Morgunblaðið - 04.05.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 4. maí 1944
IgimMðfeÍB
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjori: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Staldrið við!
EKKI HORFIR vænlega í dýrtíðarmálunum. Vísital-
an 268 stig, þrátt fyrir tugmiljóna greiðslu úr ríkissjóði
árlega, til þess að greiða niður verð á tveim brýnustu
nauðsynjavörum, kjöti og mjólk. Á sama augnabliki og
þessum greiðslum væri hætt, myndi vísitalan hlaupa upp
um 15—20 stig, eða jafnvel enn meir. Hin raunverulega
dýrtíð í landinu er því miklu hærri en vísitalan sýnir. —
Vísitalan myndi sennilega komast nálægt 300 stigum, ef
greiðslunum úr ríkissjóði yrði hætt.
Fjármálaráðherra hefir tvívegis látið orð falla á opin-
berum vettvangi, að tilgangslaust væri að halda áfram
að verja miljónum króna úr ríkissjóði til þess að „greiða
niður dýrtíðina“, ef þessari viðleitni til þess að halda
dýrtíðinni í skefjum yrði svarað með nýjum kaupkröfum.
En nú virðist þessi ætla að verðá raunin. Dagsbrún reið á
vaðið í vetur og fjekk kaupið hækkað. Og nú hefir flest
starfsfólk hjá iðnfyrirtækjum hjer í bænum sagt upp
kaupsamningum.
Alt bendir til þess, að hafið sje nýtt kapphlaup milli
kauplags og verðlags.
Haldi þessu áfram, er bersýnilegt hvert stefnir. Hinar
úiýju kauphækkanir leiða af sjer hækkun landbúnaðar-
varanna. Vísitalan hækkar, þrátt fyrir miljónagreiðsl-
urnar úr ríkissjóði. Allir sjá, að það er hrein vitleysa að
vera að ausa fje úr ríkissjóði, til þess að „greiða niður
dýrtíðina“, ef þessu er jafnharðan svarað með nýjum
kaupskrúfum. Slík vinnubrögð væri hreinn molbúaháttur.
En hve lengi verður þessum leik haldið áfram? Er ekki
tími til kominn fyrir stjórnmálamennina, að staldra við
og íhuga, hvar þjóðin er á vegi stödd? Á að gera að engu
þá miklu möguleika, sem þjóðin ræður nú yfir og leggja
alt í auðn?
Um eitt að velja
ÞAÐ DREGUR NÚ ÓÐUM að því, að hin almenna
þjóðaratkvæðagreiðsla um sambandsslitin og lýðveldis-
stofnunina fari fram hinn 20.—23. þessa mánaðar. Utan
kjörfundar atkvæðagreiðslan er í fullum gangi, og unnið
ötullega af nefndum í hverju hjeraði landsins að þátttöku
í henni.
Kjósandanum er ætlað að svara tvennu: hvort hann vilji
sambandsslitin og hvort hann vilji, að lýðveldisstofnunin
fari fram. Spurningarnar eru þannig að formi til tvær. í
eðli sínu er þó spurningin ein og sú sama, sem á rök-
rjettan hátt er ekki hægt að svara nema með „já“-i, —
tvisvar sinnum.
Einstaka menn, sem upphaflega lentu á undanhaldi í
sjálfstæðismálinu, eru að hvísla um að samþykkja sam-
bandsslitin, úr því sem komið sje, en lýðveldisstjórnar-
skrána eigi ekki að samþykkja. Hún eigi að vera öðru
vísi, ekki svona, heldur hinsegin o. s. frv.
Engum er lengur stætt á andstöðu við sambandsslitin.
