Morgunblaðið - 12.02.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 12. febrúar 1844
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigíús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefúnsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
t lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Tvö að baki — eitt
íramundan
ÍSLENSKA ÞJÓÐIN var um svo margar aldir bæld
og kúguð, að það er e. t. v. ekki rjett að dæma of hart
J)á menn, sem höfðu vantrú á eigin mætti þjóðarinnar
til sjálfstæðis og fullveldis, er fyrstu fjörkippir endur-
vakningarinnar fóru um þjóðarlíkamann og boðuðu það,
sem koma skyldi, baráttu fyrir sjálfstæði og frelsi.
í dag á vantraustið engan rjett á sjer lengur.
Við höfum reynsluna að baki. Órækar sannanir. Þær
staðfesta, að við eigum með- rjettu að tengja rniklar von-
ir við það, sem er framundan.
Tvö tímabil .undangenginna ára í sögu þjóðarinnar,
bæði á þessari öld, tala sínu máli. Hið fyrra er heima-
stjómartímabilið frá 1. febrúar 1904, er stjórn „sjermál-
anna“ varð innlend, fyrsti íslenski ráðherrann með bú-
setu í Reykjavík og ábyrgð gagnvart Alþingi tók við
embætti. Hið síðara er fullveldistímabilið frá 1. desem-
ber 1918, er Danir viðurkendu sjálfstæði og fullveldi
landsins.
Við höfum nýlega minst 40 ára afmælis innlendrar
stjórnar. Dómsmálaráðherra, dr. Einar Arnórsson, flutti
þá í útvarpið ræðu, er síðan birtist hjer í blaðinu. Um
einkenni og áhrif heimastjórnartímabilsins komst hann
m. a. þannig að orði: „Með innlendri stjórn í sjermálum
landsins hefst nýtt tímabil í sögu þess. íslenskur ráð-
herra skildi landsmenn og þarfir þeirra, en danskur ráð-
herra gerði eðlilega hvoifugt. Nú tók stjórn og þing að
snúast af alefli að framfaramálum landsins. Með stofn-
un íslandsbanka kom veltufje nokkurt inn í landið.
Sjávarútvegur landsmanna og verslun gerbreyttist með
því. Símasambandið við útlönd markar þó dýpst spor
um verslunarháttu. Dönsku selstöðuverslanirnar dragast
saman og hverfa smám saman með öllu. íslenskir heild-
salar, íslenskir kaupmenn og kaupfjelög taka verslun-
ina í sínar hendur. Togaraútgerðin og mótorbátaútgerð-
in kemur smám saman í stað ,,kútteranna“ og opnu bát-
anna. Lögð er meiri rækt við vegagerð og brúa. Farið er
að sinna hafnargerðum og lendingarbótum. Skógrækt
og sandgræðsla er hafin. Vitar eru reistir. Innlendar vá-
tryggingastofnanir rísa upp til tryggingar gegn eldsvoða
og sjóslysum skipa. Innlend lagakensla kemst á og síðar
háskóli settur á stofn, og lög sett um kennaramentun,
barnafræðslu og búfræði“. Allt þetta og margar fleiri
myndir álíka • frá heimastjórnartímabilinu, talar sínu
máli..
Svo kom fullveldisviðurkenningin 1918. Gerðust þá
enn snögg umskiptL Gömlu stjórnmálaflokkarnir, sem
höfðu marga hildi háð í baráttunni við danska valdið,
riðluðust, og ný flokkaskipting varð senn til. Mismunandi
þjóðmálastefnur, mismunandi afstaða til meðferðar fjár-
mála, fyrirkomulags atvinnurekstrar og innri stjórn-
skipunar, skipti mörkum. Þjóðin einbeitti huganum að
innri umbótum og fjelagslegri framþróun. Landið tók
enn á sig annan blæ. Samgöngum á sjó og landi fleygði
fram. Fræðsla og mentun varð almenningseign, senni-
lega í ríkari mæli en víðast annars staðar. Iðnaður til
sjós og lands varð aflgjafi bættrar efnahagsafkomu og
meiri velmegunar. Síldarverksmiðjur risu upp. Nýtísku-
byggingarlist hjelt innreið sína. Nýrækt huldi móa og
mýrarfen. Það varð nýtt tímabil.
