Morgunblaðið - 20.06.1944, Blaðsíða 7

MOSGCNBLAÐIÐ
I>riðudagur 20. júní 1944.
%
FOItSETI ÍSLANDS, Sveinn Björnsson, flytur ræðu sína þ. 18. júní fyrir framan Stjórnarráðshúsið.
(Ljósmynd; Jón Sen).
Ræða Sveins Björnssonar forseta
ÁRIÐ 1918 gerðu ísland og
Danmörk með sjer sáttmála,
sem fól í sjer áltvæði um, að
eftir árslok 1943 skyldi
hvoru landanna um sig
frjálst og heimilt að rjettum
lögum að ákveða sjálft og
eitt, hvort það samband
landanna, sem þá var um
samið, skyldi halda áfram,
eða því skyldi slitið. Þannig
semja lýðfrjálsar þjóðir, er
byggja á þeirri meginreglu,
að hver fullvalda þjóð eigi
að ráða öllum sínum mál-
um sjálf og ein, án íhlutunar
annara.
Það eru fáar þjóðir í heim
inum, sem eiga því láni að
fagna að hafa ýms svo góð
skilyrði til fullkomins sjálf-
stæðis, • sem vjer íslending-
ar. Land vort á ekki landa-
mæri að neinu öðru ríki. —
Það er lukt hafi á alla végu
og því einangrað frá öðrum
þjóðum. — Landið hefir í
meira en 1000 ár verið bygt
af einni og samstæðri þjóð,
án blöndunar annara þjóða-
brota. Þjóðin talar og skrif-
ar sína eigin tungu svo
hreina, að hún er ef til vill
eina þjóðin í heiminum, sem
á engar mállýskur. Vjer ejg
um vora eigin sögu, þar sem
skiftist á ljós og skuggi. —
Þessi saga sannar að oss hef-
ir jafnan vegnað best, er ljós
frelsisins hefir mátt njóta
sín, en miður ef skuggi er-
lendrar yfirdrottnunar hef-
ir ráðið.
Þess vegna höfum vjer
jafnan trúað á undramátt
frelsisins. Þess vegna eigum
vjer heima í hópi þeirra
þjóða sem hafa sömu trú og
hafa sýnt það svo áþreifan-
lega í hinum geigvænlegu
átökum undanfarin ár,
Flutt á Þjóðhátíðinni í
Reykjavík 18. júní
hverju þær vilja fórna í bar
áttunni fyrir hugsjón frels-
isins og fyrir lögskipuðu fje
lagi þjóðanna, með virðing
fyrir rjetti hverrar annarar.
Þess vegna hlýjar það oss
um hjartaræturnar að svo
margar þessara þjóða hafa
sýnt oss vináttu og velvild-
arhug við þetta hátíðlega
tækifæri er vjer endurreis-
um að fullu þjóðveldi ís-
lands. Þær hafa margar með
þjóðhöfðingja sína í broddi,
að vel yfirveguðu ráði sýnt
að það eru ekki orðin tóm,
að þær vilja byggja fram-
tíðarskipulag mannkvnsins
á þeim trausta grundvelli,
að þá sje málum best skip-
að, er hver þjóð ræður sjálf
og ein öllum málum sínum,
enda sje ekki á neinn hátt
gengið á rjett annara.
Þakklæti vort fyrir þessa
afstöðu þessara vinaþjóða
vorra höfum vjer þegar lát-
ið í ljós. Vjer getum staðfest
það með því að láta ekki á
oss standa um að leggja
fram vorn litla skerf til þess
að hjálpa til að bvggja upp
örugt framtíðarskipulag
allra þjóða, það sem þær
hafa gert að hugsjón sinni
og fórnað svo miklu fvrir
Það á sín sögulegu rök, að
það stjórnarform, sem ís-
lenska þjóðin hefir nú kosið
sjer, er lýðyeldi og ekki kon
ungdæmi. Vjer höfum lotið
konungum, en þeir hafa ver
ið erlendir. — Vjer höfum
aldrei átt íslenskon konung
og því ekki átt kost á að
mynda sögulega hefð um
konung sem sjálfsagt eining
armerki þjóðarinnar. Það er
lýðveldisfyrirkomulagið
sem minningarnar um
blómatíð íslenskrar menn-
ingar eru bundnar við.
