Morgunblaðið - 05.02.1944, Blaðsíða 7

Laugardagur 5. febrúar 1944
MORÖUNBLAÐIÐ
T
Brjei irá Riþingi:
Lögvernduðu ráni afstýrt — Óttinn við at-
vinnuleysi — Kjör og valdssvið forseta
EIGNA-AUKASKATTUR-
INN, hið lögverndaða rán, sem
verið hefir aðal-umbótamál
vinstri flokkanna siðastliðin 2
ár, er í bili úr sögunni. Efri
deild feldi s.l. miðvikudag
frumvarp þeirra Haraldar Guð
mundssonar og Brynjólfs
Bjarnasonar um þessi efni. —
Móti frv. greiddu atkvæði
Sjálfstæðismenn allir og Jónas
Jónsson, en annar þingmaður
Alþýðuflokksins í deildinni,
Guomundur í. • Guðmundsson,
var fjarstaddur atkvæðagreiðsl
una. Fjell frumvarpið því með
jöfnum atkvæðum.
Þáttur í herferð.
ÞESSI afgreiðsla eignaauka-
skattsins er merkilegri en
margir gera sjer í hugarlund
í fljótu bragði. Alt frá því að
síðustu kosningum lauk, hafa
vinstri flokkarnir þrír á þingi
æst hver annan upp til áhlaupa
í skattamálunum. Eignaauka-
skatturinn var einn þátturinn
í þeirri herferð. Það var þó í
upphafi vitað að ýmsum gætn-
ari Framsóknarmönnum hraus
hugur við slíkum aðferðum í
skattamálum.En meðan beiskja
kosningabaráttunnar og kjör-
dæmabreytmgarinnar heltók
hugí þeirra, gátu þeir ekki
neitað sjer um þá fróun, sem
þeim þótti í fantatökum þessa
nýja fyrirbrigðis í skattalög-
gjöf. En aukin rósemí hugans
sýndi þessum mönnum út í
hverja ófæru var stefnt. Þrátt
fyrir það greiddu þó allir Fram
sóknarmenn í Ed. nema Jónas
Jónsson atkv. með frv. er það
nú yar felt.
Það er rjett að því sje veitt
athylgi, að fyrst og fremst er
það afarhörð mótspyrna Sjálf-
stæðismanna á þingi, sem kom
ið hefir í veg fyrir samþykt
eignaaukaskattsins. A síðasta
þingi stóðu langar og mjög
harðar deilur um málið. Fór
því svo þá, sem kunnugt er, að
frv. dagaði uppi í Nd. án þess
þó að 1. umr. lykist um það
þar.
Sjálfstæðismenn hlutu að
taka þessa afstöðu. Með slík-
um skatti var ráðist að sjálfum
hyrningarsteini sjereignaskipu
lagsins, eignarjetti einstakling
anna. Og um þetta voru kom-
múnistar ekki myrkir í máli.
Með því var byrjað á byrjun-
inni, annað átti svo að fylgja á
eftir. Hönd skattalöggjafans
átti að fara rænandi og rupl-
andi um eigur borgar-
anna og í kjölfar ránsins og
hrunsins, sem af því leiddi, átti
síðan að fylgja þjóðnýting at-
vinnufyrirtækjanna.
Þessari árás hefir i bili ver-
ið hrundið. Vafalaust verður
hafin ný sókn að sama marki.
Sjálfstæðismenn á Alþingi eru
þess albúnir að mæta henni.
Oítinn við atvinnuleysi.
