Morgunblaðið - 24.12.1944, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. des. 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
7
Sr< Hurold Sandbæk
segir frá hrottaskap
og pyntingum nasista
I „FRIT DANMARK", er
hingað kom nýlega, er birt frá-
sögn sr. Haralds Sandbæk,
jóskur prestur, sem losnaði úr
klóm nasista, þegar bresku flug
vjelarnar eyðilögðu stöðvar
Geslapo í Árósa háskóla.
Hann er nú í Svíþjóð. Áður
en hann yfirgaf Jótland, hafði
hann tal af frjellamönnum föð
urlandsvina, og skýrði m. a. svo
frá:
Þó margir alburðir síðustu
vikna standi Ijóslifandi fyrir
hugskolssjónum mínum, þá éru
ýms atvik gleymd, hafa máðst í
burtu úr vitundinni, vegna þess
hve margt hroðalegt jeg hef lif
að. Hver 'dagur varð öðrum
verri, og það sem einn daginn
geroist. er var alveg með ólík-
indum, bar næsti dagur ennþá
ótrúlegri hluti í skauli sínu.
Grimd Gestapomanna reyndisl
meiri en hægt var að hugsa
sjer að óreyndu.
í fyrstu fór alt friðsamlega
fram. Okkur var ekið frá
Hadsten til Árósa, og fengum
skipun um, að standa bognir á
veginum, þangað lil við feng-
Um aðrar fyrirskipanir. Það
bótti auðmýkjandi fyrir okk-
ur, þegar einn eða annar lög-
reglumaður þýskur gaf ein- i
hverjum okkar manna utan-
undir. En síðar meir fanst okk
Ur slíkir smámunir líkari því ,
að vera vinahót.
Eftir að við höfðum verið j
innritaðir. vorum við sendir Lil
klefa okkar. Síðan vorum við
yfirheyrðir hvíldarlaust í sex
klst.
i
Þá höfðum við ekki yfir öðru
að kvarta en handjárnum, er
altaf voru höfð á okkur, þegar j
við vorum utan klefanna, nema
begar við fengum heimsókn í
klefann. Þá áttum við ekki að
hafa handjárnin og máttum
ekki minnast á hina ómannúð-
legu meðferð. Lengi vel fjekk
Jeg ekki að sjá konu mína.
39 klukkustunda
yfirheyrsla.
Eftir því sem lengra leið,
Urðu yfirheyrslurnar óþægi-
Jegri. Þjóðverjar komu með hót
anir gegn okkur og hótanirnar
Urðu ákvecinari dag frá degi. Yf
U'heyrslurnar hjeldu áfram all-
an daginn frá því snemma morg
Uns og fram á nótt, og við feng-
Um hvorki vott nje þurt allan
hm.ann. Einn Gestapomaður
tók við af öðrum, en næstæðsti
Gestapomaður í Árósum hafði
Uún mál með höndum.
Lengsta yfirhcyrslan by.rjaði
® dögum eflir að jeg kom bang-
að. Hún stóð yfir hvíldarlaust
1 39 klst. og jeg fjekk hvorki
v°tt nje þurt, og varð að silja
ullan tímann með handjárnin.
^eir sögðu mjer, að jeg hefði
logið að Gestapo, að jeg væri
Lilltrúi hinnar fjandsamlegu
kirkju, og stjórnaði launmorð-
lngjaklíku. Þrír Gestapomen'n
V°ru við yfirheyrsluna, og þeir
s°mu voru 3 klst. í einu. Þegar
ieg var orðinn alveg úrvi/ida,
Var farið með mig í klefann.
En jeg' var nýlagslur út af í
bekkinn. þegar tykli var Stung
ið í skráargalið og inn komu
tveir beljakar.
Barsmíð í klukkustund.
Nú var jeg leiddur inn í skrif
stofu .Gestapoíoringjans Sch-
witzgiebels. Þar var meðhjálþ-
ari hans, Werner. Hann sagði
mjer, að jeg hefði nú siðasta
tækifærið lil þess að segja sann
leikann. Þá afhentu þessi tvö
hrakmenni mig til böðla-bel-
jakanna, sem drógu mig upp
á háaloft í byggingunni, klæddu
mig þar úr hverri spjör og settu
á mig önnur handjárn. Þau
voru þannig útbúin, að hægt
var að þrengja járnunum • að
úlnliðunum, en við það lagði
sára verki upp eftir handleggj-
unum. Þá var mjer fleygt á
poka og síðan laminn með þung
um leðúrólum. Er þessir menn
höfðu lamið mig í klukkustu.nd,
spurðu þeir mig að því, hvort
jeg vildi gefa drengskaparheit
um það, að jeg nú vildi tala.
