Morgunblaðið - 08.07.1944, Blaðsíða 5

Laugardaginn 8. júlí 1944
MOBGÖNBL / MÐ
HÆNSNAMATUR Á HUNDAFATI
í NÝJASTA „Tímariti Máls
og menningar“ sendir Halldór
Kiljan Laxness okkur bænd-
unum kveðju að vanda. Það
má segja, að þýtur sama í þeim
skjá.
Þar segir svo meðal annars:
„Á sviði kjötframleiðslunnar
ríkir t. d. kreppuástand. Ein eða
tvær tegundir kjöts, eru fram-
leiddar af þesskonar heimsku
og blindni, að einkum minnir
á fordæmi kvarnarinnar, sem
malaði bæði malt og salt í djöf-
uls nafni, uns skipið var sokk-
ið“.
Ennfremur á öðrum stað í
sömu grein:
„Um hið legna freðkjöt ís-
húsanna hjer, sem íslenskum
neytendum er selt á sumrin, er
það að segja, að slíkur óþverri,
í matarstað, mundi hvergi vera
boðinn mannfólki í neinu landi
jarðarinnar, þar sem ekki væri
ríkjandi hungursneyð“.
Og síðar þetta:
„Mun vera leilun á þvílíkri
eymd í rekstri atvinnuvegar,
þó farið sje um alla jörðina“.
Ljótur er sá vitnisburður ef
Njáll hefði sagt, eða einhver
hans líki, sem almælt væri, að
ekki hefði logið., Ekki heldur
að efast um orðavalið, eða
kurteisina. Það er okkur ljóst
óbreyttum bændum, að heims-
borgari, sem kann mannasiði,
heldur hjer á penna.
Jeg ætlaði að leiða þessa deilu
hjá mjer. En það var siður til
forna, að ef vegið var í hinn
sama knjerunn oftar en einu
sinni, þá skyldi hefnd fyrir
koma.
★
JEG HEFI nú lagt stund á
landbúnað og sauðfjárrækt eins
lengi, eða nokkru lengur, held-
ur en Halldór Kiljan hefir
stundað skáldskap. Ólíkt höf-
umst við að.
Jeg er einn af þessum hættu-
legu mönnum, sem eru í þann
veginn að sökkva þjóðarskút-
unni, svo Kiljan og hásetar
hans eru alveg í vandræðum
með að verja hana áföllum.
Hvað þá að viðlit sje að leggja
í svo langa sjóferð, að halda
henni austur til Garðaríkis. En
Kiljan skrifar ódauðleg lista-
verk fyrir sanngjarnt okurverð.
Jeg ætla nú ekki að fara að
rökræða við Kiljan um íslensk-
an landbúnað, til þess tel jeg
mig' alt of góðan, enda væru
það ámóta vinnubrögð og veifa
rauðri dulu framan í reiðan
tarf. „Hafa skal þá fleira til
skemtunar“ sagði Sneglu-Halli,
þegar honum var gert að kveða
Kolluvísur. „Kveða skal þá
Þjóðólfur sorplrogsvísur, er
hann orti, þegar hann bar út
ösku á íslandi“. Það er enn sva
I að hægt er að hafa fleira til
skemtunar en að kveða kollu-
vísur Kiljans um okkur bænd-
ur.
Það er nokkuð jafnt á komið
með okkur Kiljan, Hann hefir
sjálfsagt slafrað í sig einhverju
af þessu óæta kjöti, sem jeg
framleiði, þó jeg búist varla
við, að svo hátt launaður mað-
ur hafi stundað námugröft í
Hafnarfjarðarhrauni. En jeg
hefi lesið hrafl af því sem Kilj-
an hefir skrifað. Nú er það í
tísku, að menn rita um það
Eftir H.
sem þeir hafa ekkert vit á, sbr.
skrif Halldórs Kiljans um sauð
fjárrækt. Svo mjer er eftir því
óhætt að láta í ljósi, hvernig
mjer hefir smakkast fram-
leiðsla Kiljans. „Hvað höfðingj
arnir hafast að, hinir ætla að
sjer leyfist það“.
★
NÚ ÆTLA jeg til gamans ao
rita um framleiðslu Kiljans með
sömu góðgirni og hann ritar um
það sama hjá okkur bændum.