Framundan eru enn tímamót. Þriðja tímabilið bíður,
— lýðveldistímabilið. — Hillir ekki þar undir vakningu
nýrra átaka, upphaf nýrra dáða? Ber ekki það tímabil í
skauti sínu vonir þjóðfjelagslegra umbóta og endursköp-
unar. Vísar ekki sá nýi tími kyrstöðu á bug og opnar
hlið nýrra framfara, eins og fyrirrennarar hans hafa gert?
Sjá menn engan árroða þjóðfjelagslegrar einingar? —
Skynja menn enga eftirvæntingu í því að standa nú með
tvö tímabil framfara að baki, — ög eitt, hið langþráðasta
framundan,— rjett við bæjardyrnar?
Erlenf yfirlit.
• ÞAÐ SEM mest er nú rætt
um af viðburðum í styrjöldinni,
* er tvímælalaust barátta land-
. gönguherja bandamanna fyrir
suðvestan Róm, og virðist út-
litið þar sem stendur vera held
ur landgönguliðinu í ohag.
Svæði það, sem bandamenn
hafa þarna á valdi sínu, er ekki
stærra en svo, að það' er undir
stöðugrí skothríð úr fallbyss-
um Þjóðverja, bæði smáura og
stórum. og ennfremur nota
Þjóðverjar skriðdreka sína til
þess að skjóta á stöðvar jand-
gönguliðsins. Veður hefir að
undantörnu verið þannig um
þessar slóðir, að bandamenn
hafa ekki getað beitt flugher
sínum nema að litlu leyti, en í
gær hóf hann allmiklar árásir
á bakstöðvar Þjóðverja. —
Roosevelt forseti sagði biaða-
mönnum í dag á hinum vikii-
lega viðræðufundi sínum við
þá, að ástandið væri ískyggi-
legt, en bandamenn hefðu þó
enn yfirráðin í lofti og á sjó á
þessum slóðum, en veðrið hefði
gert það að verkum, að ekki
hefðu orðið full not flugflotans,
og bæðu nú bandamenn um
betra veður. •
Þjóðverjar gera stöðugt liat-
röm áhlaup á stöðvar banda-
manna 'þarna og segjast þeir
hafa náð nokkrum stöðum á
vald sitt, meðal annars járn-
brautárstöðina við Aprilia, en
þar virðast bardagar hafa ver-
ið harðastir að undanförnu.
Einnig virðast Þjóðverjar ný-
lega hafá fengið liðsauka, þar
sem er 65. herfylkið. Hvorir-
tveggja Segjast hafa tekið
marga fanga síðan átökin hóf-
ust þar'ná, bandamenn yfir
2000, en Þjóðverjar um 40Ö0.
— Ekki er ólíklegt, að dragu
íari þarna til úrstlita á annan-
bvorn veginn, en þó getur þess
enn orðið alllangt að bíða. —
Sunnar á Ítalíu verður ekki tai
ið að aðstaðan hafi breytst, þó
að bardagar sjeu stöðugt harðir
★
A austurvígstöðvunum sækja
Rússar jafnt og þjett fram, þótt
sóknin hafi verið nokkru liæg -
ari síðari hluta þessarar viku
en áður. Hafa Rússar nú hrak-
ið Þjóðverja af svæði því, sem
þeir hjeldu áður íyrir ausían
Dnieper, við Nikopol, og virð'-
ist svo, sem borg þessi sje nú
í höndum Rússa. Norðar herða
Rússar sóknina til hins mikil-
væga þýska virkis, Luga, og
nálgast það stöðugt, en hafa
hinsvegar ekki sótt frekar inn
í Eistland, og mun þar nú vera
hlje" á bardögum að mestu.
