Morgunblaðið - 08.07.1944, Blaðsíða 7

Laugardaginn 8. júlí 1944
MOE GUNBLAÐIÐ
NÝSKIPAN JAPANA Á FORMOSU
SIÐLA kvölds um bænadag-
ana síðastliðið ár steyptu
sprengjuflugvjelar og Lightn-
ing orustuflugvjelar fjórtánda .
flughersins ameríska, undir
stjórn Chennault hershöfðingja,
sjer niður úr hinum dökku skýj
um yfir Suður-Kína hafinu. —
Ágætur timi var valinn til á-
rásarinnar. Flugvjelarnar flugu
næstum geigvænlega lágt og
voru komnar inn yfir Shinch-
iku-flugvöllinn áður en ein
einasta Zeroflugvjel hafði get-
að hafið sig til flugs. — Að
minnsta kosti þrjátíu og ein
japönsk sprengju- og orustu-
flugvjelar voru eyðilagðar á
jörðu, flugskýli og aðrar bygg-
ingar fuðruðu upp, fallbyssu-
stæði voru eyðilögð og sprengj-
ur fjellu niður á rennibraut-
irnar. Ekki ein einasta amerísk
flugvjel fórst í þessari skyndi-
árás.
Þessa nótt gerðist margt ein-
kennilegt í höfnum ög fjalla-
virkjum á Formosu. Við höfn-
ina í Takao kviknaði á dular-
fullan hátt í vörubirgðahúsi,
þar sem geymdur var varning-
ur, sem japönsk skipalest átti
að flytja til Suður-Kyrrahafs-
svæðisins. í hinni mjög víggirtu
flotastöð við Keelung eyðilagð-
ist þurkví af sprengingu. — í
Taichu kviknaði í olíugeymum,
og í fjarlægum fjallavirkjum á
miðhluta eyjarinnar rjeðist hóp
ur manna af Hakkakynþættin-
um á japanska herstöð og
skildi við hina dýggu stríðs-
menn keisarans í skálum sínym
•— höfuðlausa.
Fimtíu ára harðstjórn.
JAPÖNSKU blöðin töldu
,.fjarri öllu sanni“ að skemd-
arverk þessi stæðu í nokkru
sambandi við loftárás Banda-
ríkjamanna. í aðalflotastöðinni
Mako, voru sjö Formosubúar
teknir af lífi fyrir að dreifa út
„hættulegum hugsunum“. Enn-
fremur var ekki hægt að mót-
mæla þeirri staðreynd, að Has-
egawa aðmíráll, aðallandstjóri
eyjarinnar, fór til Tokio, og öll
gufuskip Japana, sem fóru frá
Formosu, voru hlaðin japönsku"
fólki, sem var að flytja frá
eynni.
Á næsta ári eru fimmtíu ár
liðin síðan Japanar rjeðust á
og lögðu undir sig eyna og hjer
aðið Formosu, sem áður var kín
versk eign. Fimmtíu ára sí-
feldri harðýðgi, aftökum, svika
brögðum og grimdarverkum, er
síðar urðu vel kunn í Singa-
pore, Manila, Hong Kong og
Bataan hefir ekki tekist að
brjóta eyjarskeggja til hlýðni
við japönsku yfirvöldin. í dag
eru japönsku „sigurvegararn-
ir“ í nákvæmlega sömu aðstöðu
og fyrir fimm áratugum —
vandræðum, skelfilegum vand-
ræðum.
Formosubúar hafa ekki tek-
ið upp japanska siði og venjur,
en þeir hafa lært mál þeirra og
kynt sjer sálarfar þeirra, enda
éru þeir nú skæðustu skemdar-
verkamenn í Asíu. Ættflokkar
höfðaveiðaranna vinna flest
sóðalegu verkin, en Taiwanise-
Kínverjarnir sjerhæfa sig í
kænlegum skemdarverkum og
ósýnilegum hernaði.