EN í sambandi við eigna-
aukaskattinn er tímabært að
minnast á annað atriði. -— Nú
þegar eru hafnar all-miklar
Lánlaust tiltæki
umræður um atvinnumál fram
tiðarinnar og þá hættu, sem
vera kann á því, að atvinnu-
leysi skapist. Lítum á það, í
fljótu bragði, hvernig líklegast
sje að afstýra atvinnuleysi að
styrjöldinni lokinni. Það er
stefna og skoðun Sjálfstæðis-
manna, að öruggasta trygging-
in gegn því, sje sú, að atvinnu-
fyrirtækjum og einstaklingum,
er atvinnurekstur stunda, gef-
ist nokkurt tækifæri til þess
að treysta hag sinn, meðan
möguleikar eru til þess. Það er
jafnframt stefna þeirra, að
ríkissjóður taki verulegan
skerf af hátekjum til sameig-
inlegra þjóðfjelagsþarfa. — En
fyrst og fremst þurfi þó skatt-
heimtan að vera innan þeirra
takmarka, að ekki sje komið í
veg fyrir hóflega eignasöfnun
borgaranna. Þessi stefna er ein
föld og skýr. Hún miðast við
tvent, annars vegar að vel sje
sjeð fyrir hinum sameiginlegu
þjóðfjelagsþörfum, og þess
hinsvegar gætt, að grafa ekki
undan heilbrigðri efnahags-
starfsemi einstaklingsins.
Stefna kommúnista og sósí-
alista byggist á alt öðru. Tak-
mark þeirra er niðurrif ein-
staklingsrekstrarins á atvinnu-
fyrirtækjunum. Ríkisrekstur-
inn er þeirra meginstefnumið.
Atvinnuleysi óumflýjanlegt.
EN TIL HVERS myndi
framkvæmd þessarar stefnu
kommúnista leiða nú?
Atvinnufyrirtæki þjóðarinn-
ar kæmu örsnauð út úr styrj-
Öldinni. Varasjóðir þeirra væru
tæmdir, sjálf framleiðslutækih
úrelt og ónýt, framtak einstak-
lingsins lamað. Slíkur efna-
hagur atvinnufyrirtækjanna
hlyti að leiða til atvinnuleysis
og vandræða. Endurnýjun eða
aukning framleiðslutækjanna
væri ókleif. Fyrir því hefði
skattránsstefnan sjeð.
En myndi þá ekki ríkið geta
hlaupið undir bagga og rjett
atvinnulífinu hjálpandi hönd
og trygt öllum brauð og at-
vinnu? Því má hver trúa sem
vill, að viturlegt sje að treysta
á slíkt allsherjarbjargráð af
hálfu ríkisvaldsins, enda þótt
það hefði rúið borgarana eign.-
um sínum og þannig komist yf
ir mikið fje. Alt fram til þessa
tíma hefir fjármálapólitík ís-
lenska ríkisins ekki borið það
af fjesýslu borgaranna að hag-
sýni og viturleik, að ástæða sje
til þess, að treysta á allsherj-
arforsjón hins opinbera í öllu
atvinnulífi þjóðarinnar. —
Reynslan myndi því trúlegast
verða sú, að jafnhliða því, að
borgararnir stæðu rúnir að
eignum yfir hrynjandi atvinnu'
fyrirtækjum, stæðu fjárhirslur
ríkissjóðs tómar, og með öllu
ófærar um aðstoð við fram-
Ieiðsluna- eða aðrar fram-
kvæmdir, er atvinna fólksins
byggist á.
Nauðsynlcgt að bregða upp
slíkri mynd.
ÞAÐ erekki að ófyrirsynju
að slíkri mynd er brugðið upp
hjer. Sprettur það fyrst og
fremst af því, að um það þarf
ekki að fara í neinar grafgötur
að andstæoingar sjereignar-
skipulagsins stefna rakleitt að
því að gera hana að bláköld-
um veruleika. Þegar svo þessi
staðreynd blasir við, mun
henni verða gefið nafnið, upp-
gjöf auðvaldsskipulagsins. Þá
er ætlunin að benda fólkinu,
atvinnulausu og örvingluðu á
lausnarorðið, stofnun komm-
únistisks þjóðskipulags. Nauð-
synlegur jarðvegur og undan-
fari slíks skipulags, er at-
vinnuleysi og örbirgð.