Þá var jeg svo máttfarinn, að
jeg hefði ekki getað komið svo
miklu sem jétun fram yfir
varir mjer. Jeg gat hvorki
hreyft legg nje lið. Þegar jeg
var aftur dreginn inn í skrif-
stofuna, gat jeg engu svarað
af spurningum þeim, er fyrir
mig voru lagðar.
Þegar loftárásin kom.
Þegar loftárás breska flug-
hersins skall yfir, var jeg í yf-
irheyrslu hjá Werner og tveim
aðstoðarmönnum hans. Alt í
einu heyrðust sprengjudrunur
og flugvjel kom með miklum
gný yfir háskólann.
Werner fötnaði af hræðslu og
þaut út og menn hans með hon-
um, án þess að skeyta um mig.
Eg sá á eftir þeim er þeir hlupu
til hægri eftir ganginum fyrir
framan skrifstofuna. En af hend
ingu hijóp jeg til vinstri. Það
bjargaði lífi minu. Rjett á eftir
hrundi byggingin. Werner og
kumpánar hans fórust í rústun-
um. Jeg hevrði tvær drunur og
misti síðan meðvitund.
Þegar jeg raknaði við aftur,
lá jeg innan um múrasteina
hröngl og gal aðeins hreyft
hægri handlegginn. Rjett hjá
mjer lá einn af böðlum mín-
um. Hausinn var molaður. Nokk
uð fjær lá Dani einn. Hann
stundi þungan. Jeg heyrði að
hann endurtók í sífellu: Góður
guð, lát mig deyja. Góður guð,
lát mig deyja. Jeg reyndi að
lesa Faðir vor með honum, og
bjóst við að við mýndum báðir
deyja þá og þegar. En eftir dá-
litla stund heyrði jeg tvo þýska
dáta tala saman. Þeir grófu
okkur upp úr rústunum og
lögðu okkur hjá öðrum, er Særð ^
ir voru. Svo misti jeg aftur j
meðvitund. Þegar jeg vaknaði
að nýju, voru danskir menn
hjá mjer. Jeg bað þá að gefa
mjer eiturpillur meðan tími
væri til. Jeg vildi heldur deyja
strax, en lenda í klóm Gestapo
að nýju.
Framh. á bls. 11.
Útvarpið um jólin
AÐFANGADAGUR:
8.30 Morgunfrjettir.
11.00 Morguntpnleikar (plötur):,
a) Jólakonsert eftir Corelli.
b) Konsert fyrir tvö píanó eft-
ir Bach.
c) Conserto grosso, Op. 6, nr.
12, eftir Hándel.
15.00 Miðdegistónleikar (plötur):!
Ýmis klassisk lög.
16.00 Frjettir.
18.00 Aftansöngur í Dómkirkj-
unni (síra Bjarni Jónsson).
19.00 Tónleikar (af piötum):
Þættir úr tónverkum og önn-
ur lqg.
20.10 'Ongelleikur d Ðómkirkj-
unni ag sálrnasöngur (‘Páll ís-;
ólfsson og síra Garðar Þor-
steinseon).
20.30 Ávarp (Magnús Jónsson
prófessor).
20.45 Orgelleikur í Dómkirkj-
unni og sálmasöngur (Páll ís-
ól'fsson og síra Garðar Þor-
steinsson).
21.10 Tónleikar (af plötum):!
Jólalög, leikin á hljóðfæri.
JÓLADAGUR:
11.00 Messa í Dómkirkjunni (sr.
Friðrik Hallgrímsson).
12.15 Hádegisútvarp.
13.00 Jólakveðjur.
13.55 Sendiherra Dana flytur á-
varp.
14.00 Dönsk messa í Dómkirkj-
unni (síra Friðrik Hallgríms-
son).
15.15 Miðdegistónleikar (af plöt-
,um): Jólalög frá ýmsum lönd-
.um.
