Morgunblaðið - 28.01.1944, Blaðsíða 4

4
M 0 R G U N B L A Ð I Ð
Föstudag'ur 28. janúar 1944
STARFSEMI VIÐSKIFTARÁÐSINS
frá 26. janiiar 1943 til 26. janúar 1944
Viðskiftaráðio tók til starfa
26. janúar 1943. Þann dag hjelt
það fyrsta fund sinn og yfir-
tók þau störf, sem Gjaldeyris-
og innflutningsnefnd hafði haft
með höndum, og settist að í
húsakynnum hennar í Arnar-
hvoli.
í tilefni af því, að fyrsta
starfsár Viðskiftaráðsins er á
enda liðið, þykir þvl viðeig-
andi að gera nokkra grein fyr-
ir starfsemi sinni, sem er marg
þætt og snert-ir hagsmuni og at
haínafrelsi ýmissa stjetta þjóð-
fjelagsins og raunar allra lands
manna.
Viðskiftaráðið er stofnað
með lögum nr. 1 frá 16. jan.
1943 um innflutning og gjald-
eyrismeðferð, og er því ætlað
að hafa þessa störf með hönd-
um:
1. Fara með innflutnings- og
gjaldeyrismál. Er þar um að
ræða verksvið Gjaldeyris- og
innflutningsnefndar að mestu
óbreytt.-
2. Ráðstafa farmrými í skip-
um, er annast eiga vöruflutn-
inga til landsins og eru eign
íslenskra aðila eða á vegum
þeirra.
3. Annast innflutning brýnna
nauðsynja eftir ákvörðun rík-
isstjórnarinnar og hafa með
höndum innkaup ýmissa vara,
sem ekki fást keyptar eftir
venjulegum verslunarleiðum.
4. Fara með verðlagseftirlit
og verðlagsákvarðanir, sam-
kvæmt lögum um verðlag.
5. Annast vöruskömtun lög-
um samkvæmt.
Ráðið er skipað fimm mönn-
um, og auk þess fimm til vara.
Þrír af aðalmönnum ráðsins
eru fastir starfsmenn þess og
annast daglegar framkvæmdir.
Eru það formaður ráðsins, Svan
björn Frímannsson, dr. Oddur
Guðjónsson, er hefir aðalum-
sjón með innkaupadeildinni, og
Ólafur Jóhannesson lögræðing
ur, sem sjerstaklega hefir um-
sjón með flutningaráðstöfun-
um. Auk þessara þriggja er
Viðskiftaráðið skipað þeim
Gunnlaugi Briem, stjórnarráðs-
fulltrúa, sem er varaformaður
ráðsins, og Jóni Guðmundssyni
skrifstofustjóra.
Þegar teknar eru ákvarðanir
um verðlagsmál, víkja tveir af
aðalmönnum þess sæti, þeir dr.
Oddur Guðjónsson og Ólafur
Jóhannesson, og í þeirra stað
koma tveir nýir menn inn, þeir
Gylfi Þ. Gíslason dócent, og
Ólafur Björnsson dócent, en sá
síðarnefndi var skipaður í starf
ið þ. 1. okt. s. 1. í stað Klem-
ensar Tryggvasonar hagfræð -
ins, er starfað hafði í ráðinu
frá upphafi.
Viðskiftaráðið heldur fundi
sína þrisvar í viku, mánudaga,
miðvikudaga og föstudaga kl.
4 síðdegis. Eru þar teknar á-
kvarðanir í þeim málum, sem
fyrir liggja, og afgreidd erindi,
sem ráðinu berast.
Verðlagsstjóri, er skipaður
var samkvæmt lögum um verð
lag, frá 10. febrúar 1943, ann-
ast daglegar framkvæmdir í
verðlagseftirlitinu, og undir-
býr tillögur til Viðskiftaráðs
um verðlagsákvarðanir. Svein
björn Finnsson hagfræðingur
gegnir störfum verðlagsstjóra.
Forstjórí skömtunarskrif-
stofu ríkisins, Sigtryggur Klem
ensson, lögfræðingur, hefir um
sjón með daglegum fram-
kvæmdum i skömtunarmálum,
en Víðskiftaráðið tekur ákvarð-
anir um skömtun og úrskurðar
ágreiningsatriði, er fyrir koma.