Rússar segja stöðugt frá bar-
áttu við innikróað lið Þjóð-
verja við Mið-Dnieper, og virð-
ist mega ráða af þýskum fregn
um, að þar eigi stórorustur sjer
stað, þótt Þjóðverjar hafi ekki
þarna, eins og þeir gerðu við
Stalingrad, viðurkent neina
innikróun þýskra sveita. Rúss-
ar eru nú komniv langt vestur
í Pólland og tekur leiðin til
Curzon-línunnar mög að stytt
ast fyrir þá.
★
Bandaríkjamenn hafa með
mikilli innráS náð meiri hluta
Marshall-eyjaklasans, á . sitt
vald, og er það þeim mikjll
hægðarauki í frekari sókn á
hendur Japönum um þessar
slóðir. ‘ i
X
'i
i
\Jí(uetjl álripar:
Ú Á
«*« •*« ♦tt<t******'>**lM^<’*********«H»*^H**4^ O C> ^ i1^****^*** ^
aaÍeaci
iíj^inu
Skemtanalíf bæjarins.
HAFT ER á orði, að skemtana-
líf hjer í höfuðborginni sje svo
fáskrúðugt, að til vandræða þyk-
ir horfa. Hefir kveðið svo ramt
að þessu, að bæjarstjórnin hefir
látið málið til sín taka og skipað
sjerstaka nefnd manna til að at-
huga málið og gera tillögur til
úrbóta.
Rjett er það, að ekki eru skemt
anir bæjarins fjöbreyttár um of,
en einhverntíma hefir þó verið
minna um dægradvöl fyrir al-
menning en nú er. Það fer eftir
aldaranda og tísku, hvað menn
kalla skemtanir. Kirkjubrúðkauj!'
in hafa ekki sama aðdráttarafl
nú einsog á dögum Gests Pálsson
ar, þó enn þyki mörgum gaman
að vera viðstaddur slíka athö+n.
Fjórir Reykvíkingar hafa sent
mjer brjef um skemtanalífið.
Þeir hafa sínar hugmyndir um,
hvað sje góð og holl skemtun.
Þeir fjelagar segja:
Hjólaskautar og keilu-
spil.
„Við sitjum hjer fjórir reyk-
vískir borgarar og ræðum um
kvikmyndahúsin og aðrar skemt
anir almennings. Okkur finst
það sárgrætilegt að horfa upp á
unga fólkið ráfa fram og aftur
um Austurstræti kvöld eftir
kvöld, auðsýnilega í reiðuleysi
og vandræðum með tímann. Það
er talað um að byggja verði
skemtistað handa unga fplkinu
og beinast raddir áð góðu veit-
ingahúsi. Þvílík framsýni. Okk-
ur öllum, eins og svo fjölda mörg
um öðrum, ber saman um að nóg
sje af slíkum stöðum, það viðast
vera nógu mörg böll og drykkju-
skapur, þótt ekki sje byggt nýt't
gróðurhús fyrir slíkt.
Það, sem vantar, er stórt
skemtihús, t. d. stórir salir fyrir
hjólaskauta og keiluspil („bow-
ling“), þokalegir og rúmgóðir.
Einn okkar hefir verið í Ameríku
svo árum skiptir, og segir hann
að slíkir staðir sjeu mjög fjöl-
sóttir af unga fólkinu, enda góð
íþrótt að dansa á hjólaskautum
eftir góðri hljómlist. Ekki mega
menn skilja þetta sem dansleiki
svipaða þeim, sem við eigum að
venjast, nei langt frá því. Þessa
staði sækir unga fólkið í þúsunda
tali erlendis og þar skemtir ■ það
sjer á heilbrigðan hátt. „Bow-
ling“ eða keiluspil, er mjög
skemtilegur leikur fyrir fólk á
öllum aldri, enda sótt afar mikið.
Þetta er góð leið til þess að
draga unga fólkið inn af götunni,
kanske það fækkaði daglegum
innbrotum, reiðuleysis- og fá-
ráðlingsverkum unglinganna
hjer í höfuðstaðnum.
Kvikmyndahúsin.
