Morgunblaðið - 29.02.1944, Blaðsíða 5

triðjudagur 29. febr. 1944.
MORGUNBLÁÐIÐ

GRUNDVÖLLUR VÍSITÖLUNNAR
Álitsgerð Kauplagsnefndar
og hagstofustjóra
í sambandi við kaupdeilu
Dágsbrúnar hefir því oft ver
ið haldið fram, að grundvöll
ur sá, er framfærsluvísital-
an er bygð á, sje rangur. Birt
ist hjer álitsgerð Kauplags-
nefndar og hagstofustjóra
um það mál.
MEÐ BRJEFI dags. 13. jan.
1944, hefir fjármálaráðuneytið
sent oss til umsagnar álit meiri
og minni hluta nefndar þeirr-
ar, er skipuð var til að athuga
grundvöllinn undir útreikningi
framfærsluvísitölunnar.
I sjálfu sjer þurfum vjer
ekki að vera margorðir um nið
urstöður nefndarinnar, þar sem
bæði meiri og minni hluti henn
ar virðist ótvírætt komast að
þeirri niðurstöðu, að grundvöll-
ur vísitölunnar sje í öllum að-
alatriðum rjettur, eftir því sem
um slíkt getur verið að ræða,
sbr. bls. 5 í áliti meiri hlutans
þar sem sagt er „að neysluval,
þáð sem lýsir sjer í hinum 40
heimilisreikningum, sje vel not-
hæft sem grundvöllur fyrir á-
kvörðun á vigtum framfærslu-
vísitölunnar“ og í yfirlitinu fyr
ir framan meiri hluta álitið þar
sem svo segir, að meiri hluti
nefndarinnar hafi komist að
þeirri niðurstöðu, „Að neyslu-
val það, sem lýsir sjer í 40 heim
ilisreikningum, sem nú eru
hafðir til ákvörðunar á vigtum
framfærsluvísitölunnar, muni
ekki vera fjarri því að geta tal-
ist rjett eftirmynd af neyslu-
vali verkamanna alment", o. s.
frv. og í áliti minni hlutans
segir svo bls. 3: .... „Vonlítið
um að gera úr garði vísitölu-
grundvöll sem væri nokkuð að
ráði vissari en þessi, nema þá á
mjög löngum tíma. Mjer virð-
ist vísitölugrundvöllurinn not-
hæfur eins og hann er ....“.
Hvað snertir einstök atriði í
nefndarátlitunum viljum vjer
taka fram, að vjel teljum ekki
nefndarálit minni hlutans gefa
tilefni til neinna athugasemda
af vorri hálfu, en viljum fara
nokkrum orðum um einstök
atriði úr áliti meiri hlutans.
Niðurstöður og tillögur meiri
hluta nefndarinnar má draga
saman í eftirfarandi 4 liði, yf-
irlit hennar sjálfrar framan við
nefndarálitið.
1. Enda þótt meiri hlut)
nefndarinnar eins og fyr segir,
telji neysluval það, sem lýsir
sjer í hinum 40 heimilisreikn-
ingum, vel nothæft sem grund
völl fyrir ákvörðun á vigtum
framfærsluvísitölunnar, þá tel-
ur hann samt öruggara að hafa
réikningana fleiri og gerir það
því 3ð tillögu sinni, að safnað
verði yfirgripsmeiri athugun-
um á neysluvali. í
Um þetta atriði viljum vjer
taka fram: Það er ýmsum örð-
ugleikum bundið að fá fram
mjög marga nothæfa búreikn-
inga. Vjer viljum í þessu sam-
bandi'geta þess, að norska vísi-
talan er bygð ó aðeins 135 bú-
reikningum, og hefir það verið
látið nægja þar í landi. Þó mun
norska þjóðin um 30 sinnum
fjölmennari en hin íslenska.
Kauplagsnefnd fjekk á sm-
um tima um 50 menn til að
halda búreikninga, og voru þeir
valdir úr all stórum hóp manna.
Smávægileg þóknun var greidd
fyrir að halda reikningana. 10
af þessum mönnum gengu úr
skaftinu eða skiluðu ónothæf-
um reikningum, Var þó gengið
mánaðarlega til allra mann-
anna og þeim veittar ýmsar leið
beiningar. Síðar voru þessir 40
menn beðnir að halda áfram
búreikningunum og bætt við
nokkrum bæjarstarfsmönnum,
sem boðist höfðu til að halda
reikninga; út úr þessu fengust
aðeins 22 reikningar, enda var
þá mikil atvinna; og menn hafa
vafalaust ekki gefið sjer tíma
til að halda reikningana. Auk
þess má bendá á, að mjög mik-
ið verk er að vinna úr búreikn-
ingunum. í viðtali, sem nefnd-
armenn meiri hlutans áttu við
Kauplagsnefnd, Ijet annar
þeirra í ljós, að hann teldi, að
halda þyrfti 300 reikninga, til
þess að vænta mætti fullnægj-
andi árangurs. Vjer teljum að
slík rannsókn myndi verða
miklum erfiðleikum bundin og
í rauninni lítt framkvæmanleg.