Eining þjóðarinnar er svo sterk. En það verða menn líka
að gera sjer grein fyrir, að nú liggur ekki fyrir að segja
um það, hvernig framtíðar lýðveldisstjórnarskráin skuli
vera í einstökum aíriðum. Það liggur aðeins fyrir að taka
ákvörðun um sjálfa lýðveldisstofnunina, það að breyta
landinu í lýðveldi í stað konungdæmis, og við það eitt
eru núverandi breytingar á okkar gömlu stjórnarskrá
miðaðar. Frekari heildarendurskoðun stjórnarskrárinnar
er verkefni, sem bíður, og það er þegar frá upphafi ákveð-
ið, að annað verksvið stjórnarskrárnefndar sje að undir-
búa þann þáttinn.
Að segja nú: jeg vil sambandsslit, en halda konung-
dæminu, — uppfyllir að vísu kröfur formsins, en ekki
, hugsjóna sjálfgtæðisbaráttunnar. Það er í eðli sínu hvort
i öðru andstætt. Það er feluleikur í sjálfstæðismálinu.
Aðeins með einu móti samhljóma orð og andi þjóðar-
i innar við þjóðaratkvæðagreiðsluna. Þegar sagt er já og
. aftur já, og aðeins já.
I Morgunblaðinu
fyrir 25 árum
Fyrirhugað var að efna til
vjelritunarkappmóts hjer í
bænum. Var það hið fyrsta,
sem halda átti.
19. apríl.
— „Verslunarmannafjelagið
„Merkúr“ gengst fyrir því að
haldið verður vjelritunarkapp-
mót hjer í bænum þann 4.
næsta mánaðar.
Þienn verðlaun hefir versl-
unarfjelagið ákveðið að veita
Fyrstu verðlaun, fyrir mestan
flýti og bestan frágang 100 kr.
(auk þess gefur hr. A. Claessen
Imperialritvjel, ef keppandinn
vinnur á hana fyrstu verð-
laun). Onnur verðlaun 60 kr.
og þriðju verðlaun 35 kr.“
% ★
Snjóflóð voru þá tíð og urðu
þau völd að miklu tjóni.
20. apríl.
„Frjettaritari Morgunblaðs-
ins á Akureyri símar, að snjó-
flóð hafi fallið á Kaðalsstaði í
Fjörðum og tekið þar íjárhús,
sem Björn Líndal átti, og drep-
ið um 120 ær og sauði“.
★
%
Um mannfallið í heimsstyrj-
öldinni 1914—■’ 18 segir m. a.:
28. apríl.
,,Einn af yfirhershöfðingjum
Bandaríkjanna, March, hefir
nú lokið rannsóknum um, hve
margir hafi fallið í heimsstyi'j-
öldinni. Niðurstaðan hjá hón-
um er þessi: Alls hafa fallið
nálægt 7.354.000 manns. Af
þ&im eru 1.100.000 Þjóðverjar,
1.305.000 Frakkar, 706.000 Eng
lendingar, 460.000 ítalir og
50.000 Ameríkumenn. — Tjón
Frakklands í heimsstyrjöldinni
hefir einn af frakknesku þing-
mönnunum metið, eftir ná-
kvæma rannsók, til fjár. Nið-
urstaðan er 119 miljarðar og
800 miljón frankar“.
★
Þá var talið víst að járnbraut
argöng yrðu lögð undir Erm-
arsund milli Englands og Frakk
lands. Um það segir m. a.:
29. apríl.
„Nýlega birti Reuter-frjetta-
stofan eftirfarandi skeyti: Það
er alment álit í neðri deild
þingsins, að stjórnin hafi þegar
afráðið að láta gera járnbraut-
argöngin undir Ermarsund. Sir
Arthur Fell, formaður nefndar
þeirrar í þinginu, sem hefir
járnbrautarmálið til meðferð-
ar, hefir skýrt frá því, að frið-
arráðstefnan hafi fallist á það,
að göngin sjeu gerð. Er búist
við því að fimm ár gangi til
verksins og það kosti 25 miljón
ir sterlingspunda. „Daily Mail“
segir, að á friðarfundinum hafi
einnig verið rætt um það, að
gera járnbrautargöng undir
Sæviðarsund og Njörvasund".