Fyrir nokkrum árum birtist
í tímaritinu „Eimreiðin" kvæði
eftir Kiljan og af því að það er
nokkuð sjerstakt og hefir aldrei
verið endurprentað svo jeg viti,
en gæti hinsvegar verið yngri
skáldunum til fyrirmyndar, þá
læt jeg hjer fyrri hluta þess:
„Eia! Eia, vatn! Eia, perlur!
Eia, leikur,
leikur í sólskini úti í skógi!
Hvað er í frjettum síðan í
fyrravor?
Hver fór í skóginn, kysti ane-
mónur og hló,
anemónur og anemónur og fór
að gráta?
Táta, komdu táta, komdu, litla
nótintáta,
að kyssa pótintáta úti í skógi.
Svei attan, Litla títa, litla hvíta
myrispýta, lindargullið og
flugan mín,
jeg er kominn að sjá þig, sjá
þig,
og heiti Máni af Skáni kominn
frá Spáni
frá Skámánaspáni, og vil fá þig,
fá þig. —
Jeg vil ekki sjá þig!
Úss jeg þekki þig, hvað þú ert
lítil,
lítil og skrítin! Því jeg er Safír
frá Sahara
í Arabíu, Saba í Abaríu og veit
alt.
Abari frá Sabarí Sabara í
Arabíu og veit
altaltaltaltaltalt. Alt.
Þú veist ekki neitt, ert ekki
neitt!“
Jeg skora nú á Kiljan að
snúa þessu í óbundið mál, ef að
hann vill heita hugar síns ráð-
andi. Svo að við búanda karlar,
sem ekki skiljum stakt orð í
þesfeum skáldskap, sjáum hvað
mörg % af viti eru í kvæðinu
og hvað miklu verður að henda
sem óþverra. Að öðrum kosti
tökum við undir með Jóni
gamla á Bægisá og kveðum-
„Hver skilur heimskuþvætting
þinn
og þú ekki sjálfur Leiruxinn“.
Þá er hún ekki ^lorleg þessi
vorvísa Kiljans:
„Folöldin þau fara á sprett og
fuglinn syngur
en kýrin leikur við hvern sinn
fingur“,
Jeg hefi nú aldrei orðið var
við það, að kýr væru áberandi
fingralangar og býst ekki við að
það verði fyrr en Kiljan er
orðinn kálfahirðir hjá komm-
únistum, þá kann svo að fara,
■; i i : i : i i. ; ! i t : I „
5iga Hara
að „fjórðungi bregði til fóst-
urs“.
Eða þá þessi undur fagra
vísa:
„Flatur nærri fram að gröf
fjell um svarðarraftinn,
út við satans ystu nöf
afturábak á kjaftinn“.
Ekki hefi jeg Kiljan augum
litið, svo að jeg viti og kenni
því ekki það hið nauðljóta höf-
uð. Heldur aldrei sjeð mann,
sem hafði kjaftinn kring um
alt höfuðið og gat þar af leið-
andi farið afturábak á kjaft-
inn.
Þetta er nú víst nóg um ljóða
gerð Kiljans og get jeg með
óblandinni ánægju tekið undir
með einu snjallasta alþýðu-
skáldinu okkar, sem kvað:
„Þessa bók að mínu mati
mætti brenna elds á glóð
hænsnamat á hundafati
hefir Laxness gefið þjóð“,
Hvað það væri tilvalin upp-
kveikja þegar næst þarf að eyða
í eldi óæti, sem bændurnir hafa
framleitt.
★
JEG ÆTLA nú ekki að fara
langt út í það sem Kiljan hefir
skrifað í óbundnu máli. Hefi
jeg annað þarfara við tímann
að gera en rifja upp þær ræfla-
bókmentir. Auk þess er jeg
enginn Ása-Þór og treysti mjer
ekki til að súpa neitt fjöruborð
á það úthaf öfga og öfugmæla.
