Morgunblaðið - 15.03.1944, Qupperneq 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 15. mars 1944.
„GOLDEN CENTir
FJÖREFNAHVEITIKLÍÐ.
Væntanlegt bráðlega. Gjörið
pantanir strax því birgðir verða
takmarkaðar. •
Eggert Kristjánsson & Co. h.f.
Tomrco
rWHCAl
\ * rooTtcn** /
’Æ/
** ~ _)<.i
Ensk Smokingföt
Verð kr. 374.40, tekin upp í dag.
Mikið úrval af karlmannafötum.
Klæðav.
Andrjesar Andrjessonar h.f.
Húseign í Hverngerði
Vandað íbúðarhús, 4 herbergi, eldhús og
bað, ásamt viðbygðu gróðurhúsi og stórri,
afgirtri, ræktaðri lóð, er til sölu. Tilboð merkt
,.Húseign“ sendist á Símstöðina í Hveragerði.
T E
í 1/4 og 1/8 lbs. pökkum.
fyrirliggjandi.
Eggert Kristjánsson & Co. h.f.
Barnavinafjelagið Sumargjöf
vantar starfsstúlkur. — Umsóknir sendist formanni fjelags-
ins, Auðarstræti 15, Kvík. — Svarað í síma aðeins eftir kl.
20.30 á kvöldin.
Skrifstofustarf
Ríkisstofnun óskar eftir manni til skrif-
stofustarfa. Ekki koma til greina aðrir
en þeir, sem hafa að minsta kosti lokið
prófi frá verslunarskóla, eða hafa aðra
sambærilega mentun.
Tilboð merkt ,,Ríkisstofnun“ leggist inn
á afgreiðslu blaðsins fyrir 18. þ. mán.
AUGLfSING ER GULLS ÍGILDI
UM KÁLTEGUNDIR
KÁLTEGUNDIRNAR teljast
til krossblómaættarinnar, en sú
ein hin besta og þýðingarmesta
þegar um matjurtir er rætt.
Það sem einkum einkennir
jurtir af þessari ætt er hve þær
eru harðgerðar, og því eru sum
ar tegundir hennar ræktaðar
mjög mikið í hinum kaldari
löndum. Þess vegna er ekki að
undra þó að við Islendingar get
um haft mikið gagn af ýmsum
krossblómum, t. d. er gulrófan,
sem um langt skeið var önn-
ur aðalgarðjurt hjer af þessari
ætt, og af hjerlendum villijurt-
um má benda á skarfakálið,
sem hafði fyrrum stórmikla
þýðingu sem aðal meðal fólks-
ins gegn skyrbjúgi.
Af sumum krossblómum eru
notuð blöð og stönglar, en af
öðrum ræturnar, en það er sam
eiginlegt - fyrir þau öll, að í
frumum þeirra er meira eða
minna af brennisteinskendri
olíu, frá henni hafa þessar jurt-
ir bragð sitt, en það getur orð-
ið afarsterkt, eins og t. d. pip-
arrót, karsi og mustarður — en
þessar tegundir teljast til hinna
þýðingarmeiri kryddjurta.
í öðrum jurtum af þessari
ætt er aftur minna af krydd-
inu, en því meira af kolvetna
og köfnunarefnissamböndum
og þær eru mikils virði fyrir
búskap þjóðanna, til manneld-
is og fóðurs fyrir búfje.
Af matjurtum, sem rækta
má hjer á landi — af þessari
ætt — verður þó aðeins minst
á káltegundir í þessari grein.
Þær eru í eðli sínu tvíærar
jurtir, sem safna næringar-
forða fyrra sumarið, en mynda
blóm og fræ hið síðara — ef
þær fá að lifa, sem sjaldnast
er, því svo kemur maðurinn og
notar jurtina, þegar hún hefir
náð fullum þroska eftir fyrra
sumarið. Fjöldi káltegunda er
mikill, sem ekki er að undra,
því talið er, að ræktun káls hafi
verið stunduð í um 4 þúsund ár
— í löndunum kringum Mið-
jarðarhaf, en auðvitað miklu
skemur hjer á Norðurlöndum.
