir
aðilar það. En stjórnmála-
óstandið er jafn óhæft fyrir
því, það er auðsætt mál.
Hvað framundán er, verður
að svo stöddu 'eigi um sagt, er»
horfurnar eru ekki næx'ri g'óð-
ar.
Komandi þing er saman kall
að til þess að afgi'eiða skiln-
aðai'málið og tekst það von-
andi veL En hinum venjulegu
störfum reglulegs Alþings er
ráðgert að fresta til hausts og
má yera að til þess tíma,rikji
■\' V Pi^amhf. á B. ‘ áí5Ú,‘