Morgunblaðið - 16.05.1944, Side 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudag'ur 16, maí 1944
Þjóðminjasafnsbygging til minningar
um lýðveldisstofnunina
Safnið liefir verið á hrak-
hólum í 80 ár úr einu
háaloftinu á annað
FYRIR NOKKRU var það
r-jitt á fundi í Blaðamannafje-
Jagi Islands hver nauðsyn væri
á, að koTni(> yrði upp veglegri
Lyggingu fyrir þjóðminjasafn
landsins. Eins og kunnugt er
hsfir safnið verið geymt í Ije-
legum og ónógum húsakynnum
frá því fyrsti vísir að forn-
gripasafni var stofnaður fyrir
80 árum. Síðan hefir safnið ver
i.ð á hrakhólum frá einu háa-
loftinu á annað; fyrst á kirkju-
loftinu og nú síðast á háalofti
Safr.ahússins við Hverfisgötu.
Ea vegna þrengsla hefir hinn
ötuli þjóðminjavörður. Matthí-
a.: Þórðarson neyðst til að koma
fi.mum munum fyrir í kjall-
a< anum.
Þjóðhátíðarnefndin, sem nú
vinnur að undirbúningi lýð-
vetdíshátíðahaldanna hefir íek
ið vinsamlega í það, að beita
sjer fyrir því, að ,bygt verði
Jjóðminjasafnshús, til minn-
ingar um lýðveldisstofnunina.
Hefir nefndin skrifað formönn-
um stjórnmálaflokkanna um
þetía mal og mun hafa fengið
góðar undirtektir. Er ekki ó-
líklegt, að flutt verði tillaga
um það á næsta Alþingi, að
veift verði fje úr ríkissjóði til
•slíkrar byggingar og hún verði
reist sem afmælisgjöf til hins
unga lýðveldis. Væri það í senn
viðeigandi, fagur og þarfur
minmsvarði um stofnun lýð-
veldis á íslandi.
Sága safnsins í stuttu máii.
' Eftír beiðni stjórnar Blaða-
mannafjelags íslands kom
Matthías Þórðarson þjóðmittja-
vörður á fund, sem fjejagið
hjelt s.l. sunnudag. Rakti þjóð-
minjavörður þar sögu þjóð-
minjasafnsins og sýnir sú saga
átakanlega hve vanrækt hefir
veríð. að koma upp heppileg-
um húsakynnum fyrir Þjóð-
minjasafn landsins, sem nú er
. orðið æði umfangsmikið með
mörgum deildum.
Þjóðminjasafnið var stofnað
24 febrúar 1863 og er því 81
árs, Aðalhvatamaður að stofn-
tm safnsins var 'Sigurður Guð-
ínundsson málarí, enda kallaði
þjóðminjavörður hann „föður
safnsins“. Annar aðalhvata-
maður að safnsstofnuninni og
fyrstí maðurinn, sem gaf þ,ví
muni, var síra Helg'i Sigurðs-
SOR.
. Fyrst var safnið geymt á
dömkirkjuloftinu undir umsjá
Jóns Árnasonar, sem var bóka-
ýörður stiftsbókasafnsins, en
það var sem kunnugt er fyrsti
visir Landsbókasafnsins.
Þegar gerl var við kirkjuna \
var þjóðminjasafnið flutt upp í
horgarasalinn í Hegningarhús-
inu, síðan var það flutt upp á
háaloft í Alþingishúsinu, það-
an í Landsbankann .og var það
hending ein. að búið var að
flytja safnið þaðan á háaioft
Safnahússins nýja við Hverfis-
götu, er Landsbankinn brann
1315.
Það má segja að til þessa
dags hafi safnið ávalt verið í
hættu fyrir eldsvoða, einkum
áður en rafmagnið kom í bæinn
þo svo giftusamlega hafi til tek
ist. að ekki hafi komið upp eld-
ur í húsakynnum safnsins til
þessa dags.
Miklir og dýrmætir safnmunir.
Síðan Matthías Þórðarson
þjóðminjavörður tók við safn-
inu fyrir 36 árum, 1908, hefir
það aukist mjög á öllum svi-
um, enda hefir þjóðminjavörð-
ur sýnt fádæma dugnað við að
afla safninu muna og sjá um
varðveislu þeirra.
Fyrir utan aðalsafnið er þar
nú mannamyndasafn, mynt-
safn, sjóminjasafn og iðnminja-
safn. Málverk;asafn ríkisins,
sem nú er dreift út um borg og
bý, er deild af Þjóðminjasafni,
enda ekki til neinn samastað-
ur fyrir það. Hefir Þjóðminja-
safninu nú nýlega borist veg-
leg gjöf til viðbótar í það frá
Ameríku, þar sem eru vel gerð
ar prentmyndir af mörgum
heimsfrægum lislaverkum. Þá
er listiðnaðarsafnið ekki ó-
merkilegt. — Þar eru margir
hinna bestu muna Stefáns Ei-
rík'ssonar og mörg sveinsstyKki
merkra listiðnaðarmanna vorra.
— Minningarsöfn einstakra
manna eru mikils virði t. d.
