Morgunblaðið - 26.01.1944, Blaðsíða 7

MiðvikucLagur 26. janúar 1944
M 0 R G U X B L A Ð I Ð
7
99
CURZON-LÍNA!M“ OG 99RIGA-LÍIMAIM
66
Tilboð Rússa um það, að
„Curzon-línan“ skuli gilda
sem framtíðarlandamæri
milli Rússlands og Póllands
hefir endurvakið bergmál
friðarráðstefnanna effir síð
asta stríð.
Einkennilegt er það um
þessa línu, að enda þótt hún
nefnist Curzon-linan", þá
er hugmyndin um harta
ekki nema að litlu leyti
runnin frá Curzon, lávarði.
Nafngiftin virðist vera bygð
á þeim forsendum einum,
að símskeyti, sem sent var
til Moskva með greinar-
gerð um legu línu þessarar,
var undirrituð af honum.
Curzon, lávarður, var þá ut-
anríkisráðherra Breta, og er
því nafnið að því leyti rjett-
lætanlegt, að línan var tví-
mælalaust runnin undan
rifjum Breta.
Bretar tóku frumkvæðið
hjer í sínar hendur vegna
þess, að aðrir stærstu aðil-
arnir á friðarráðstefnunni
voru tregir til þess að blanda
sjer í það hemaðarlega og
stjórnmálalega öngþveiti,
sem ríkjandi var í þessum
hluta álfunnar áríð 1919.
Línan var síðan, í þeirri
mvnd, sem breska sendi-
hefndin gekk frá henni, sam
þykt á friðarráðstefnunni í
desembermánuði sama ár.
Frakkar og Bandaríkja-
menn voru þó ekki fyllilega
ánægðir með hana, því að
þeir vildu láta hana liggja
austar og vera Pólverjum
hagstæðari.
I upprunalegri mynd
sinni náði „línan*4 eínungis
til þess hluta Póllands, sem
fallið hafði í hiut Rússa við
skiftingu landsins á átjándu
öld, og var hún því ekki
dregin nema að gömlu aust-
urrísku landamærunum.
Um Galisíu, sem lá þar fvr-
ir sunnan, og Austurríkis-
menn fengu við skiftingu
Póllands, var það ákveðið,
að Pólverjar skyldu þegar
í stað fá vesturhluta henn-
ar, sem óvjefengjanlegá var
pólskur, en skyldu um tutt-
ugu og fimm ára skeið hafa
með höndum umboðsstjórn
í austurhluta hennar, þar
sem Ukrainumenn voru í
meiri hluta.
Hernaðaraðgerðimar
árið 1920.
„Lína“ þessi var ekki þá
þegar birt opinberlega, held
ur lá hún í kistuhandraðan-
um meðan viðhurðanna rás
ónýtti hugmyndir þær, er
þar voru fram settar. Næsta
ár — árið 1920 — varð sjón-
arvottur að einstæðum um-
skiftum á hemaðargæfunni
í viðskiftum Rússa og Pól-
verja, rjeðust hinir síðar-
nefndu með her manns inn
í Rússland, og náði herför
þeirra hámarki með töku
Kiev í maímánuði sama ár.
Mánuði síðar vora svo Pól-
verjar á hröðum flótta og
hjetu þá á bandamenn sjer
til hjálpar.
Lloyd George, sem nú
hafði tekið víð forystu
bandamanna, ráðlagði Pól-
EFTIR J. C. JOHNSTONE
Fyrir skömmu risu opinberar deilur milli Rússa
og Pólverja varðandi framtíðarlandamæri milli
þessara ríkja. Grein þessi fjallar um þær tvær
„línur“, sem minst er á í því sambandi. Telur blað-
ið líklegt, að marga fýsi að kynnast nánar, hvað við
er átt með „línum“ þessum.
0 50 I0O
s.:; I,■ . I—a-J.—i ■
' ..Miles * .
i \ , Y'rt
y) ) V/ \ novocrodf.kÍ3S
v>\ y !y B ^
„ r/ I •«*
\ 8 f A ~
kY r°*\
Vilna
..**..*»•*
V1
MbisJk
. o *
CURTON
UNF
V/ .
/f-A
Tinsk
X ■
t-~s- . ; \ff R o"—
DCAU1>*4ÍÍKr L r s° y r
T WARSAW ^frLirovsK ' C

: (■ “ Saw&y i
'iQPQl
V Q ' <
t Y NA
■¥ v
V’.. / ■ Wk*.