Aðeins minnast á síðustu bók-
ina, íslandsklukkuna, og er þá
ekki ráðist á garðinn þar sem
hann er lægstur, ef dæma má
eftir styrknum, sem Kiljan
fjekk fyrir að setja saman þao
sigurverk. Þar er víðar en á
einum stað þossi mannlýsing:
„Hann bar hvolpana“. Hvergi
man jeg eftir þessari mannlýs-
ingu í hinu klossaða bóndamáli
Snorra búanda í Reykholti og
held jeg að enginn frýi honum
vits, eða efist uin, að hann hafi
ritað margar snjallar mannlýs-
ingar. Annars fæ jeg alls ekki
skilið þetta, nema á einn veg.
Ef til vill verður það nú næsta
afrek skáldsins frá Laxnesi að
borga landbúnaðinum uppeldið,
með því að fara að bera hvolpa.
Þá verða þeir nú glaðir „idíót-
arnir“ í sveitinni, sem stunda
þetta „kjánalega sport“, eins ogr
Kiljan orðar það, að hlaupa
kring um ær í haga. Þá ætli
vel við að raula þessa draum-
fögru vögguvísu:
„Sofðu nú svínið þilt, svartur
í augum,
farðu í fúlan pytt, fullan af
draugum“.
Ef Kiljan heldur, að jeg fari
hjer með lögvillur einar og
rangindi og að þetta sje ekki
rjett skilið íslenskt mál, þá vil
jeg biðja hann að fletta upp í
kristnisögunni og lesa níðvís-
una, sem kveðin var um Friðrik
biskup og Þorvald víðförla og
sem Þorvaldur'reiddist mest:
„Hefir börn borið, biskup níu
þeirra er allra Þorvaldur faðir“,
i" i ■ i l 1 \ . I t • . t
Idsson
Þá man jeg ekki eftir því í
hinum . ágætu konungasögum
Snorra, að hafa rekist á orðið
,,arfakong“, sem Kiljan notar
talsvert. Eða er hitt heldur, sem
mig grunar, að hjer sje á ferð-
iftni ein af mörgum illgresis-
plöntum, sem skáldið er svo
natið við að gróðursetja á ak-
urlendi íslenskrar tungu.
ÍSLENDINGAR hafa altaf
fengið það orð, að vera auð-
hrifnir af afreksmannasögum
og aflrauna. Þeim er það í blóð
borið, eins og í vísunni stend-
ur:
„Víða eru vörður reistar, á
vegum sögu þessa lands.
Úr fornöldinni fljúga neistar,
framtaksins og íraustleikans.
Ein þessháttar varða er kvía-
hellan að Húsafelli í Borgar-
firði, sem Snorri prestur, sá
kraftakarl ljet gesti sína reyna
afl sitt við og borga með veitt-
an beina. Hefir Grímur Thom-
sen ort um hana eitt af sínum
snildar kvæðum.
,Kristleifur á Kroppi, sá xriæti
maður, sem er einn af afkom-
endum sjera Snorra, hefir ritað
um hana ágæta grein í eitt af
tímaritum okkar og sagt hvað
hún er þung, sem mig minnir
að sje hátt á annað hundrað
kílógr.
Nú hefir þriðja skáldið, Hall-
dór Kiljan, reynt afl sitt við
hellu þessa og getið hennar í
síðustu bók sinni, en ekki er
það þannig, að hróður hennar
vaxi viA frekar en annað, sem
Kiljan fer höndum um í sveit-
um þessa lands.
Kiljan lætur 14 ára stelpu
hlaupa með steinvölu þessa
þrjá hringi í kring um kvíarn-
ar. Þær eru mannbærar meyj-
arnar, sem Kiljan hefir komist
í læri við í sveitunum. Það
sténdur undir við þær óæta
kjötið.
Jeg nota hjer orðið mannbær,
til þess ao sýna, að við í sveit-
unum getum brugðið fyrir okk-
ur orði úr hinu fágaða skálda-
máli nútímans. Annars erúm
við vanir að garmast við orðið
gjafvaxta um skylt hugtak.