Ekkert hefir breyst síðan ár-
ið 1895, þegar Japanar rjeðust
Eftir Joseph Wechsberg
AUlrei hefir það komið betur í ljós en í yfir-
standandi styrjöld, hversu varnarlausar og vopn-
lausar þjóoir geta boðið vopnavaldinu byrginn, ef
þær aðeins eru einhuga og samtaka. En sú spurning
hefir komið fram á varir margra, hve lengi þjóð geti
enst þrek til þess að halda uppi slíkri baráttu. — í
eftirfarandi grein er því lýst, hvernig Japanar hafa
um hálfrar aldar skeið kúgað Formósubúa — og
ennþá er baráttunni haldið áfram gegn þeim. —
Leynistarfsemin er þar enn að verki.
inn í landið, eftir að hafa form
lega ferigið það í hendur með
Shimonoseki-samningunum. I
leyniskýrslu japansks herfor-
ingja, sem kínverska leyniþjón
ustan komst yfir, segir svo:^,í
hvert sinn, er hersveitir vorar
biðu lægra hlut, urðu íbúar nær
liggjandi hjeraðs samstundis
Lögreglumenn eru á hverju
strái.
EN ÞAÐ er ekki hægt að
segja, að Japanar hafa ekki
reynt að gera gitt besta. For-
mosa er hið fullkomnasta Poii-
zeistaat — lögreglustjórnarríki
— sern hægt er að hugsa sjer.
Þar er'einn lögregluþjónn fyrir
opinberir fjandmenn vorir. —Ihverja 1.052 íbúa. — Á eynni
Allir — jafnvel ungar stúlkur
vonuðust og fylktu sjer til
mótspyrnu með köllum og
smánaryrðum í vorn garð. —
Andstæðingar vorir voru mjög
þrautsegir og ekki hið minnsta
hræddir við að deyja“.
Fimmtíu ára barátta.
ÞESSI orð voru rituð næst-
um fimtíu árum áður en vjer
höfðum heyrt getið um grísku
skæruliðana, júgóslafnesku par
tisanana, tjekknesku föður-
landsvinina, Filipseyja-skóga-
stríðsmennina, rússnesku leyni
skytturnar og kínversku skæru
liðana.
Af Indonesíufrumbyggjunum
eru nú aðeins eftir níu ættbálk-
ar — 150.000 manna — sem er
að þakka hinni „mildu“ ný-
lendustjórn Japana. Níutíu og
fjórir af hverju hundraði íbú-
anna eru Kínverjar, sem hafa
þarna reynst þolgóðir og þraut-
seigir og hvarvetna annars
staðar. " Þegar Japanar lögðu
eyna undir sig, voru þar
2.600.000 Kínverjar, en nú eru
þeir 5-500.000. Þeir hafa ekki
samlagast Japönum. — Flestir
hinna kínversku landnema eru
komnir úr Fukienhjeraðinu,
tala Fukienmállýsku og eru
stórhættulegir fimtu herdeild-
armenn.
Japanskur blaðamaður, sem
fór til Formosu, ritaði í des-
embermánuði síðastliðnum í
blaðið „Tokio Nichi Nichi“: —
„Eftirlitsmenn vorir fara í könn
unarferðir út um hjeruðin og
koma ekki aftur. Síðar finnast
þeir dauðir í nánd við ,,varð-
línu“ þá, sem skilur þorp hinna
viltu höfðaveiðara frá vestur-
sljettunum, og eru höfuð þeirra
skilin frá bolnum . . . Órói og
eru sj‘ þúsund kennarar og yfir
fimmtíu þúsund leynilögreglu-
menn. — Nýleg gögn gefa iil
kýnna, að einn^lögreglumaður
sje fyrir hverja tvö hundruð
íbúa. Jafnvel Himmler sjálfan
hefir aldrei dreymt um neitt í
líkingu við það. Japanar hafa
fullkomnað hið gamla kín-
verska pao-chia lögreglukerfi,
sem felur í sjer gagnkvæmar
njósnir. Þjóðinni er skift í ætt-
bálka. Tíu fjölskyldur mynda
,.pao“ og tíu ,,pao“ mynda
,,ko“. Foringi hvers ,,pao“ og
,,ko“ eru nokkurskonar opinber
glæpamannatálbeita. —« Gefa
verður skýrslu um sjerhverja
„grunsamlega“ hreyfingu innan
„pao“ og „ko“, ella verður öll-
um ættbálkunum refsað sam-
eiginlega. Kerfi þetta myndi
alveg örugt — ef ekki kæmi dá-
lítið atriði til greina: Formosu-
búar hata Japana og halda því
saman.