Hinn gamli talsháttur, sem
Gretti er lagður í munn: „Eigi
er sopið kálið þó í austuna sje
komið“, bendir þó til, að kál
hafi verið þekt hugtak hjer, að
minsta kösti þegar saga hans
var á skinnið skráð, en enginn
veit nú, við hvaða tegund káls
þar er átt. Káltegundum er
skift í 6 aðalflokka, sem sje
blaðakál, hnúðakál, rósakál,
blöðrukál, höfuðkál og blóm-
kál. En af hverjum flokki er
til sægur afbrigða.
Fræ káltegundanna flestra
er svo að segja eins að útliti,
— lítur að heita má eins út og
gulrófnafræ, en er þó oft tölu-
vert mismunandi að stærð.
Frjómagni sínu heldur kálfræ
í 3—6 ár, við góða geymslu.
Grómagn þess er mikið og und
ir góðum kringumstæðum spír-
ar það því fljótt og vel. í einu
grammi af kálfræi eru 2—300
frækorn, (1 „lóð“ 15 gr.) og
má af þessu sjá, að ekki þarf
stóran skamt af fræi til þess að
fá nægilega margar kálplöntur
fyrir meðalheimili. En nú þyk-
ir mörgum, sem x bæjum búa,
þægilegra að kaupa kálplöntur
hjá garðyrkjumönnum ti: út-
plöntunar, þó það sje margfalt
Eftir Ragnar
dýrara en að ala þær upp sjálf-
ur. — Skal því næst vikið að
hinum einstöku káltegundum.
Af blaðakálinu nefni jeg
færst grænkálið, þó því sje oft
skipað í lágan sess meðal kál-
tegunda — og oft nefnt síðast
eða alls ekki. Jeg byrja á því
af tvennum ástæðum: Það er
fljótvaxnast, auðræktaðast og
næringar auðugast allra kál-
tegunda. Auk þess er það lang
harðgerðast — en það er eig-
ínleiki, sem kemur sjer oft vel
fyrir jurtir, sem vaxa eiga hjer
á landi. Það hleypur sjaldnar
í njóla en aðrar káltegundir og
fræ af grænkáli er miklu ódýr-
ara en fræ af öðrum káltegund-
um.
Um gildi grænkálsins til
manneldis er það að segja, að
í því eru 20% af næringarefn-
um — og er það helmingi meira
en í hvítkáli og blómkáli. Eitt
kilógramm af grænkáli hefir
645 hitaeiningar, hvitkál og
blómkál 290. í hvítkáli eru bæti
efni aðeins í ystu grænu blöð-
unum og í blómkálshausum
sáralítið eða ekkert. Grænkálið
myndar ekki samanvafin höf-
uð, eins og hinar káltegundirn-
ar, heldur hafa sólargeislarnir
aðgang að hverju einasta blaði
þess. Þess vegna er grænkálið
ein allra bætiefnaríkasta mat-
jurtin, sem við getum rfektað
í görðunum. Það er ekki ein-
ungis ákjósanlegt til' mann-
eldis, það er einnig hið besta
fóður fyrir gripi og fiðurfje —
vona jeg, að þetta forna, nor-
ræna heiti hneyksli engan
landa minn! Grænkálið þarf
mun styttri tíma til að verða
nothæft en aðrar tegundir káls
og það er minstur vandi að
rækta það. Það þolir betur frost
en nokkur önnur jurt og er
hægt að geyma það langt fram
á vetur. Eitt er enn óupptalið
af kostum grænkálsins: Kál-
flugan, sem nú gerir. ræktun
gulrófna og káltegunda — og
ýmsra annara krossblóma —
nserri ókleifa, sækir lang minst
í að verpa eggjum sínum á
grænkálsplönturnar, og mundi
það því tíðum gefa góða upp-
skeru þar sem aðrar kálteg-
undir mishepnast vegna þessar
ar orsakar. Þeir sem hafa van-
ist neyslu grænkáls, þykir það
bæði góður og saðsamur mat-
ur. Einstöku hygnar húsmæður
hefi jeg vitað nota grænkál í
brauð og slátur og segja þær
það drýgja mjölið vel og vera
til bragðbætis. Þurka má græn
kálsblöð á haustin og geymast
þau þannig meðfarin bæði vel
og lengi.