Þessar eru ástæðurnar
fvrir ákvörðun þings og
stjórnar nú, en ekki það að
skifti vor við konung eða
sambandsþjóð vora hafi
veitt efni til óánægju. Sam-
bandsþjóðin hefir efnt
samninginn heiðarlega og
konungur hefir farið með
konungsvaldið sem góðum
þjóðhöfðingja sæmir. Sam-
úð milli sambandslandanna
hefir aukist þau 25 ár, sem
sáttmálinn stóð.
Vjer hörmum það, að ytri
tálmanir sem hvorugum að-
i ilja eru viðráðanlegar, hafa
| aftrað því að viðræður
þær, sem sáttmálinn gerir
ráð fyrir, gætu farið fram nú
| á undan lýðveldisstofnun-
inni. ^Teg hygg að flestir eða
! allir Islendingar hefðu frek
j ar kosið það, þótt niðurstað-
! an væri fyrir fram ákveðin
! áf vorri hálfu. Enda voru
| ályktanir Alþingis frá 17.
maí 1941 birtar konungi og
dönsku stjórninni rjetta
stjórnarleið á sínum tíma,
þegar eítir að þær voru
gerðar. Og með þjóðarat-
kvæðagreiðslunni 20.—23.
maí hefir raunverulega ver-
ið fullnægt í miklu meira
mæli en sambandssáttmál-
inn gerði ráð fyrir, þeirri
tjáningu þjóðarviljans, sem
hlýtur að skoðast sem megin
atriðið um form það fyrir
fullnaðarslitum á samband-
inu, sem sambandslögin
ákveða.
Af þessum ástæðum
verða ákvarGanir íslensku
þjóðaiinnar um sambands-
slit og lýðveldisstofnun nú
ekki sambærilegar við nein
sambandsslit milli þjóða,
þar sem skort hefir laga-
grundvöll að alþjóðarjetti
fvrir slitunum.
Einn af aðalleiðtogum
frjálsra Dana komst svo að
orði í brjefi til mín alveg
nýlega, að hann hafi þá trú,
að eins og árið 1918 varð til
þess að bæta sambúðina
milli landa okkar og þjóða,
þannig muni einnig verða
það sama um árið 1944. Að
því vilji hann vinna. Jeg
er þess fullviss að flestir eða
allir Islendingar beri líkar
hugsanir í brjóti. Aðdáun
vor fyrir hetjubaráttu kon-
ungs og dönsku þjóðarinnar
nú styrkir vináttuþel vort
til beggja. Vjer erum nor-
ræn þjóð og höldum áfram
að vera það. Þess vegna eru
vináttuyfirlýsingar hinna
bræðraþjóðanna norrænu
oss sjerstaklega kærkomn-
ar.
Núverandi forsætisráð-
herra komst m. a. svo að orði
í útvarpserindi fyrir rúmum
3 misserum síðan: ,,Með lýð-
veldismyndun stígum vjer
engan veginn lokasporið í
sjálfstæðismálinu. Lokaspor
ið eigum vjer aldrei að stíga.
.... Sjálfstæðisbaráttan er
í fullum gangi. Núverandi
styrjöld og síðustu tímar
hafa fengið oss ný og mik-
ilvæg viðfangsefni í sjálf-
stæðismálinu, viðfangsefni,
sem vjer verðum að glíma
við á komandi árum“. Jeg
hygg að flestir hugsandi
menn á íslandi muni viður-
kenna þau sannindi, sem fel-
ast í þessum ummælum.
Viðfangsefnin. sem vjer
verðum að glíma við á næst-
unni, verða auðvitað ekki
talin í stuttu máli svo tæm-
andi sje. En þau eru að ýmsu
levti svipuð þeim viðfangs-
efnum sem margar aðrar
þjóðir hafa þegar gert sjer
Ijóst að fyrir þeim liggi og
hafa búið sig undir að glíma
við þau.
Eins og kunnugt er, mæð-
ir þungi stvrjaldarinnar
ekki síst á nágrannaþjóð
vorri, Bretum. Þeir byggja
eyland, eins og v,ið. Þeir
verða því að fá talsvert af
nauðsynjum sínum frá öðr-
um löndum og verða því að
geta selt öðrum sem mest af
framleiðslu sinni umfram
eigin nauðsynjar. Hjer má
draga samlíkingar, sem eiga
við hjá oss. En margt er þó
ólíkt. Fyrir styrjöldina var
Bretland talið mjög auðugt
land, þar sem fjöldi manns
gat veitt sjer meiri lífsþæg-
indi en vjer höfum nokkurn
tíma þekt. Bretar hafa revnt
að hegða sjer eftir breyttum
Framhald á 8. síðu.