Framkvæmd þeirra mála,
sem Viðskiftaráðið hefir nú með
höndum, var áður skift niður á
fjórar skrifstofur, er voru hver
á sínum stað í bænum. Til þess
að hægt væri að sapieina þessi
störf sem mest á einn stað,
flutti Viðskiftaráðið í ný og
stærri húsakynni á Skólavörðu
stíg 12, þann 1. maí s. 1. Þar
fjekst nægilegt húsrými fyrir
verðlagseftirlitið, innkaupa-
starfsemina, sem áður var í
höndum Viðskiftanefndarinn-
ar, og gjaldeyris- og innflutn-
ingsmálin.
Til að standast kostnað af
starfsemi Viðskiftaráðs og
framkvæmd laganna, ber þeim,
er innflutningsleyfi fá, að
greiða V2 % gjald af þeirri upp-
hæð, sem leyfið hljóðar um.
Auk þess greiða innflytjendur
nú 3% gjald af öllum innflutn-
ingi, er innkaupadeild ráðsins
annast fyrir þá. Tekjur Við-
skiftaráðs af þessum gjöldum
hafa nægt til að standast allan
kostnað allra deilda ráðsins,
þar í talið verðlagseftirlitið og
skömtunarskrifstof:ln, svo og
innkaupanefnd í New York.
Hjer á eftir er gerð nokkur
grein fyrir starfsemi ráðsins á
hinu liðna ári, eins o‘g hún
hefir farið fram innan hvers
einstaks af hinum fimm aðal-
þáttum starfsins:
I. Innflutnings- og
gjaldeyrismál.
Við veitingu innflutnings- og
gjaldeyrisleyfa, þurfti Við-
skiftaráðið einkum að hafa til
hliðsjónar eftirfarandi atriði:
a. Flutningserfiðleika þá,
sem við var að etja. En sam-
kvæmt upplýsingum Viðskifta
málaráðuneytisins, biðu um 40
þús. smál. af vörum flutnings
frá Ameríku um áramólin 1942
—’43. Af þessu var auðsætt, að
fara varð gætilega í veitingu
nýrra innflutningsleyfa, ef
koma átti í veg fyrir, að vörur
hjeldu áfram að safnast fyrir
á afgreiðslum í Ameríku og
bíða flutnings um lengri tíma
og ef takast átti að ná tökum
á flutningamálum og færa
birgðirnar niður í magn það,
sem samsvaraði flutningsmögu
leikunum. Hjer var og um það
mikið vörumagn að ræða, að
úthlutun í ýmsum vöruflokkum
mátti telja óþarfa fyrst um
sinn.
b. Gildandi samninga um
innflutning til landsins. En þeg
ar um áramót var búið að
veita innflutningsleyfi fyrir og
festa kaup á öllu því vöru-
magni í sumum flokkum, er
fáanlegt var til 30. júní 1943,
samkvæmt áðumefndum samn
ingum.
c. Ráðstöfun Gjaldeyris- Og
innflutningsnefndar næsta ár á
undan. En á því voru leyfis-
veitingar mjög rúmar. Inn-
flutningur1 frá Ameríku var
ekki heftúr verulega og frá
Bretla'hdi rnátti heita, að hann
væri í rauninni frjáls, einkan-
lega síðari hluta ársins. Af
þessu leiddi, að all miklar
birgðir voru hjer í landinu af
ýmsum vörum, og að miklar
vörubirgðir lágu á afgreiðsl-
um erlendis og biðu skiprúms.
Af sömu ásæðum var einnig ó-
venjulega mikið í umferð af
leyfum um áramót. I mjög
mörgum tilfellum höfðu leyf-
ishafar þegar gert ráðstafanir
í sambandi við þessi leyfi. Varð
því ekki komist hjá að fram-
lengja þau.
Að framangréindum atriðum
athuguðum, varð stefna Við-
skiftaráðsins sú, að draga fyrst
um sinn úr leyfisveitingum fyr
ir öllum vörum, nema brýnum
nauðsynjum, þ. e. nauðsynleg-
um neysluvörum og nauðsyn-
legum vörum vegna úflutnings
framleiðslu. Innflutningur
þeirra vara var veitt»r án tak
markana, eftir því sem hægt
var að fá þær. Ennfremur var
leitast við að bæta úr nauð-
synlegum þörfum innlends iðn
aðar.
Gjaldeyrisleyfi til náms og
nauðsynlegra ferðalaga voru
veitt án verulegra takmarkana.