Tryggva Gunnarssonar banka-
stjóra og safn Stephans og
eins og safn Þorv. Thoroddsens,
Önnu Stephensen og fleiri. —
Safn Jóns Sigurðssonar forscta
er nú geymt í Alþingishúsinu,
en þyrfti að fá gott rúm í hinu
nýja safnahúsi. Ásbúðarsafnið
svonefnda frá Hafnarfirði, sem
nú er trygt Þjóðminjasafninu
er merkilegt á sína vísu og ein-
stakt í sinni röð, því þar er
safnað ýmsu því, er ekki hefir
verið safnað áður.
Átti að fá húsrými í Þjóðleik-
húsinu.
Fyrir mörgum árum var
það samþykt. að Þjóðminja-
safnið gæti fengið allmikið hús
rými í Þjóðleikhúsinu. Vorú
gerðar ákveðnar tillögur í því
efni og þjóðminjavör.ður var
eftir alvikum ánægður með
það húsrúm, sem þar átti að
fást. Það var þó tekið skýrt
fram í umræðum um þetta mál
á Alþingi. að þetta húsrými
væri einungis lil bráðabirgða, í
hæsla lagi til næslu 25 árg.
Eru nú liðin 10 ár síðan sú
áætlun var gerð og nú í vor
fjekk þjóðminjavörður tilkynn
ingu um það frá núverandi leik
hússjóðssnefnd, að Þjóðminja-
safnið gæti lítið sem ekkert-
fengið af húsrými því, sem fyr-
irhugað var að það fengi fyrir
10 árum. Leikstarfsemin þyrfti
að nota mesl allt það húsrúm,
sem í leikhúsinu er. Væri iílið
annað eftir handa Þjóðminja-
safninu en dimm kjallaraher-
bergi. Væri hægt að nota bær
vistarverur sem geymslur, en
alls ekki sem aýningarherbergi.
15000 króna gjöf.
j. Á listsýningu, sem haldin var
I hjer í bænum í desember 1942
á vegum Bandalags íslenskra
listamanna lilkynti maður, sem
ekki vill láta* nafns síns getið,
að hann vildi gefa 15000 kr.,
sem nota ætti til verðlauna-
veilinga fyrir besta uppdrátt-
inn að nýju safnahúsi. Var
þetta vegleg gjöf, en áður en
hægl væri að nola hana, varð
að finna hentuga lóð fyrir
safnahúsið.
I Skólavörðuholfi eða Háskóla-
1 lóðinni.
!
Matthias Þorðarson hefir rit-
að bæjarráði tvisvar brjef um,
hvar hægl yrði að fá hentuga
lóð undir hið vænlanlega safna
hús. Hafa þjóðminjaverði kom-
ið til hugar tveir staðir, annar
er í austanverðu Skólavörðu-
holti upp jfrá Barónsstíg og
milli Eiríksgötu og Egilsgötu,
en hinn slaðurinn er á Háskóla-
ióðinni, við Hringbraut og fyr-
ir ausln íþróltavöllinn.
List þjóðminjaverði betur á
lóðina í Skólavörðuholtinu, en
segir báða staðina góða.
Þjóðminjavörður sýndi blaða
mönnum uppdrætti, sem hann
hefir gert um væntanlega 'til-
högun innan húss í hinu nýja
safnahúsi. Gerir hann þar ráð
fyrir þriggja hæða húsi.
Þjóðminjavörður benti á að
lóð, sem væntanlegt safnahús
fengi, þyrfti að vera mjög stór,
því í framtíðinni mætti gera
ráð fyrir viðbótarbyggingum
og ef til vill yrðu á lóðinni reist
ar eftirlíkingar af gömlum hús-
um.
Þolir enga bið.
Bygging nýs safnahúss er
menningarmál, sem ekki þolir
neina bið lengur. Það færi vel
á því, að sá maöur, sem lengst
og best hefir slarfað fyrir þetta
menningarmál okkar íslend-
inga, Matthías Þórðarson þjóð-
minjavörður, fengi að njóta sín
með ráðum og dáðum við slíká
byggingu. Við eigum ekki betri
nje heppilegri mann lil að hafa
eftirlit með slíkri byggingu og
umsjón með því hvernig safn-
inu yrði fyrir komið í nýjum
og veglegum og húsakvnnum.
Blaððfulifrúi við ul-
anríkisráðuneylið
UT ANRÍKISMÁL ARÁÐU -
NEYTIÐ hefir ráðið Bjarna
Guðmundsson blaðamann til
að vera fyrst um sinn blaða-
fulltrúi ráðuneytisins. Mun
hann annast miðlun frjetta til
íslenskra blaða og útvarps og
sendingu frjettaskeyta til ís-
lenskra sendisveita erlendis.
Noregur undir oki
Nuzisiuuis
8ók Jac. 8.
í DAG kemur í verslanir
hjer í Reykjavík bók eftir hinn
víðkunna norska söguprófessor
Jac S. Worm-Múller, um Nor-
eg síðan 9. apríl 1940.
Bókin heitir: Noregur undir
oki Nazismans.
Blaðamannafjelag íslands
gefur bókina út. Hún er rúm-
lega 10 arkir að stærð.