Meiri hluti nefndarinnar
bendir á það, að þeir 40 menn,
sem fyrir valinu hafa orðið,
sjeu menn með nokkru meiri
fjölskyldubyrði en meðaltalið,
og geti þetta valdið því að fram
íærsluvísitalan sje alt að 2 stig-
um of há, miðað við núgild-
andi verðlag. Sje þetta afleið-
ing þess, að ekki hafi verið Vald
ir menn af handahófi til að
halda búreikningana. Meiri
hluti nefndarinnar gefur sjálf-
ur svarið yið því, hvers vegná
ekki var valið að handahófi,
sem sje „að ómögulegt var tal-
ið að fá fram slíkt úrval meðal
annars af því, að ekki er hægt
að skylda menn til þess að færa
þesskonar reikninga og hins
ennfremur, að óhjákvæmiiegt
var talið að velja sjerstaklega
hæfa menn til þess að fá fram
nothæfa , heimilisreikninga“
svo notuð sjeu orð nefndarinn-
ar á bls. 3. Er oss kunnugt um,
að þannig hefir einnig vérið
litið á erlendis við samskonar
búreikningarannsóknir. Auk
þess taldi Kauplagsneind
nokkra ástæðu til að taka
meira tillit til fjölskyldumanha
en einhleyþra við útreikning
vísitölunnar.
2. Þá telur meiri hluti nefnd
arinnar, að hægt muni vera að
samræma vigtir visitölunnar
betur en nú ei' við neysluval
hinna 40 reikningshaldara, og
leggur hann því til, að gerð
verði smávægileg breyting á
vigtum framfærsluvísitölunn-
ar.
Þeir li'ðir, sem meiri hlutinn
vill taka inn í grundvöll vísi-
tölunnar, auk þeirra vigta, sem
fyrir eru, nema að meðalíali
kr. 115.15 á hvern reiknings-
haldara á ári. og þyrftu verð-
breytingar á þessurp liðum að
vera mjög mikið öðruvísi en á
öðrum vörum, sem ganga inn
í vísitöluna, til þess að þær
gætu valdið nokkunú teljandi
skekkju á henni. Að vísu segir
svo um þetta atiiði í nefrtdar-
áliti meiri hlutans (bls. 6); „A
meðan verðlag er svipað og nú
er, má áætla að þessi breytíng
hafi í för með sjer 2—3 stiga
hækkun á vísitölu Hagstof-
unnar“.
í skýi'slu B.. fylgiskjali með
áliti meiri hlutans, er farið
nokkru nánar inn á þetta atriði,
en ekki eru þar neinir útreikn-
ingar, sem geri þessa niðurstöðu
sennilega, enda segir þar (bls.
5) að hún sje bygð á „lauslegri
áætlun“. Ástæðan til þess^ að
þessir liðir voru ekki teknir
með í grundvöll vísítölunnar,
er yfirleitt sú, að um þá er
mjög erfitt að safna öruggum
verðupplýsingum. Liggur það
í augum uppi t. d. um ýmis-
konar viðgerðir, sauma- og
prjónalaun o. fl. Ef teknir eru
upp í vísitöluna liðir, sem verð-
lag er mjög reikandi á, þá kem
ur þar með inn í hana ný óvissa,
sem jafnvel getur vernð verri
en hin fyrri, og er því vafa-,
samur vinningur að því, að
fjölga altof mikið þeim liðum,
sem safna þarf um verðupp-
lýsingum. Vjer teljUM því mjög
vafasamt, að slík „leiðrjetting“
á vigtum vísitölunnar Væri tili
bóta, auk þess sem hjer er um
mjög nákvæmlegt atriði að
ræða. Getum vjer tekið undir
það, sem minni hluti nefndar-
innar segir um þetta átriði.
3. Þá gerir meiri hluti nefnd
ai'innar það að tillögu sinni,
vegna þeirrar óvissu, sem leið-
ir af því að athuganir á neyslu
valinu ex'u ekki yfirgripsmeir*
að framfærsluvísitalan verði
gefin til kynna með tölum, sem
deilanlegar eru með 5.
Vjer þekkjum engin dæmi
til þess annai'S staðar, að slíkar
vísitölur sjeu ekki gefnar til
kynna með eins stigs breyt-
ingum, jafnvel þó um sje að
ræða vísitölur, sem bygðar eru
algerlega á áætluðum grund- ]
velli, eins og hin eldi'i vísitala!
Hagstofunnar. Vjer teljum
þessa vísitölu heldur ekki það
ónákvæmari en aðrar hliðstæð
ar vísitölur, að ástæða væi'i til
að sjerkenna hana á þennan
hátt.
Hins vegar mætti vel hugsá
sjer, að tekið væri tilllit tii
þessa í útreikningum eftir vísi-
tölunni, t. d. í kaupsamningurn.
Hefir það og verið altítt bæði
hjer og ex-lendis, að svo hefir
vei'ið ákveðið, að kaup skyldi
ekki breytast til hækkunar eða
lækkunar nema vísitalan hækk
aði eða lækkaði um einhvern
ákveðinn stigafjölda. Er þar um
algert hagkvæmisatriði að
ræða, sem í sjálfu sjer kemur
ekki útreikningi vísitölunnár
við.