Papen kominn heim.
London í gærkveldi: —
Tilkynt var í Berlm í dag, að
von Papen, sendiherra Þjóð-
verja í Tyrklandi, hefði komið
til-*Berlínar í dag, Er álitið, að
hann eigi að gefa stjórn sinni
skýrslu um hin margumtöluðu
Jkrómsölumál, meðal annars.
— Reuter.
Starfsstúlkur á heim-
ilunum.
HÚSMÓÐIR skrifar eftirfar-
andi um starfsstúlkur ó heimil-
um:
„Jeg ætla ekki með þessum lín
um að útskýra hvað dásamlegt
það er, að hafa á heimilinu góða
stúlku, sem með ánægju og trú-
mensku vinnur sín störf. Það veit
hver hugsandi maður.
Einnig vita allir, hvað erfitt er
að fá stúlku til þessara starfa ðg
er ýmislegt, sem j >ví veldur.
Fyrst og fremst þykir þeim vinnu
tíminn of langur, og ekki eins
ceglúbundinn og við aðra vinnu.
En svo síðast en ekki síst er það,
að þær álíta að litið sje niður á
þær, og verð jeg að segja, að það
sr ekki að ástæðulausu. Hvernig
stendur á því, að þessari stjett
eru valin uppnefni og háðsyrði?
Jeg á hjer við, að þeir, sem á
seinni árum láta mikið á sjer
bera, bæði í ræðu og riti, nota
venjulega orðið „eldabuska“, er
þeir nefna þær stúlkur, sem
vinna heimilisverkin.
Það hefir oft hneykslað mig að
heyra þetta í útvarpi og í ritum.
Jeg man nú ekki til að jeg hafi
heyrt aðra en karlmenn nota
þetta orð, fyrr en nýlega að
jeg sá, að kona, sem virtist .vilja
vinna að jafnrjetti kvenna, birtir
í blaði út.varpserindi, sem hún
hefir flutt, og ]iar kemur orðið
„eldabuska“.
í niðrandi merkingu.
„Þetta er sjálfsagt gömul ís-
lenska“, heldur brjefritari áfram,
„en venjulega held jeg að það sje
notað í- niðrandi merkingu. Jeg
hefi oft heyrt orðið „eldakona"
og hefi ávalt skilið það svo, að
ótt væri við þá konu, sem leysir
af hendi vandasamt verk á heim-
ilinu.
En það er alveg áreiðanlegt,,
að hvergi á heimilum, þar sem
háttprýði ríkir innan fjölskyld-
unnaí, dettur nokkrum manni í
hug, að nefna starfsstúlkuna
eldabusku.
Jeg vildi fastlega mælast til, að
bæði rithöfundar og þeir, sem í
útvarp tala, hættu að nota þetta
orð. <
Það vantar í nútíma mál gott
nafn á þær stúlkur, sem Vinna
heimilisstörfin og væri óskandi
að einhver orðhagur maður gæti
fundið nafn, sem þær mættu vel
við una.
Það þykir flestum stúlkum leið
inlegt að segja, að þær sjeu
vinnustúlkur, hvað þá eldabusk-
ur og þetta get jeg ákaflega skil-
ið, eftir því, sem tíðarandinn er.
Mjer finst, að þær stúlkur, sem
vinna að heill heimilanna, eigi
sannarlega skilið, að þeim sje val
ið virðulegra heiti.
Sorphreinsun — vanda
mál.
EINU SINNI, fyrir alllöngu,
var að því vikið hjer í dálkun-
um, að nauðsýnlegt væri að
gera ráðstafanir, sem dygðu, í
sorphreinsunarmálum bæjarins.
Var í því sambandi minst á, að
hentugast væri að komið yrði upp
samskonar sorpílátum um allan
bæinn. Sorpílát þessi væru þann
ig, að sorphreinsunarmenn gætu
tekið ílátin með sjer og sett tóm
og hrein ílát í staðinn. Þetta
myndi flýta fyrir sorphreinsun-
inni og gera hana auðveldari i
alla staði.