. 4$%*' {/" r\ M \
** /' \
v sv0,
L W° - : V"V
r _____M f<. i Jr k
° jq; r* temv .•*’-■•* H
sl9vA*?' {
m ‘ •
Kortið sýnir lírnir þær, sem um er f.jallað í greininni. Feita
svarta línan eru laridamærin, sem ákveðin voru í Riga og
voru Austurlandam-æri Póllands þar til 1939, er Russar tóku
austurhluta landsins. Curzon-línan er merkt með svörtum
deplum. bkiu
verjum að hörfa aftur fvrir
„Curzon-línuna“, er nú
hafði verið framlengd gegn-
um Galisiu alt til Karpata-
fjalla. Lofaði hann Pólverj-
um hernaðarlegri aðstoð, ef
Rússar virtu ekki þessa
„línu“. Enda þótt Rússum
væri kunnugt um þessar á-
kvarðanir, ruddust þeir
engu að síður gegnum „lín-
una“ og staðnæmdust ekki
fyr en þeir áttu einar tólf
mílur ófaínar til Varsjár-
borgar og neyddu þá Pól-
verja til þess að biðja um
vopnahlje. En á meðan á
þessu stóð, hafði Wevgand,
hershöfðingi, komið til Var-
sjár, og skipulagði hann
gagnsókn, er olli algerum
straumhvörfum í hernaðar-
aðgerðunum.
Á hinu stutta vopnahljes
tímabili fyrir gagnsókn Pól-
verja, höfðu Rússar boðið
Pólverjum landamæralínu,
sem var þeim nokkuð hag-
stæðari en ,,Curzon-línan“,
en í staðinn höfðu þeir kraf
ist þess, að fækkað yrði svo
í pólska hernum, að í hon-
um yrðu ekki nema 50.000
hermenn. Vegna velgengni
Pólverja í hinni nýju her-
ferð sinni, hepnaðist þeim
þó við friðarsamningana í
samræmingu mikilvægra
hagsmunamála beggja samn
ingsaðila“.
Landamærin, sem Pól-
verjum voru ákveðin við
friðinn í Riga, fengu þeim
aftur í hendur mestan hluta
þess, sem þeir mistu til
Rússa í þriðju skiftingu Pól
lands og til Austurríkis-
manna í fyrstu skiftingunni.
Frakkar, og að vissu leyti
einnig Pólverjar, höfðu
mikinn áhuga á því að
mynda ,,varnarvegg“ gegn
yfirgangi bolsjevika i Ev-
rópu, og lögðu meiri stund
á þessa hlið málsins en at-
hugun á þjóðfræðilegum
landabrjefum. í augum
Breta var málið hvorki
sögulegs nje stjórnmálalegs
eðlis, heldur þjóðernislegt.
Þeir vildu ákveða landa-
mæralínu, er viki eins lítið
og mögulegt væri frá hin-
um þjóðernislegu landamær
um.
Hjer tóku þeir sjer ekki
lítið hlutverk fyrir hendur,
því að á þessu landssvæði,
eins og svo víða annars stað
ar í Áustur- og Suðaustur-
Evrópu, eru þjóðflokkarnir
næstum óaðskiljanlega
flæktir saman. Það hlaut
því að fara svo, að ætíð
yrðu til staðar allfjölmenn-
ir minni hlutar, hvar sem
landamæralínan yrði dreg-
in. Það mesta, sem hægt var
að vonast eftir, var það. að
auðið yrði að ákveða landa-
mærin þannig, að minni
hlutar þessir yrðu sem allra
minstir. En hvernig full-
nægði „Curzan-línan“ þeim
tilgangi?
Riga í október 1920 að á-
kveða landamæri, sem síðan
voru viðurkend af banda-
mönnum og giltu óbreytt
þar til í september 1939.
Landamæri þessi lágu næst-
um samsíða „Curzon-lín-
unni“ en 150 mílum austar.
Þannig er í stuttu máli
saga atburða þeirra, sem
snerta upphaf og hugsanlega
höfnun ,,Curzon-Iinunnar“.
Af þessu er auðið að sjá, að
stef na bandamanna var
máttlítil og reikandi. Við
ákvörðun landamæranna
voru þeir með óljósar mála-
miðlunartillögur, en ljetu
að lokum rás viðburðanna
um það að skera úr vanda-
málinu.
Vandamálið um
minni hlutana.