Vilji maður fá grænkál til
notkunar snemma á sumri, er
gott að dreifsá fræinu á hæfi-
lega stóran part úr beði. Eru
þá blöð plantnanna skorin og
notuð, er þau mynda samfelda
græna breiðu. En til síðsumars
og vetrarnotkunar þarf að sá
til grænkáls, í sólreit eða kassa
inni, um miðjan apríl, til þess
að geta átt hæfilega stórar
plöntur til gróðursetningar,
þegar hennar tími kemur, sem
venjuicga síðast í maí eða fýriji
*
Asgeirsson
hluti júní. Eru þá plönturnar
settar með 50 cm. bili milli
raða en 30 cm. milli plantna.
Þá getur hver einstök planta
náð miklum þroska og myndað
mikið blaðaskrúð. Til daglegr-
ar notkunar yfir síðustu sum-
armánuðina má skera neðstu
blöðin af plöntunum, því ný
bætast þá óðum við í staðinn.
Yfirleitt eru káltegundirnar
áburðarfrekustu matjurtirnar,
þurfa og geta hagnýtt mikinn
áburð. En talið er að grænkálið
sje kröfulægst káltegundanna
í þessú tilliti. Fátt er fegurra
í matjurtagarði á hausti en
þroskamikið grænkálsbeð. —
Frost þolið það best allra mat-
jurta, og kuldans vegna gæti
það staðið úti allan veturinn.
En rok og snjóþyngsli þolir
það vitanlega ekki. Því þarf
að taka hinar stóru blaðríku
plöntur upp á haustin með
hnaus og færa þær þjett sam-
an þar sem hægt er að forða
þeim frá snjóþyngslum og næð
ingum, og þar rrta svo tína blöð
in af þeim yfir vetrarmánuðina.
Væri þá vel ef slíkur grænkáls
förði væri til á sem flestum
heimilum þessa lands.
Allmörg afbrigði eru til af
grænkáli. Best henta hjer þau
sem eru ekki mjög hávaxin —
enda munu verslanir hafa nóg
fræ af þeim.
Læt jeg hjer staðar numið
um hið góða, græna kál. Aðr-
ar blaðakáltegundir koma hjer
varla til greina sem stendur.
Til er tegund, að nafni skraut-
kál, sem er að vexti og útliti
eins og grænkál að öðru leyti
en því, að blöðin eru aldrei
græn, heldur dökkrauð eða gul.
Sást sú tegund hjer í görðum
fyrir 12—15 árum og var oft
mjög fögur, þegar á haustið
leið.
— En þeir, sem eiga græn-
kálsbeð í garði sínum, geta tek
ið undir með Guðmundi Inga,
þegar hann segir:
Indæl jurt mjer þykir það,
þrífst á öllum stöðum.
Gott er að eiga grænkálsbláð,
gripið úr þessum röðum.
Bætiefnin búa hjer;
besta líf og sólskin er,
geymt í grænkálsblöðum.
R. Á.
Halifax býsf við
friðarumleilunum
London í gærkveldi.
Halfax lávarður, sendiherra
Breta í Washington, hefir látið
svo um mælt, að bráðlega
mættu menn eiga von á nýrri
„friðarsókn“ af hálfu Þjóð-
verja, þar sem aðallega vrði
beitt þeim rökum, að best væri
að hætta þessum tilgangslausu
blóðsúthellingum. — Kvað
sendiherrann þetta ekki myndu
duga og myndu því Þjóðverjar
enn á ný grípa til þess ráðs,
að spilla á milli bandamanna
innbyrðis með allskonar orð-
rómi og áróðri, en slíkt myndi
heldur ekki takast, hvernig
sem að væri farið. — Reuter.
r.‘t i \ l ; i;'; ■ / U- l l* l