Þar er saga norsku þjóðar-
innar sögð í liósum dráttum
frá innrásardeginum fram til
nóvemberloka 1943.
Uppistaðan í miklum hluta
bókarinnar eru fyrirlestrar
þeir, er Worm-Múller prófessor
hjelt hjer sumarið 1942 og'
vöktu mikla athygli. Var farið
fram á það við hann, að fá leyfi
til að prenta fyrirlestra þessa.
En hann taldi þá ekki gefa full-
nægjandi mynd af sögu norsku
þjóðarinnar þessi ár, og bauðst
til þess skrifa bók til
útgáfu á íslensku. Meðán hann
var hjer, skrifaði hann bókina,
um rás viðburðanna í Noregi
fram til ágústloka 1942. En
ýmsra orsaka vegna drógst að
bókin kæmi út. Og þessveg'na
gerði höfundur. nýjan kafla til
viðbótar, þar sem rakin er við-
burðanna rás framundir árslok
1943.
Frásögn Woi'm-Mullers pró-
fessors er mjög greinileg. Hún
ef líka mjög áreiðanleg í öllum
atriðum. Hann varð þess fylli-
lega var, er hann kom hingað
til lands, að ýmsir menn, sem
hann hitti, höfðu ekki lagt
trúnað á, að satt væri sagt um
viðureign Norðmanna við Naz-
ista í Noregi og ýmislegt af því,
sem gerst hefir í landinu síðan
Þjóðverjar náðu þar yfirráð-
um.
Með því að fá glögt yfirlit
yfir þessi mál, eins og fæst við
lestur þessarar bökál, skilja
menn alt betur en áður, hvað
þar hefir gerst og er að ger-
ast.
Bókinni er skift í kafla, og
eru þeir þessir:
Holskefla Nazismans. Innrás
in og Quisling. Samningarnir
við Ríkisþingið. Þjóðverjar
kasta grímunni. Heimavíg-
stöðvarnar myndast. Ógnaröld.
Quisling reynir að koma ný-
skipun á. Fangelsi og fangabúð
ir. Norska þjóðin gefst aldrei
upp. Rás viðburðanna frá ágúst
1942 til nóvember 1943. Enn-
fremúr eru í bókinni tvær ræð-
ur, er höfundur flutti, er hann
var hjeb, aðra í Reykholti um
gnorra Sturluson og Noreg, en
hin er konungsminni, flutt í
afmæli Hákonar konungs 3.
ágúst, er hann varð sjötugur.
Sigurður Nordal skrifar for-
mála fyrir bókinni, þar sem
hann m. a. gerir grein fyrir
því, hvernig hún er tilkomin
og hvaða erindi hún hefir til
íslenskra lesenda.
Þeir, sem lesið hafa bók
þessa, ljúka upp einum munni
um það, að hún sje vel skrifuð,
eins og vænta mátti af slíkum
merkishöfundi og stórfróðleg
um viðburði, sem alla varðar,
er hugsa um stórviðburði styrj-
aldarinnar.
<r
I Moskva og Amer-
íku ræða blöðin
um lýðvekHsmálíð
MOSKV ABLAÐIÐ Pravda
birli 10. maí skeyli frá New
York ujn þáltlöku í þjóðarat-
kvæði. Skýrir blaðið síðan frá
því að sambandslögin hafi gilt
til ársloka 1943, en þingið hafi
þá ákveðið að skilja við Dan-
mörku og stofna lýðveldi 17.
júní, sem staðfest verði með
þjóðaratkvæði.
Bæði Pravda og Izvestia
birtu 11. maí taoðskap konungs
og svar ríkisstjórnar og flokka,
samkvæmt skeyti frá London.
Frásögn þeirra var hlullaus.
I Englandi.
Flest blöð í Englandi hafa
aðeins birt aðalefni boðskapar
konungs og svar ríkisstjórnar
og flokka, án frekari umsagn-
ar.
Grein í Time.
Vikuriíið „Time“ í New Ycrk
birtir í morgun grein undir
fyrirsögninni „ísland, boðskap-
ur konungs“.
„Hinn aldni konungur Dan-
merkur, Kristján, sem er fangi
Þjóðverja í Kaupmannahöfn,
frjetti að þegnar hans á íslandi,
sem hernumið er af Banda-
. ríkjaher, væri að undirbúa
stofnun sjálfstæðs lýðveldis,
Hann sendi þeim þegar ávítun-
arbrjef, þar sem enginn munur
er gerður á hernámi Þjóðverja
og Bandaríkjamanna. Kristján
konungur segir: „Ákvarðanir
sem hafa í för með sjer, að rof-
in eru um aldur böndin milli
íslensku þjóðarinnar og kon-
ungs hennar, ætti ekki að taka,
meðan bæði ísland og Dan-
mörk eru hernumin af erlend-
um ríkjum. Vjer getum ekki
viðurkent stjórnarskrárbreyt-
jngu þá, er Alþingi og íslenska
ríkisstjórnin hafa ákveðið, án
samninga við oss“.
(Samkvæmt tilkynningu
frá utanríkismálaráðu-
neytinu).