Póiverjar vildu, með skír-
skotun til forsögu sinnar,
endurheimta lönd þau, sem
þeir höfðu átt fyrir skift-
ingu landsins. En M. Grab-
ski, sem var einn af pólsku
samningamönnunum í Riga,
hefir staðfest í skýrslu, að
ætlun Pólverja hafi þar ver-
ið sú, að fá landamæri, sem
.væru ákveðin „ekki með til
vitnunum í sögulegar kröf-
ur, heldur með rjettlátri
forsendum, að rómversk-
kaþólsk trú þeirra og önn-
ur menningareinkenni, jafn
framt mállyskunni, sem þeir
tala, skipi þeim fremur í
flokk með Pólverjum en
Rússum. Þriðji þjóðflokk-
urinn, sem er allfjölmennur
á öllu svæðinu, eru Gyðing-
ar, en það skiftir litlu máli
hvoru ríkinu þeir fylgja.
Við friðinn í Riga hlutu
Pólverjar eftirtalin hjeruð,
auk þeirra, sem liggja innan
„Curzon-línunnar“: Vilna,
Novogrodek, Polesye, Wo-
lyn, Tarnopol, Stanislavov
og austurhluta Bialistok og
Lvov. Samkvæmt manntali
Pólverja frá árinu 1931 er
þjóðflokkaskiftingin í þess-
um hjeruðum þannig:
Pólverjar: Aðrir:
l þúsundir
„Curzon-línan
og minni hlutarnir.,
Eitt er hægt að fullyrða
í því efni, án þess að óttast
mótsagnir: Að hvergi vest-
an línu þessarar voru nokkr
ir teljanlegir- minni hlutar,
sem Rússar gætu gert kröfu
til. Spurningin var aðeins
sú, hvort hún lægi nægilega
austarlega. Nokkru ljósi er
auðið að varpa yfir þá húð
málsins með því að bera
hana saman við hin raun-
verulegu landamæri, sem
ákveðin voru við friðar-
samningana í Riga.
Á svæðinu milli þessara
tveggja landamæralína eru,
auk Pólverja, tveir aðrir
fjölmennir þjóðflokkar,
Ukrainumenn og skvld-
menni þeirra, Ruthenar á
suðursvæðinu, og Hvít-
Rússar á austur- og norð-
austur-svæðinu. Báðir heyra
til þjóðflokkum, sem eru
hluti rússnesku þjóðarinn-
ar, og sem um eðliseinkenni
erU venjulega fremur taldir
til rússnesku þjóðflokkanna
en Pólverja.
Varðandi nokkurn hluta
Hvít-Rússa, einkum í Vdna
hjeraðinu, andmæla Pólverj
ar þessum tengslum. Byggja
þejr mótbárur sínar á þeim
Vilna ......
Novogrodek
Polesye* ....
Wolyn ......
Tarnopol .....
Stanislavov .
Hluti af Bialistok
Hluti af Lvov ..
762
554
164
347
789
332
185
747
515
503
968
1.745
770
1.143
200
928
Samtals 3.880 6.777
Af þessum 6.777.000 „öðr-
um“ voru um það bil 5.800-
000 Ukrainumenn og Hvít-
Rússar, þannig að hlutfall-
ið var 3:2 Pólverjum í óhag.
Ennfremur myndu Rússar
ef til vill gera kröfu til
meiri hluta þeirra 1.316.000
íbúa hjeraðanna Vilna og
Novogrodek, sem taldir eru
vera Pólverjar, en Rússar
gætu talið Hvít-Rússa. —
Væru þær kröfur taldar
góðar og gildar, mvndu
hlutföllin breytast Pólverj-
um enn meir í óhag.
„Curzon-línan“ virðist
vera sanngjörn.
Það er því ekki um að
villast, eftir pólskum skýrsl
um að dæma, að Pólverjar
eru í minni hluta í hjeruð-
um þessum. Við athugun á
þeirri spurningu, hvort til-
ganginum með „Curzon-lín-
unni“ hefði verið betur náð
með því að draga hana aust-
ar, skifta eftirfarandi atriði
mestu máli:
Gerum ráð fvrir að skift-
ingin í Vilna og Novogrodek
geti verið ágreiningsefni,
eins og þegar hefir verið
drepið á. í hjeruðunum.
Polesye og Wolvn voru aft-
ur á móti árið 1931 einungis
þrjár sveitir af tuttugu, þar
sem Pólverjar voru júir
20 c/o íbúanna, og aðeins
tvær sveitir af fjórtán í
Stanislavov, þar sem Pól-
verjar voru 30c/o íbúanna
eða þar yfir. I Tarnopolhjer
aði voru sex sveitir af
sejúján, þar sem yfir 50 %
íbúanna voru pólskir, og í
austurhluta Lvovhjeraðs
sex sveitir af fjórtán, þar
sem Pólverjar voru yfir 40%
íbúanna.
Þannig virðist „Curzon-
línan“ hafa verið rjettlát-
lega mörkuð, þótt sennilega
Framh. á 8. síðu.