Jafnskjótt, sem rættist úr
mestu flutningserfiðleikunum,
voru gerðar almennar úthlut-
anir í ýmsum vöruflokkum,
svo sem rafmagnsvörum, bús-
áhöldum, skófatnaði, vefnað-
arvöru, einstökum byggingar-
vörum o. fl.
Á síðastliðnu ári minkaði inn
flutningur frá Bretlandi mjög,
en óx að sama skapi frá Am-
eríku. Sumar vörutegundir, sem
áður fengust frá Bretlandi,
fengust nú aðeins frá Amer-
íku. Þannig var það t. d. um
skófatnað og búsáhöld, vefn-
aðarvöru að miklu leyti og
ýmsa fleiri vöruflokka.
Skifting innflutningsleyfa á
milli innflytjenda hefir löngum
verið deiluatriði. Skömmu eft-
ir að Viðskiftaráðið tók til
starfa, ljet það, að fyrirlagi
Viðskiftamálaráðuneytisins,
safna skýrslum í ýmsum vöru-
flokkum um fyrri innflutning
og innkaup þeirra aðila sem
óskuðu að koma til greina við
úthlutun innflutningsleyfa
framvegis. Skýrslur þessar
voru látnar ná til áranna 1938
—1942. Var ætlunin að reyna
að fá með þessu fastari grund-
völl undir skiftingu innflutn-
ingsleyfa, en verið hafði.
Skýrslusöfnun þessari var lok-
ið síðari hluta ársins. Hafa síð-
an verið gerðar úthlutunar-
skrár eftir skýrslunum og sum
ar þeirra þegar verið teknar
í notkun nú. Verða skýrslur
þessar væntanlega lagðar til
grundvallar í aðalatriðum við
úthlutun leyfa á þessu ári.
Að gefnu tilefni skal eftir-
farandi tekið fram um innflutn
ing ávaxta, bifreiða, leikfanga
og skrautvara:
Þurkaða ávexti hefir verið
reynt að flytja inn eftir því,
sem unt hefir verið, enda hafa
þeir verið fáanlegir hjer mest-
an hluta ársins. Nýja ávexti
var ekki unt að flytja inn fyrri
hluta ársins, vegna erfiðleika
á flutningum. Þegar rætast fór
úr flutningavandræðunum, var
komið fram á vor og þótti þá
ekki fært að flytja þá, vegna
skemdarhættu. Seint á s. 1.
sumri veitti ráðið innflutnings
leyfi fyrir um 360 smál. af
nýjum eplum. Komu þau hing
að íyrir jólin. Sítrónur hafa
verið fluttar inn alt árið. Nú
nýlega hafa verið veitt innflutn
ingslejTi fyrir nokkru af þurk-
uðum, nýjum og niðursoðnum
ávöxtum. Mun Viðskiftaráðið
leyfa innflutning ávaxta eftir
því, sem skiprúm og aðrar á-
stæður frekast leyfa.
Viðskiftaráðið veitti engin ný
leyfi fyrir bifreiðum s. 1. ár. Á
árinu voru þó fluttar inn . .
nýjar íólksbifreiðir, sem Bif-
reiðaeinkasalan hafði keypt á
Grinu 1942, fyrir milligöngu
Viðskiftanefndar. Einnig voru
fluttar inn notaðar fólks
bifreiðir, sem Gjaldeyris- og
innfl.utningsnefnd hafði veitt
innflutningsleyfi fyrir á árinu
1942.
Síðan Viðskiftaráðið íók til
starfa, hefir það ekki veitt nein
ný gjaldeyrisleyfi fyrir leik-
föngum, keramikvörum, skraut
vörum úr gulli og silfri eða
öðrum þeim vörum, sem hægt
er að nefna glysvarning og
óþarfa.
Árið 1942 nam heildarinn-
flutningurinn kr. 248,02 milj.,
en árið 1943 nam hann 247,9
milj. Verslunarjöfnuður var
óhagstæður s. 1. ár um kr. 14,09
milj., en árið 1942 var hann ó-
hagstæður um kr. 47,6 milj.
Innstæður bankanna erlendis
hafa hins vegar aukist á árinu
um nál. 153,7 milj. kr.
Búast má við, að vöruútveg-
un frá Ameríku verði nokkru
erfiðari á yfirsandandi ári en
verið hefir, og að fleiri vöru-
tegundir verði skamtaðar til út
flutnings en áður.