18.15 Barnatími: Við jólatrjeð
(Telpnakór Jóns ísleifssonar,
Jón Norðfjörð, Pjetur Pjeturs-
son, útvarpshljómsveitin o. fl.)
1930 Hljómplötur: Þættir úr
frægum tónverkum.
20.00 Frjettir.
20.20 Jólavaka:
a) Upplestur (Vilhjálmur Þ.
Gíslason, Ragnar Jóhannesson,
Guðbjörg Vigfúsd., Andrjés
Björnsson, Helgi Hjörvar o.fl.)
b) Söngur (Guðm. Jónsson).
c) Hljóðfæraleikur (plötur).
22.00 Hljómplötur: Messías, óra-
tórium Hándels.
ANNAR JÓLADAGUR:
11.00 Morguntónleikar (plötur):
Tónverk eftir Vivaldi, Bach og
Hándel.
12.10 Hádegisútvarp.
14.00 Messa í Hallgrímssókn (sr.
Jakob Jónsson).
15.30 Miðdegistónleikar (plötur):
Ljett klassisk lög, leikin og
sungin.
18.15 Barnatími: Við jólatrjeð
(Telpnakór Jóns ísleifssonar,
Jón Norðfjörð, Pjetur Pjeturs-
son, útvarpshljómsveitin o.fl.)
19.50 Frjettir.
20.10 Fyrsti þáttur úr leikritinu
,,Álfhóll“ eftir Heiberg. Út-
varpað af leiksviði í „Iðnó".
(Leikfjelag Reykjavíkur).
21.00 Jólagestir í útvarpssal:
Fröken Thora Friðriksson,
Einar Magnússon mentaskóla-
kennari, OJafur Ólafsson
kristniboði o. fl. (Pálmi Hann-
esson kynnir).
Kvartettsöngur: Tvöfaldur
kvartett karla (Hallur Þorleifs
son stjórnar).
22.10 Frjettir.
22.15 Danslög (lil kl. 2 e. miðn.).
MIÐVIKUDAGUR 27. DES.:
8.30 Morgunfrjettir.
12.10 Hádegisútvarp,
15.30 Miðdegisútvarp.
19.25 IJljómplötur: Óperusöngv-
ar.
20.30 Kvöldvaka:
a) Guðmundur Thoroddsen
prófessor: Úr Breiðafirði;
ferðasaga.
b) 21.00 Lárus Pálsson leikari
les kvæði.
c) 21.10 Takið undir! (Þjóð-
kórinn. — Páll ísólfsson
stjórnar).
íslenskar þjóðsögur
og æfintýri
íslenskar þjóðsögur og æfint.
Islewskar þjóðsögur og!
ævintýri. Með mynd-
um eftir íslenska lista-
menn. Utgefnndi Il.f.
Leiftur. Prentsmiðjan
llólar,. Kvk. 1944.
UJER Á BORÐINU fyrir
framan mig liggur einhver
alli'a fegm-sta hókin, sem út
heíir komið nú fyrir jólin.
Það er úrvalssafn íslenskra
Jrjóðsagna og ævintýra, og'
hefur dr. Kinar Ól. Sveinsson
valið í ritið'og liúið það tii
prentunai-. Er það kunnara*
en frá þurfi að segja, að.dr.;
Einar er ágætur sm^kkmaður
og flestum handgéngari þeirri
tegnnd bókmenta, sem hjer
■Ttm ræðir. Ber nrval þetta öll
merlti fegurðarskyns veljand-
;ms og natinvirkni, svo að
segja má, að þar sje hver-
sagan annari bet.ri. Meginhluti
sagnanna er tekinn úr Þjóð-
sögum Jóns Árnasonar, en
nokkrum úrvalssögum er beett
við úr öðrum ritum. Kveður
þai' einna mest að Þjóðsögum
og munnmælum Jóns Þorkels-
sonar, en þaðan eru teknar
um tuttugu sögur, flestar af-
burða vel sagðar. Þá eru.
þarna snilldarsögur úr Sagna-
kveri Björns frá Yiðfirði.
(FMdukonuhefndin o. fk), og
góðtti' frásagnir úr Þjóðsög-
wm Ólafs Davíðssonar, eink-
um gamla sagimkverinn. Loks,
eru teknat' ein eða fleiri sög-
ur ftr Huld, Jtjóðsögum Odds
Bjiirnsuona;', Loðskinmi og'
Gráskinnu.