Fleiri mönnum en þremur er
bannað að koma saman. Borg-
aralegt frelsi er í rauninni ekk-
ert. Ekkert fyrirtæki er hægt
að setja á stofn án opinbers
leyfis — og það leyfi er aldrei
veitt. Taiwaniskir trúarsiðir
hafa verið afnumdir. :— Síðasta
blaðið á Formosu var bannað
árið 1937. Innflutningur Kín-
verja hefir verið stöðvaður. —
Þar til styrjöldin braust út,
vo.ru útlendingar ,,velkomnir“
til Formosa, en ef þeir hugðust
vinna sjer þar inn eitthvert fje
með viðskiflum, urðu þeir að
stríða við einkennilega erfið-
leika: Þeir gátu ekki fengið
neina aðstoð á skrifstofu sína,
pósthús Japana neituðu að
taka við brjefum þeirra, sam-
bönd þeirra voru rofin af jap-
önskum keppinautum og þeir
urðu að greiða fimm sinnum
uppreisn ólgar sífelt um alla * hærri skatta en japönsku kaup-
eyna. Rafmagnsvírar eru skorn
ir sundur á dularfullan hátt og
jeg hefi sannanir fyrir því, að
í tveimur borgum báru skóla-
börn hnífa og spjót og særðu
hættulega hina japönsku kenn-
ara sína. Það hvílir einhver
þögull ótti yfir hinum einangr-
uðu varðstöðvum og lögreglu-
stöðvum“.
Þetta er undraverð frásögn,
eftir næstum fimm áratuga
japanska hernaðarstjórn.
sýslumennirnir. Árið 1900 var
37.4 prósent af öllum innflutn-
ingi Formosu frá Kína. Árið
1938 var ekkert flutt inn frá
Kina.
Uppfræðsla er af mjög skorn-
um skamti.
MENTUN? Formósumaður,
sem býr í Bandaríkjunum, en
var í skóla í Taihoku, höfuð-
borg Formosu, segir: „Skólar
voru aðeins fyrir þriðjung
barnanna á eynni. Skólagjöld
voru há, og fjölskyldur urðu
að vera vel efnaðar, ef þær áttu
að geta sent börn sín í skóla.
Námið var þannig, að fjórar
stundir á dag var kennd jap-
anska og tvær stundir her-
mannaæfingar. Á þaki skóla-
hússins var Shinto-skrín. Um
hádegisbilið á hverjum degi
urðum við að þramma þangað
upp. Skólastjórinn, lítill og
rengslulegur mað.ur í bláum
kragaháum frakka, lyfti upp
mynd af Showa Tenno, og við
urðum að syngja Kimi-ga-yo
— japanska þjóðsönginn. Þið
getið kallað þetta skóla, ef þið
viljið“.
Formosa er svipuð laufblaði
í lögum og liggur á hernaðar-
lega mikilvægum stað í nánd
vio suðaustur-strönd Kína,
milli Japan, Filipseyja og Suð-
ur-Kyrrahafseyja. Eyjan er
helmingi stærri en Hawaii, og
árið 1935 voru íbúarnir 5,2 milj
ónir. Níutíu og fimm af hverju
hundraði þeirra hættulegir og
svarnir fjandmenn japönsku
drottnaranna.
Hinir 300.000 Japanar, sem á
Formosu dvelja, lifa engu Para
dísarlifi. Japanar þessir skipa
öll embætti á eynni, hafa með
höndum stjórn skóganna, ein-
oka kamfóru-framleiðsluna
(75% af kamfóruframleiðslu
heimsins kemur frá Formósu)
og stjórna sölumiðstöðvum
þeim, sem selja Formósubúum
með okurverði föt, sem Japan-
arnir eru hættir að nota. For-
mósubúar urðu að bera kostnað
inn af því, að land þeirra var
gert að „föstu flugvjelamóður-
skipi“, kosta byggingu fanga-
húsa (handa þeim sjálfum),
fínna gistihúsa og golfvalla (að
eins handa Japönum), bygg-
ingu hinnar miklu flotastöðvar
í Mako og þrjátíu og níu ann-
ara stöðva. Japanar eru hrædd
ir við að taka Formósubúa í
herinn. Samkvæmt heimild frá
byltingarfjelagi Formósubúa í
Chungking, sem vinnur að því,
að innlima Formósu aftur í kín
verska móðurríkið — íakmark,
sem viðurkent var á Kairo-ráð-
stefnurni — hafa allir tai-
wanskir æskumenn á aldrinum
20—24 ára, verið skráðir í
vinnusveitir til þess að vinna
í fjögur ár við lagningu vega
og járnbrauta. Margar járn-v
brautarlínur hafa verið gerðar
tvíspora, og er það gert með
innrás bandamanna fyrir aug-
um.