Nú vil jeg spyrja Kiljan: —
Fju'ir hverskonar fólk er hann
að skrifa svona þvætting? Fyrir
hugsandi menn í sveitum þessa
lahds er það alVeg tilgangs-
laust. Nema þetta eigi að vera
likingamál og Kiljan hafi num-
ið líkinguna, (ekki af fíkju-
trjenu, því þær bókmentir les
skáldið vist ekki) af því þegar
einn. lærðasti málfræðíngur
þessa lands sagði um eitt nafn-
kent skáld, að það gæíi ekki
fengið I. einkunn fyrir íslensk-
an stíl á barnaprófi.
Þao er þetta bjarg, sem skáld
ið gat ekki rogast með, sem 14
ára stelpur hlaupa með eins og
fífuvetling.
Jeg þykist vera sæmilega
stautandi á íslenskt mál, a. m.
k. hefir mjer aldrei orðið vand-
ræði úr því að komast fram úr
fornbókmentunum okkar, þess
um sem Kiljan er nú að laga
stafsetninguna á. O jam og
jæja. „Syndum við fiskarnir“,
sögðu hornsílin'4.
En þegar jeg á að lesa ís-
landsklukkuna, sannast á mjer
málshátturinn: „Tvisvar verð-
ur gamall maður barn“, því þá
verð jeg aftur að fara að stafa.
Þegar að hætt er að hafa orða-
skil, þá þekki jeg ekki orðin.
Nú vil jeg spyrja: Fyrst Hall-
dór frá Laxnesi vill endilega
líma saman stóð og stjörnur í
ritmáli, af hverju er hann þá
að skrifa í tveimur orðum þessa
rassambögu, sem hann heíir
klest aftan við nafnið sitt og
skrifa ekki Kiljanlaxness. Það
er Ijómandi fallegt oi'ð og ís-
lenskulegt. Þá myndi bað ekki
hljóma illa á Rauða torginu
og minnir svo þægilega á nafn
ið á Kirjalax keisar, sem xikti
einhvers^taðar í austurvegi, of
jeg man rjett.
★
JEG HEFI nú gripið af handa
hófi nokkrar rangvefjur iir
vefnaði þessa mikla vefaia
Halldórs Kiljaris Laxness.
Mannsins, sem þykist þess um
kominn, að taka íslenska
bændastjett á knje sjer og segja
henni, að hún framleiði ein-
tóman óþverra og eigi engan
sinn líka í aumingjaskap, þó
leitað væri um allan hnöttinn.
Þessi stjett, sem hefir haldið
lífinu í þjóðinni í þúsund ár og
borið gæfu til þess að fóstra
ekki minni andans menn en þá.
sem ritað hafa fornbókment-
irnar, að Snorra Sturlusyni
meðtöldum. Eignast Ijóðskáld,
eins og Hallgrím og Jónas,
IVÍatthías og Þorstein, svo nokk
ur sjeu nefnd. En Halldór Kitj-
an, þessi alheims flakkari, sem
hefir verið teygður á eyrunum
af oflofi, eldar handa þjóðinni
þannig lagað andans ómeti, að
ef þeir hafa átt einhverja af-
komendur Vellýgni Bjarni og
Æri-Tobbi, þá er lítill vafi í
hvaða nútíðar Islending ættir
þessara tveggja heiðursmanna
koma saman. ,
Þetta læt jeg nægja í biii og
þó jeg búist við að Kiljan sje
þeirrar náttúru, að hann gangi
upp við hvert högg, eins og sets
hausinn á Fróðá, þá er jeg til
með að dangla í hausinn á hon-
um seinna, ef hann heldur upp-
teknum hætti með svívirðingar
einar um íslenskan lantíbúnað.
Því ekki mun líða yfir mig, þó
upp komi hreifarnir eins og
húskarlinn 'á Fróðá forðurn.
Rilað í igripum á öskuöag-
inn 1944.
Helgi Haraldsson.
London í gærkveldi:
Sóknin gegn Japönum á
Ukrulsvæðinu hefir gengið að
óskum að undanförnu og er nú
því nær ekkert eítir af heijum
þeirra þar, nema allra austast,
þar sem barist er enn af nokk-
urri hörku. Talið er að Japanar
muni brátt efna til gagnsóknar
á þessum slóðum. -r Bardög-
um heldur og enn áfram í
Myitkyina, og hafa Japanaoi
gert mishepnaða tilraun til
þess að ná flugvellinum þar á
sitt vald. — Reuter.
V