Út frá því, sem hjer hefir
verið sagt, verður að líta á
skattránsstefnu verulegs hluta
hinna svokölluðu vinstriflokka
á Alþingi. Og það skiftir veru-
legu máli, að ekki einungis for
vígismenn sjereignarstefnunn-
ar og einstaklingsframtaksins,
heldur og allur almenningur í
landinu, geri sjer þetta ljóst
áður en hin skipulagða mold-
vörpustarfsemi hefir leitt böl
atvinnuleysiins yfir þjóðina.
Kjör og \ aldssvið forseta,
JAFNHLIÐA því, að Alþingi
starfár nú að því, sníða reglur
um kjör og valdssvið forseta
lýðveldisins íslands, er það
mál mjög oíarlega á baugi með
þjóðinni. Fer það mjög að von-
um. Svo virðist sem flestar
raddir frá þjóðinni hnígi í þá
átt að forseti skuli þjóðkjör-
inn. Innan þingsins á það einn-
ig vaxandi fylgi að fagna.
Enda þótt jeg hafi frá upp-
hafi talið eðlilegt og sjálfsagt,
að forseti sje þjóðkjörinn og
kosinn á sem beinasta hátt af
þjóðinni, dyljast mjer þó ekki
ýmsar hættur, sem í því felast.
Þegar íslendingar eignast inn-
lendan þjóðhöfðingja veltur
mikið á því, að hann geti orð-
ið þjóðinni nokkurskonar sam-
einingartákn. Hann þarf því
helst að vera hafinn upp yfir
hið pólitiska þras um dægur-
málin.
Eins og hinni pílitísku víg-
stöðu nú er háttað hjer á landi,
má búast við því að forseta-
kosning yrði harðpólitísk og
leiddi til stórfeldrar kosninga-
baráttu með flokkunum og
þjóðinni í heild.
I þeirri kosningabaráttu
myndu ýms óvægin ummæli
falla um forsetaefnin og hinn
væntanlega forseta. Forseta-
efnin yrðu þannig sett á sama
bekk og frambjóðeodur í kjör-
dæmum við þingkosningar. -—
Þau yrðu að vera við því búin
að sóðafenginn áróður gei'ði a.
m. k. tilraun til þess að velkja
mannorð þeirra og æru. Fram
hjá því yrði trauðla komist í
þessu landi fámennisins, þar
sem allir þekkja alla.
Því verður ekki neitað, að
slík kosningabarátta væri dap
urlegur inngangur að valda-
töku hins fyrsta íslenska lýð-
veldisforseta. En verst væri
það þó, að verulegur hluti þjóð
arinnar hefði e. t. v. mist auga
af því sameiningartákni, sem
hver þjóð verður að sjá í þjóð-
höfðingja sínum.
En þrátt fyrir þetta verður
því þó ekki haldið fram hjer,
að forseti skuli þingkjörinn. —
Gallar þess fyrirkomulags eru
einnig miklir þótt með því sje
að mestu sneitt fram hjá þeim
göllum, sem hjer var lýst á
þjóðkjörinu.
Það er hjer fyrst til að telja,
að í lýðræðislandi er svo jafn-
an talið að alt vald komi frá
þjóðinni. Það sýnist því þegar
af þeirri ástæðu rjett, að þjóð-
in kjósi sjálf æðsta valdsmann
sinn. En einn megingallinn á
þingkjöri íorseta til frambúðar
er öryggisleysi, sem í því felst.
— Með því er þröngum hring
flokksstjórna veitt úrslitavald
um val forsetans. Með slikum
hætti gæti val forseta hæglega
orðið að verslunarmáli milli
flokka a. m. k. á meðan eng-
inn einn flokkur hefir hreinan
meirihluta þingmanna. — Væri
með því stefnt út í fullkomna
ófæru. Gegn þessu má benda á
á það, að fram til þessa tíma
heíir Alþmgi kosið þann mann
er fer með æðsta vald til bráða
birgða, þ. e. ríkisstjóra. Hefir
sá háttur þótt geíast vel. En
fjarri fer því, að það verði
notað, sem úrslita röksemd
fyrir þingkjöri framvegis. —
Hjer var um algert bráðabirgða
ástand að ræða, sem ekki
verður jafnað við, er fastri
skipan hefir verið komið á lýð-
veldi og forseti kjörinn til
langs tíma.