Síðan tók að halla undan fæti
fyrir Japönum á Kyrrahafi,
hefir ólgan vaxið á Formósu. —
Eftir nær fimmtíu ára kúgun
finna Formósubúar nú, að
frelsið er í nánd. Þegar sú stund
kemur, munu þeir heilsa fagn-
andi hermönnum og sjóliðum
bandamanna, er þeir stíga á
strendur Formósu. Þeir munu
vísa þeim veginn til fangabúa,
sem umlúktar eru gaddavír,
einhversstaðar inni í fjallahjer
uðum eyjarinnar. Þar bíður
hópur Bandaríkjamanna —
sjúkir, horaðir og þjáðir — og
á meðal þeirra er hávaxinn,
grannur maður, sem hermenn-
irnir kölluðu gælunafninu
„Skinny'*. Það er Jonathan
Mayhew Wainwright hershöfð
ingi, hetjan frá Bataan og Corre
gidor — eða Wainwright-kletti.
„Skinny" Wainwright og menn
hans eru ein ástæðan til þess,
að menn vorir munu einhvern
góðan veðurdag stíga á land á
Formósu. En það eru einnig
margar aðrar ástæður til þess.
Formósa, sem er átakanlegt
dæmi um misheppnaða nýlendu
stjórn Japana, mun verða stökk
pallur á leiðinni til sigursins.
Lýðveldishátíð
17. juni
ÍSLENSKIR námsmenn og
Vestur-íslendingar í Minnea-
polis og nágrenni komu saman
í skemtigarðinum Lake Noko-
mis eftir hádegi 17. júní til að
fagna stofnun isíenska lýðveld-
isins. Komu þangað 16 náms-
menn og meir en 100 Vestur-
íslendingar.
Björn Halldórsson, formaður
fjelags íslenskra námsmanna í
Minnesota setti samkomuna, en
af hálfu námsmanna talaði Sig-
urbjörn Þorkelsson fyrir minni
Islands.
Hjálmar Björnsson ritstjóri,
vararæðismaður Islands, las
upp orðsendingu íslensku ríkis-
stjórnarinnar til Vestur-Islend
inga og til íslendinga utanlands,
en af talplötu var flutt ávarp
Thor Thors senc^herra íslands,
er hann hafði sent samkomunni
frá Washington.
Gunnar Björnsson skattstióri
mælti af hálfu Vestur-íslend-
inga og mintist sjálfstæðisbar-
áttunnar.
Tveir íslenskir stúdentar, þeir
Haraldur Bragi Magnússon frá
Akureyri og Sigurbjörn Þor-
björnsson úr Reykjavík, sýndu
íslenska glímu og var mjög vel
fagnað. Stundar Bragi nám í
íþróttamenningu en Sigurbjörn
hagfræði.
Að skemtiskrá lokinni var'
matast undir beru lofti, og stóð
samkoman til kl. 8 um kvöldið.
Um kvöldið var íslenska
námsfólkið gestir vestur-ís-
lensku hjónanna Eirickson í
Minneapolis.
Dagsins var rækilega minst
í blöðum borgarinnar, myndar-
legast í „Minneapolis Morning
Tribune“, sem Hjálmar Björns-
son stjórnar. Daginn áður hafði
WLOL-útvarpsstöðin í Minnea
polis helgað íslandi hálftíma
dagskrá.
Fregnirnar um stofnun lýð-
veldis að Lögbergi og kjöri for-
seta voru komnar í síðdegis-
blöðum Minneapolis þann 17.
júní.
(Frá utanríkisráðuneytinu).
Eldneytisskortur í
Noregi.
Frá norska blaðafuiltrúanum:
Það lítur út fyrir að mikill elds
neytisskortur verði í Noregi í
haust og vetur. Hafa því quisl-
ingayfirvöldin um þesar mund
ir skorað alvarlega á almenn-
ing að reyna að tryggja sjer
eldsneyti til vetrarins, aðallega
við, þar sem nú er mjög lítið
til af hverskonar eldsneyti.