Nú er svo komið, að sorphreins
unin í bænum er' að verða eitt
mesta vandamál/sem krefst bráðr
ar úrlausnar. Hvar, sem gengið
er i bænum sjást yfirfull sorpí-
lát, en brjefarusl þyrlast um
húsagarða og götur frá yfirfull-
um sorpílátunuMönnum varð það
ljóst að þannig myndi það fara,
þegar hitaveitan væri komin í bæ
inn og fólk hætti að brenna úr-
gangi, er til fellur á heimilunum,
í miðstöðvarofnunum.
Það mun vafalaust hafa ein-
hvern kostnað í för með sjer, að
koma upp sorpílátum fyrir all-
an bæinn, en annað eins hefir
verið lagt á bæjarbúa að greiða
og er jeg enda viss um, að flestir
myndu greiða þann kostnað með
glöðu geði til að losna við óþrifin
og óhollustuna, sem stafar af yfir
fullum sorpílátum við Rús
manna.
Hjer mun vera verkefni .fyrir
heilbrigðisnefnd bæjarins, sem er
skipuð ágætis mönnum, sem
mörgu þörfu hafa hrint í fram-
kvæmd. En þetta mál þolir litla
bið og þarf að komast í lag áður
en hitna fer í veðri.
•
Virðulegir hljómleikar
SÍÐASTLIÐINN LAUGARDAG
voru haldnir hljómleikar í einu
af stærsta samkomuhúsi setuliðs-
ins hjer. Að þessum hljómleikum
sfóðu lúðrasveit hersins og Karla
kór Rfeykjavíkur. Fóru hljómleik
ar þessir hið besta fram og voru
áhorfendur bæði íslenskir og er-
lendir. Þessir hljómleikar einir
eru vottur um batnandi sambúð
og vaxandi skilning milli setuliðs
ins hjer og íslenskra borgara.
I gær var haldið hnefaleikamót
Íslands í sama samkomuhúsi.
Islendingar hafa valið þann
kostinn að taka í útrjetta vinar-
hönd Bandaríkjamanna. Það er
engin skömm að því. Hitt er svo
auðvitað annað mál, að það er
barnalegt að tala um að við sje-
um „á vestur-leið“. ísland og ís-
lendingar verða nákvæmlega þar
sem þeir eru og hafa verið frá
því landið bygðist. En þeir hafa
fulla einurð og staðfestu til að
eignast vini til hægri og vinstri
án þess að bíða við það tjón á
nokkurn hátt.
Xý revýa:
„Áii í lagi lagsi"
FJALAKÖTTURINN hefir
enn einu sinni hleypt nýrri
revýu af stokkunum. Var
frumsýning á henni í Iðnó í
fyrrakvöld, vitanlega fyrir
fullu húsi og miklum fögnuði
áhorfenda. Þessi nýja revýa
heitir „Allt í lagi, lagsi“.
Aðalleikendur eru Alfred
Andrjesson, sem leikur Jón
Span forstjóra, Haraldur Á.
Sigurðsson, sem leikur mið-
stöðvarkyndara og síðar skrif-
stofustjóra hjá Span forstjóra.
Jón Aðils, sem leikur skrifr
stofustjóra, sem verður mið-
stöðvarkyndari, —- Gunnar
Bjarnason leikur hreppstjóra
og rannsókhardómara norðan
úr landi. Lárus Ingólfsson fei-
með mörg hlutverk.
Mörg fleiri hlutverk eru i
revýunni, bæði kven og karl-
hlutverk.
Áhorfendur virtust skemta
sjer hið besta og varð að end-
urtaka sum • atriðin. Að lokum
voru höfundar kallaðir fram
og reyndust þeir Emil Thorodd
sen, Indriði Waage :
/