Eins og kunnugt er, er rík-
isstjóri nú aðeins kjörinn til
eins árs.
Um valdsvið væritanlegs for
seta, verður ekki fjölyrt að
sinni. Sumir hafa talið nauð-
syn bera til þess, að forseti
hefði all-mikil völd og stór-
um meiri en konungur, þar
sem er þingbundin konungs-
stjórn. í raun rjettri er það
ekki óeðlilegt, þótt einmitt nú
sje það álit margra í landinu,
að forseti þurfi að hafa all-
mikil völd. Til þess er ástandið
á Alþingi ærin ástæða. En þeg-
ar framtíðarstaða forsetans er
ákvörðuð, má ekki reikna með
slíku ástandi sem varanlegu.
An þess að ræða hjer, hvort
heppilegt sje, að forseti lýð-
ingum mjög óheppilegt að fá
þjóðhöfðingja sínum mikil völd
og áhrif á hina pólitísku fram-
kvæmdastjórn. Er þar fyrst til
að telja, að slík aðstaða hins
æðsta valdsmanns, hlyti óhjá-
kvæmilega að draga hann inn
í hina óþyrmilegu pólitísku bar
áttu í landinu. í öðru lagi er
það vitað, að það er í algeru
ósamræmi við eðlisfar íslend-
inga, að einn maður hafi mjög
mikil völd, t. d. ámóta og for-
seti Bandaríkjanna hefir. Að
sinni verður þetta ekki rætt
hjer nánar.
Oleikur við ríkisstjóra.
UNDANHALDSMENN í sjálf
stæðismálinu hafa nú tekið upp
þá stefnu að beita ríkisstjóra
fyrir sig í undanhaldi sínu og
sviksemi við hinn íslenska mál
stað. Þessi misnotkun ríkis-
stjórabrjefsins byggist í fyrsta
lagi á íölskum forsendum. I
brjefi sínu til forseta samein-
aðs Alþingis lagði ríkisstjóri á
það áherslu, að ekki yrði horfið
frá því ráði að lýðveldi yrði
stofnað í sumar og skilnaður
færi fram. I öðru Aagi gera und
anhaldsmenn ríkisstjóra tak-
markaðan greiða með því að
halda á lofti þjóðfundarhug-
myndinni og þeirri rökrjettu af
greiðslu, sem hún hefir hlotið
hjá lýðveldisnefnd með hinni
ítarlegu greinargerð hennar, er
fyrir skömmu hefir verið birt
og alþjóð hefir skilið og metið
rjettilega.
Er það illa farið að undan-
haldsmenn hafa nú tekið það
ráð, að reyna að draga persónu
ríkisstjóra niður i svað niður-
lægingar sinnar og rökþrota fyr
ir vonlausum málstað.
S. Bj.
Stríðstryggingar
veldisins hafi mikil völd, má
benda á það, að miklar líkur
eru til þess, að það væri íslend
lækka
London: — Stríðshættutrygg
ingar hafa lækkað gríðarlega
mikið, eða meiri en dæmi eru
til áður frá því að aðstaða
bandamanna í höfunum batnaði
til muna í fyrasumar. Tilkynn-
ing um þetta var gefin út af
Stríðstryggingaskrifst. bresku
stjórnarinnar.
Fyrir vörur, sem fluttar eru
til og frá Stóra-Bretlandi hafa
iðgjöld á öllum vörutegundum
nema þremur lækkað um 10%.
Yfirleitt hafa iðgjöld fyrir
tryggingar um öll nöf lækkað
mjög mikið.
Vilja hirða
tryggingarfjeð;
Frá norska
blaðafulltrúanum.
Frá Stokkhólmi berast þær
fregnir, að samkv. áreiðanlegri
fregn frá Osló hafi Þjóðverj-
ar heimtað að fá útborgað líf-
tryggingarfé þeirra manna, scm
þýskir nazistar hafa dæmt til
dauða.