4. Loks er að geta þeirrar
till.gu meiri hluta nefndarinn-
ar, „að launþegum sem búa i
nýjum íbúðum, veröi ttygð
sjerstök dýrtíðai'uppbót til
jöfnunar á húsaleigu í nýjum
og gömlum íbúðum ög húsá-
leiguhækkun vísitölunnar verði
þá áfram í'eiknuð á sama hátt
og nú er“.
Rökstyður meiri hluti nefnd-
arinnar þessa tillögu með þeirri
niðurstöðu sinni (sbr. yfirlit-
ið) _,,að launþegar teknir sem
heild fái ekki fullar bætur fyr-
ir raunverulega húsaleiguhækk
un með þeirri hækkun ó húsa-
leigu, sem nú er reiknað með
í framfæi'sluvísitölunni". Hins
vegar telur meiri hluti nefnd-
arinnar „að óframkvæmanlégt
er að leysa málið viðunanlega
með ákvörðun einnar og sömu
vísitölu fyrir alla launþega'*.
(Bls. 11).
Kauplagsnefnd er sammála
meiri hluta nefndarinnar um
aðalniðurstöðu hennar viðvíkj-
andi húsaleigunni, að ekki vei'ði
bætt úr því misrjetti, er þeir
éiga við að búa, sem verða að
leigja í nýjum íbúðum með háa
húsaleigu, með því að endur-
skoða eða breyta grundvélli vísi
tölunnar. (í þessu sambandi
vill Kauplagsnefnd geta þéss,
að hún hefir þrátt fyrir itrek-
aðar tilraunir, mjög litlar upp-
lýsingar getað fengið frá húsa-
leigunefnd um húsaleigu í nýj-
um húsum). Hins vegar telur
Kauplagsnefnd það fyrir utan
vei'kahring sinn, að bera fram
tillögur til úrbóta í þessu efni.
Meiri híutinn bendir á ákveðna
leið, en telur þó ekki sitt verk-
efni að bera fram tillögur um
nánari tilhögun um það efni.
Auk þess getur hann um grein
eftir Gylfa Þ. Gíslason dósent
í Kaupsýslutíðindum 1942 um
þétta mál og msétti að lokum
benda á frumvarp, sem fram
hefir komið á Alþingi um míðl-
únarsjóð húsaleigu. Kauplags-
nefnd Sjér ekki ástæðu til áð
taka afstöðu til þessara til-
lagna, en vill fyrir sitt leyti
benda á, að búast megi við all-
mikilli óánægju ýmissa laun-
þega, sem búa við háa húsa-
leigu, með vísitöluna, á meðan
ekkert er gert til þess að leið-
í'jetta það misræmi sem skap-
ast við hina háu húsaleigu í
nýjum hxisum.
Að lokum vill Kauplagsnefnd
taka það fram, vegna þess sem
meiri hlutinn segir (bls. 6—7)
um grundvallartímabil vísitöl-
unnar, þ. e. fyrsta ársfjórðung
1939, að hún telur ákvæði 2.
greinar gengislaganna frá 4.
api'íl 1939 um þetta efni alveg
ótvíræð, þar sem beinlínis er
tekið fram i greininni, að Kaup
Llgsnefnd skuli „gera yfirlit
yfir framfærslukostnað í
Reykjavík 1. dag hvers mán-
aðar frá ársbyrjun 1939“. Þær
efasemdir sem meíri hluti rteíhd
arinnar laétur þar í Ijós um það,
að ekki hafi verið bygt þar á
rjettum grundvelli, eru því
ekki á rökum reistar, enda við-
urkennir meiri hlutinn sjáll'ur,
að þetta atriði sje umdeilan-
legt. Skekkja sú. sem meiri
hlutinn telur að af þessu geti
hlotist er % úr stigi, sem vísi-
talan ætti að lækka af þessum
ástæðum, ef rjettar væru, svo
aðhjer er ekki um þýðingai'mik
ið atx-iði að ræða.
Réykjavík, 28. jan. 1944.
KAUPLAGSNEFND
(sign) BjÖrn E. Ái'nason
(sign) Eggert Classen
(sign) Jón Blöndal
Samkvæmt ósk Kauplags-
nefndar hefi jeg verið með við
sámning framanritaðrar álits—
geroar, og er henni því al-
gjörlega samþykkur.
d.u.s.
(sign) Þorst. Þorsteinsson.
IMýkomið:
Logsuðutæki.
Rafsuðutæki.
Kílreimar
Rafsuðuþráður.
Rafmagnsmótorar.
E. ORMSSON H.I.
Vesturgötu 3. Sími 1467 tvær línur
CELOTEX-VECmijTilli
4x8, 4x10 og 4x12 feta */> tommu þykkar
Birgðir takmarkaðar.
JÓN LOFTSSON H.f.
Austurstræti 14.
Einkaumboð fyrir
„The Celotex Corporation Chicagou.
£
t