StóriTm eykur það gildi rits
þessa. að það er prýtt ttm 70
myndum eftir íslenska lista-
me.nn, og eru stnnar þeir.ra
með miklutn ágætum. Lit-
preutuð er framau við sögum-
ar mikilfengleg mynd eftir
Ásgrím Jónson, af nátttröll-
inu á gluggatuun. Fimmtán
aðrar ntyndir á Ásgrímttr í
hókinni; þar á meðal eru:
Átján barnn faðir í álfheimv
nm, Kirkjusmiðúrinn á Revni,
Nykur, Gilitrutt og Ofuguggi.
Þá er í hókinni h.in töfratidi
mynd Kjarvals, ..Skij) mitt er
ltontið að landi“, ett hún nýt-
ur sín ]iví miður ekki i álög'-
um ])i'entsvertutmar. Tryggvi
Magnússon á þarna sex mynd-
jr, og vekttr einna mesta at-
hygli myndasamstivðaiv —
„Djákninn á Myrká“. —• Atta
mytvdir eru í hókitmi eftir
Kristinn B.jetursson. líugþekk
ttst þeirra er Álfadans, Ijóm-
andi í'alleg mynd. Álfasaga.
Ivristins, bls. 31, nær einnig'
nökkru a’f hinni dularfollu
rómantík bulduheimanna. Þá
sýnir sarni listamaður einnig '
Uppvakning, Gandreið og Þor
geirsbola. Eggert Guðmunds-
son á hjer níu teikningar.
Meðal viðfangsefna hans eru:
Vígð r-sangey, Draugurinn og1
peningakistilíinn, Skotta, Móri
Yofa og Bakkabræður. Þá
keimtr Eggert Laxdal meif
fjórar myndir; þar á meðal
er .Púkinn og fjósamaðurinn*
Emnig eru hjer sýndar þrjáx*
myndii' Eiivars Jónssonar,
Dögun, Útlagar og Úr áiög-
um. Loks prýða bókina tutt-
ugu og þrjár af teJkningum
Guðmntvdar Thorsteinssonar,
seia heí'ir náð lí'fi og anda
þjóðsögunnar flestum eða öll-
um listamönnvmi betur. Kemur
snilligáía bans mijög vel fraiu,
í þeinv sýnishornumþ sem bók
Jtessi geyttvir. Myndir á borð
v-ið Tröll (bls. 70), Kerlingar
við lilið himnaríkis (hls. 271),
og myndaf'lokkar eins og „Sál
in hans Jöns míns“ og „Klippt
eða skorið“, eru þvílík lista-
smíð, áð seint verður við jafft
ast.
Þótt þjóðsagnamyndir þær,
sem hó'k þessi geymir, sjeu
ekki aliar stórfelld listaverk,
hetvda margar þeirra eindregi'it
í þá átt, hversu óþr#tlegan
auð viðfangsefna myndlistar--
jtvenn vorir -eiga, þar sem þjóð
sÖgUrnaa' «ro. Verði útkoma
þessarar fallegu bókar til að
beina nýjum, listrænum kröft_
um inn á þær brantir. er það
vel farið. Gegnir það sannast
sagiva uokkuvri fnrðu, hversu
fáir listamenn vorir hafa bergt
á lindum þjóðsagnanna, og
væri gott, ef það færi í vöxt.
Bókaútgáfan Leiftur hefir
'lagt al'lt kapp á að gera ])jóð-
sagnarit þetta vel úr garði.
Hefir það tekist með ágætum,
og á prentsrniðjan llólar þar
góðan Mut að máli. Prent-
Wmiðjustjórinn, Ilafsteinn Guð
nvundsson, liefir gert upphafs-
ptafi bókarinnar rajög sttvekk-
víslega.
Að ]< kutri er jiess að geta,
að dr. Einar Ól. Sveinsson'
•ritar stuttan en greinargóðau
formála fyrir bókinni.
Gils Guðmundsson.
5 mínútna
myndagáía
HJER ER lítil mynda-
gáta, sem ætti að mega
leysa á 5 mínútum eða
styttri tíma, jafnvel á 5
sekúndum. Hún er mjög
einföld. En ekki gerður
greinarmunur á i og y frek
ar en vant er.