Viðskiftaráðið hefir látið
gera hákvæmlega sundurliðaða
áætlun um vöruþörf landsins á
þessu ári. ‘ Þessi áætpn hefir
verið send sendiskrifstofum Is-
lands í Washington og London,
ásamt rökstuddri greinargerð
fyrir því, hvers vegna hlutað-
eigandi vöru er þörf. Má gera
ráð fyrir, að áætlunin verði
höfð til hliðsjónar við úthlut-
un til íslands í þeim vöruflokk
um, sem takmarkaðir verða til
útflutnings.
II. Flutningsmál.
Eins og áður er sagt, var tal-
ið að i byrjun ársins 1943
lægju um 40.000 smál. af vör-
um í höfnum vestan hafs og
biðu flutnings. Þessi vörusöfn-
un sem aðallega hafði orðið til
síðustu mánuði ársins 1942, var
að skapa öngþveiti í flutnings-
málunum, sem varð að ráða
fram úr. Jafnframt því, sem
Viðskiftaráðið dró úr nýjum
leyfisveitingum til vörukaupa
í Ameríku, eftir því, sem fram
ast var unt, var reynt að korha
skipulagi á vöruflútningarta,
er trygði flutninga brýnustu
nauðsynja fyrst og fremst og
síðan jafnaði aðra vöruflutn-
inga, þannig, að ekki þurfti að
koma til þess að þurð yrði á
einstökum vörutegundum, með
an óþarflega kæmi af öðrum.
I þessu skyni var gerð skrá yf-
ir allar vörur, er flytjast áttu
frá Ameríku, þar sem vörurn-
ar voru flokkaðar með tilliti til
þesSj hve telja mátti þær nauð
synlegar. Þessi skrá var síðan
send afgreiðslu Eimskipafje-
lagsins í New York og lagt fyr-
ir hana að bóka vörur til flutn-
ings í samræmi við niðurröðun
vöruflokkanna.
Nokkrum nauðsynjavörum
svo sem skömtunarvörum, fóð-
urvörum, olíum, áburði og
timbri, er að mestu ráðstafað
í hvert einstakt skip hjeðan.
Samkvæmt skýrslu, er Við-
skiftaráðinu barst, laust eftir
áramótin, nam þá vörumagn í
New York, bókað til flutnings,
um 7.000 smál. eftir að ráð-
stafað hafði verið í skip, sem
þá voru í New York. Nokkur
hluti þessara vara mun þó ekki
hafa verið tilbúinn til af-
greiðslu.
Síðastliðið ár voru fluttar
hingað til lands frá Ameríku,
samtals 84.645 smál. af vörum.
Þar af voru fluttar með skipum
Eimskipaíjelagsins ca. 34.732
smál.; með þremur fastleigu-
skipum ca. 31.077 smál. og
með aukaleiguskipum og skip-
um á vegum herstjórnarinnar
18.836 smál.
Um allar flutningaráðstafan-
ir hefir orðið að vera samvinna
við Eimskipafjelag Islands. Hef
ir sú samvinna verið hin ákjós-
anlegasta. Segja má einnig, að
afskifti ráðsins af flutningsmál
um hafi mætt skilningi hjá inn
flytjendum.
Ástandið í flutnihgamálun-
um mun verða all erfitt fyrstu
mánuði þessa árs, einkum á
meðan stendur á flutningi á-
burðar, en að óbreyttum nú-
verandi aðstæðum og skipa-
kosti má gera sjer vonir um,
að það lagist nokkuð, er á árið
líður.
III. Skömtunarmál.
Framkvæmd matvælaskömt-
unarinnar var með svipuðum
hætti s. 1. ár eins og undanfarin
ár. Verslunarbirgðir af skömt-
unarvörum voru í ársbyrjun
1943, 7.277 smál. en í árslok
6.735. Innflutningur skömtun-
arvara nam s.l. ár 18.106 smál.,
en árið áður 18.676 smál. I
þessum mánuði kom hingað all
mikið af kornvörum, og hafa
því birgðirnar aukist nokkuð
frá því um áramót. Matvæla-
skamtar voru óbreyttir frá því
sem áður var, nema hvað kaffi
skamtur var lítið eitt aukinn.
Úthlutun skömtunarvara til
iðnfyrirtækja var á árinu, sem
hjer segir:
Brauðgerðarhús fengu 133%
úthlutun, miðað við meðal mán
aðar notkun á árinu 1938.
Iðnfyrirtækjum þeim, er
framleiddu tollvöfu, var sjer-
staklega ákveðinn skamtur af
Vioskiftamálaráðuneytinu. —
Framh. ú 5. síðu