UM BÍÓIN viljum við segja
þetta: Það virðist harla einkenni
legt, að miðasala hefst kl. 1 e. h.
og fólki er neitað um miða, sem
kemur einni eða tveim mínútum
eftir þann tíma. Um góð sæti er
ekki að tala nema fyrir einhverja
vini. Eiga stúlkurnar nokkuð
með að halda miðum í það óend-
anlega fyrir vini sína eða lofa
heilum bekkjum fyrir þann tíma
sem miðasala á að hefjast. Slíkt
hlýtur að eiga sjer stað þar sem
fólk, er bíður við dyrnar kl. 1,
fær aðeins Ijeleg sæti. Vilja ekki
rekstursmenn bíóanna líta a
málið. það vekuf almeriná öa-:
nægju fólks, sem ekki þekkja
persónulega afgreiðslustúlkurnar.
Hisskilningur fjór-
menninganna.
ÞAÐ er ástæða til að taka sjer-
' staklega til athugunar síðari
hluta brjefs fjórmenninganna,
þar sem þeir ræða um kvik-
myndahúsin. Ummæli þeirra eru
! á misskilningi bygð og vafalaust
ókunnugleika. Dómur þeirra um
j afgreiðslustúlkur við aðgöngu-
miðasölu ^ru sleggjudómar og
tilefnislausir. En þar sem fleiri
en brjefritararnir kunna að
.hugsa líkt og þeir, er sjálfsagt,
j að segja söguna eins og hún geng
ur til. Það vill svo til að mjer er
; sjerstaklega kunnugt um þessi
mál.
Það hefir tíðkast hjer í bæ í
fjölda mörg ár, að hægt hefir
| verið að tryggja sjer aðgöngu-
, miða að kvikmyndasýningu með
því að hringja í síma og biðja
| um að taka frá fyrir sfg. Þetta
hefir þótt þægilegt. Það er svo
ástatt hjá mörgum, t. d. vegna
vinnu, eða fjarlægðar, að þeir
geta ekki komið því við að fara
um miðjan dag til að sækja miða.
jVið þessa tilhögun hefir enginn
haft neitt við að athuga hingað
til og vonandi verður henni og
haldið áfram.
Afgreiðslustúlkurnar í kvik-
myndahúsunum hafa ekki gert
annað en það, sem þeim ber
skylda til í starfi sinu og því á-
stæðulaust að veitast að þeim.
Það geta ekki allir kornist að
sama kvÖldið í kvikmyndahús og
ef heppnin er ekki með í þetta
skifti, þá er ekkert við því að
gera.
Nokkur skemtiatriöi.
EN ÞAÐ var verið að tala um
skemtanir og leiki fyrir fólkið.
Fjórmeningarnir tala um unga
fólkið, sem ráfar eirðarlaust um
Austurstræti. Hversvegna notar
þetta fólk sjer ekki af þeim skemt
unum, sem á boðstólum eru. Hjer
í bæ eru starfandi fjöldi íþrótta-
fjelaga, sem hafa ágæta æfinga-
sali. Hundruð ungra manna og
kvenna eyða frístundum með því
að iðka hollar^íþróttir hjá fje-
lögunum. Aðrir fara á skauta á
Tjörninni þegar til þess viðrar.
Hundruð manna fara í frístund-
um' sínum á skíði á veturna.
Margir sækja málfundi, safnast’
sáman til að spila á spil, eða
eru í lestrarfjelögum. Fleira og
fleira mætti nefna, sem heilbrigð
æska eyðir frístundum sínum
með. Tækifærin eru nóg, ef menn
vilja koma auga á þau. En ráðið
er ekki, að ráfa um Austurstræti
kvöld eftir kvöld og nöldra um
að „ekkert sje Hægt að gera“
vegna þess, að það vanti skemti-
staði.
Umræður verða um
olíuleiðslur
London í gærkveldi..
EDWARD R. Stettinius að-
stoðarráðherra Bandaríkjanna
hefir látið svo um mælt, að
bráðlega muni umræður fram
fara milli Bandaríkjastjórnar
og Bretastjórnar, vegna olíu-
málanna við Austur-Miðjarð-
arhaf og mun þá einnig rætt
um ; oiíuleiSslur þær, er
Bandaríkjastjórn hygst að láta
gera þar austur frá.
— Reuter.